http://nguoiphuongnam52.blogspot.com/2021/10/mot-thoi-e-nho.html - Một Thời Để Nhớ...

https://1.bp.blogspot.com/-HLR40CmAv7g/YNdL2q_C90I/AAAAAAABX7U/ftpfEeCJuvI1ddJwCI9ZPaoZoV2EbYYxwCLcBGAsYHQ/s800/ch%25C4%2583%25CC%2580n%2Bl%25C6%25B0%25CC%2589a.jpg">

Chẳng cần nội dung ra sao, ý nghĩa nói gì. Miễn sao cảm thấy hay độc lạ là được, chủ trương vui là chính.

Những bài đồng dao tưởng chừng như vô nghĩa, ngây ngô. Nhưng nó lại ăn sâu vào tiềm thức cho mỗi người chúng ta. Một thuở sống trong một đất nước tự do, thanh bình, một thời để nhớ.

Sau đây là một số bài hát, bài đồng dao của tuổi thơ, mà các em thường hay hát :

“Ngày xửa ngày xưa, có con mẹ bán dưa, bả cưa cái cẳng, bả nắn cái nồi, bả nhồi cục bột, bả lột miếng da, bả ca vọng cổ, bả nhổ cây bông, bả trồng cây chuối, bả muối con cá, bả đá trái banh, bả sanh thằng nhỏ, cái đầu đó đỏ, cái đít diu diu”.

“Bà Ba bả bán bánh bò bông, bả bẻ bông bụp, bị bắt bỏ Bót ba bốn bữa, bả buồn bực, bả bể bầu”.

Chuyện tạm đến đây là hết!”

“Cúc cụt đuôi ai nuôi cúc lớn? Cha mẹ già, cúc bỏ cúc đi....

Tuổi thơ ngày ấy rất hồn nhiên, dễ thương, dễ mến làm sao! Không điện thoại, không Facebook, Zalo, không game online. Chỉ biết vui đùa, tắm mưa, trèo cây hái trái tắm sông, thả diều ngoài đồng lúa, hái hoa bắt bướm.

Giờ chỉ còn là kỷ niệm, là nuối tiếc, biết bao giờ trở lại thời hoa mộng đã qua, thời lên năm lên ba, của “Những ngày xưa thân ái, xin gửi lại cho ai”.

Sưu tầm

Còn Một Chút Gi Để Nhớ

https://lh3.googleusercontent.com/-iGANbNldeqA/YWRT6VfL5uI/AAAAAAAAxrY/EBMq93pU51AltUO22t8GHo2SbTnpeSF7QCLcBGAsYHQ/image.png">

Trò Chơi Trẻ Con Khu Đakao Trong Thập Niên 1950: Chơi Tạt, Ðánh Ðáo, Ðánh Trỏng

Chơi Tạt

Ðây là trò chơi rất thịnh hành trong mùa nắng. Khởi sự chơi thì mỗi đứa chơi phải bỏ ra một số “tiền” bằng nhau (sẽ nói rõ về “tiền”ở bên dưới), tất cả được đặt vào giữa một cái ô hình vuông có cạnh độ 5 tấc, vẽ ra ngay trên mặt đường. Sau khi đặt “tiền” xong, đầu tiên là thi thảy mức để định thứ tự chơi. Mỗi đứa chơi đứng bên cạnh cái ô, lần lượt thảy miếng chàm (sẽ nói rõ về “chàm” bên dưới) của mình về phía đường mức là một lằn gạch, cách cái ô độ 15, 20 mét. Thứ tự chơi của từng đứa sẽ được quyết định bởi khoảng cách từ miếng chàm tới đường mức, gần nhứt thì được chơi trước nhứt, xa nhứt thì đi chót. Ai thảy miếng chàm của mình qua khỏi đường mức thì đương nhiên là đi chót. Như vậy, sau khi thi thảy mức, mọi người đều tề tựu về phía đường mức, và thứ tự chơi đã được quyết định. Theo thứ tự nầy, mỗi người sẽ lần lượt tạt, nghĩa là thảy cái chàm của mình, sao cho nó lướt trên mặt đường về phía cái ô, nhằm mục tiêu là cái đống “tiền” được xếp ở giữa ô. Dĩ nhiên cuộc chơi chấm dứt ngay sau khi tất cả đống “tiền” đã bị tạt văng ra khỏi cái ô. Vì thế, ngay cả đứa được xếp thứ nhì trong thứ tự chơi cũng có thể không được tạt, nếu đứa chơi đầu tiên đã tạt văng ra ngoài khỏi cái ô tất cả số “tiền”. Trong thời gian các đứa chơi thay nhau tạt, chỉ có một đứa không được đứng ở phía đường mức, mà tiếp tục đứng bên cạnh cái ô, đó là anh chàng nào xui xẻo, bị đi chót. Nhiệm vụ của tên nầy là sắp xếp lại cái đống “tiền” nếu có người nào tạt trúng nó. Số “tiền” văng ra khỏi phạm vị cái ô là thuộc về người tạt trúng. Số “tiền” còn nằm bên trong cái ô sẽ được tên nầy phụ trách sắp xếp lại vào giữa cái ô. Sau khi mọi đứa, kể cả đứa đi chót, đã tạt xong, mà một phần hoặc toàn bộ số “tiền” vẫn còn trong ô, thì tất cả lại tiếp tục tạt nữa, nhưng lần nầy thì từ phía ngược lại của đường mức, và thứ tự chơi cũng thay đổi, người nào có miếng chàm ở cách xa cái ô nhứt (sau khi tạt lần đầu từ đường mức) thì được tạt trước nhứt. Thông thường thì sau lần chơi nầy số “tiền” sẽ không còn ở trong ô nữa. Và như vậy là chấm dứt một lần chơi. Sau đó lại đặt “tiền,” lại thi thảy mức và bắt đầu một lần chơi mới. Như đã mô tả ở trên, muốn tham gia trò chơi tạt nầy phải có hai điều kiện, có chàm và có “tiền”. Ðiều kiện thứ nhứt không bắt buộc lắm, vì nếu mình không có miếng chàm riêng của mình mà có một đứa khác đồng ý cho mình cùng sử dụng miếng chàm của nó thì mình vẫn có thể tham gia trò chơi được. Tuy nhiên ít có trường hợp nầy lắm vì thứ nhứt là đâu có khó khăn để kiếm miếng chàm mà phải đi mượn, thứ hai là mình phải thật quen tay với miếng chàm của mình thì khi thảy mới bảo đảm được kết quả tốt. Sự ăn thua trong trò chơi nầy rõ ràng là nằm trong hai khả năng: cái tài thảy mức và cái tài làm sao tạt cho trúng cái đống “tiền”. Cả hai cái tài nầy đều là kỹ thuật vận dụng miếng chàm. Thảy mức thật ra cũng chính là một mặt của kỹ thuật tạt, nhưng thay vì tạt là nhắm vào đống “tiền”, thì thảy mức là nhắm vào cái đường mức. Cái khác nhau giữa hai kỹ thuật nầy là khi tạt thì phải tính sao cho khi miếng chàm đến mục tiêu thì nó vẫn còn đủ sức để hất tung đống tiền, trái lại, khi thảy mức, thì phải tính sao cho khi miếng chàm khi đến gần mục tiêu (tức là đường mức) thì nó không còn sức di chuyển nữa, hay nhứt là làm sao cho miếng chàm ngừng lại khi nó vừa tới sát đường mức. Thảy mức rất quan trọng vì nó tạo cơ hội cho mình được chơi trưóc, khi đống “tiền” còn nhiều, còn lớn và dễ tạt trúng hơn. Còn tạt thì chính là nguyên nhân trực tiếp của thắng hay bại. Tạt giỏi là làm sao cho miếng chàm của mình, sau khi rời khỏi tay mình, chạm vào mặt đường, không bị xốc lên, lăn lóc, mà tiếp tục luớt nhẹ nhàng trên mặt đường, nhắm đúng vào giữa cái đống “tiền” và còn đủ sức để hất tung càng nhiều càng tốt số “tiền” ra khỏi cái ô. Nếu miếng chàm bị xốc lên hay lăn lóc thì hướng đi của nó sẽ dễ bị lệch, không đánh trúng vào mục tiêu. Sức dùng để thảy miếng chàm cũng phải được tính toán, tùy theo khoảng cách giữa đường mức và cái ô. Ngoài ra cũng phải ráng làm sao cho miếng chàm của mình, dù có trúng mục tiêu hay không, tiếp tục đi xa nhứt về phía bên kia cái ô, để phòng khi còn có cơ hội tạt ngược trở lại (vì “tiền” vẫn còn, như đã nói ở trên), thì mình được tạt đầu tiên. Cách nhắm cũng rất quan trọng, miếng chàm của mình phải trúng vào ngay giữa đống “tiền” thì mới có thể hất tung toàn bộ đống “tiền” để thắng lớn, chớ nếu chỉ trúng vào một bên hay một góc của đống “tiền” thì khó mà “ăn” nhiều được. Có kỹ thuật tốt không cũng chưa đủ, phải có dụng cụ tốt nữa thì mới mong đạt được kết quả tốt. Vì thế phẩm chất của miếng chàm cũng rất quan trọng. Tuy không có một quy định nào về hình dáng và kích thước của miếng chàm, nhưng nói chung, tốt nhứt là miếng chàm phải vừa tay mình, không lớn quá, không nhỏ quá, không nặng quá, không nhẹ quá. Lớn quá hay nặng quá thì khó mà thảy xa được, và cũng khó mà canh cho đúng mục tiêu. Nhỏ quá hay nhẹ quá thì khi trúng mục tiêu lại có khi không “ăn” lớn được. Ngoài ra miếng chàm phải được mài cho láng ở mặt dưới để có thể lướt thật tốt trên mặt đường. Và thông thường miếng chàm phải bằng đá xanh cho đủ cứng, không bị bể khi chạm vào mặt đường. Việc “chế tạo” một khối đá xanh (thường bọn tôi phải đi ra mấy khu có đường rầy xe lửa mới lượm được mấy cục đá xanh nầy; đá xanh là tiếng nôm na, tên khoa học của nó là đá hoa cương, một loại phún xuất thạch) thành một miếng chàm thật tốt cũng mất rất nhiều công phu và thời gian. Ngược lại nó chính là niềm hãnh diện của mình, cũng như các hiệp khách ngày xưa quý thanh gươm, hay mấy anh cao bồi Mỹ quý khẩu “ru lô” của họ vậy. Và cũng chính vì vậy mà ít ai chịu đi mượn miếng chàm của người khác (mất mặt quá) và cũng ít ai chịu cho người khác mượn miếng chàm của mình (rủi nó hư thì sao ?). Về “tiền” thì có ba loại: nút khoén (tức là nắp các chai nước ngọt, còn gọi là nút phéng), bao thuốc lá, và giấy hình. Vì thế thật ra có ba loại chơi tạt: tạt nút khoén, tạt bao thuốc hay tạt hình. Luật chơi thì hoàn toàn giống nhau, như đã mô tả ở trên, chỉ có đối tượng ăn thua là khác nhau. Hai loại “tiền” đầu tiên thì phải chịu khó bỏ công đi lượm về và chuẩn bị. Loại “tiền” thứ ba là loại duy nhứt phải bỏ tiền thật ra mua. Nút khoén thì sau khi lượm về phải cạy bỏ lớp mốp ở bên trong đi, xong rồi dùng búa hay đá dập cho chúng dẹp và phẳng ra, nhưng phải tránh không làm mất cái hình vẽ sơn ở trên mặt vì chính các hình đó quyết định về trị giá của “tiền”. Các loại nắp chai nước ngọt thông thường như nước cam, bạc hà, xá xị có giá trị thấp nhứt, mỗi cái chỉ tính một đơn vị. Các loại nắp chai ít gặp hơn như sođa, nước suối Perrier, hay xi rô, bia 33, có giá trị cao hơn, có cái tính ba, có cái tính năm đơn vị. Bao thuốc lá thì sau khi lượm về cũng phải được chuẩn bị cho thành “tiền”. Ðầu tiên là bóc bỏ lớp giấy kiếng bên ngoài (nếu vẫn còn, thường thì không còn) và lớp giấy bạc bên trong. Xong rồi khéo léo mở banh bao thuốc ra cho nó thành một tờ giấy mà không bị rách, sau đó xếp nó lại thành hình chữ nhựt, ngang khoảng 4 cm, dài khoảng 6 cm, với phần mặt bao có tên hiệu thuốc lá ra bên ngoài và ở phía trên. Cũng giống như nút khoén, bao thuốc lá có giá trị khác nhau tùy theo hiệu thuốc. Các bao trị giá kém nhứt, chỉ tính một đơn vị, là các bao thuốc thông thường như Mélia, Bastos xanh, Bastos đỏ. Trị giá cao hơn là các bao hiệu Capstan, Cotab. Cao hơn nữa là các bao Con Mèo (Craven “A”), hay Lính Thủy (Navy Cut), hay Lucky, hay Lạc Ðà (Camel). Loại “tiền” chót, giấy hình, thì phải ra chợ Ðakao hay chợ Tân Ðịnh để mua. Ðó là các tấm giấy carton mỏng có in hình màu của các truyện tranh vẽ như Zorro, Tarzan, vv. Các tấm carton nầy hình chữ nhựt, chiều ngang độ 2 tấc, chiều dài độ 3 tấc, chia làm 30 ô vuông, mỗi ô đều có in hình màu. Mua các giấy nầy về, bọn tôi cắt ra theo các ô chia sẳn, mổi ô với hình trên đó được tính một đơn vị. Loại “tiền” nầy thì tất cả đều có giá trị ngang nhau. Trong ba loại trò chơi tạt nầy, loại tạt hình là loại sinh sau đẻ muộn và kém phổ biến nhứt vì nó đòi hỏi phải bỏ tiền thật ra mua. Ngoài ra, cũng vì nó kém hấp dẫn nhứt, chỉ bỏ tiền ra mua là có, không đòi hỏi công phu đi lùng kiếm, lục lạo, và hên xui, may rủi. Các bạn cứ thử tưởng tượng xem khi bọn tôi may mắn tìm được một cái nắp chai Perrier, hay môt cái bao thuốc Camel thì bọn tôi sướng biết là chừng nào. Rồi còn cái công chuẩn bị cho các thứ đó trở thành “tiền” nữa, cực hơn nhiều nhưng cũng khoái hơn rất nhiều.

Ðánh Ðáo

Trò chơi nầy thường ít khi có trên bốn đứa trẻ, mỗi đứa bỏ ra một số “xu” bằng nhau. “Xu” có thể là tiền xu thật, loại đồng một xu màu xanh xám, bằng kẽm, tương đối dễ bể, do chính quyền thuộc địa Pháp phát hành, lúc đó vẫn còn lưu hành (vào đầu thập niên 1950, một xu lúc đó có thể mua được một miếng kẹo da trâu), nhưng cũng có thể là tiền điếu, bằng đồng thau, do Nhà Nguyễn phát hành, lúc đó không còn xài được nữa. “Xu” cũng có thể là nút khoén (từ thông dụng tại Miền Nam để chỉ cái nấp bằng kim loại của các chai nước ngọt, chai bia, vv.)

Có hai thể loại của trò chơi nầy, một có lỗ và một không có lỗ. Khi chơi thì chọn một khúc lề đường có mặt đất phẳng, không có cỏ. Ðầu tiên là đào một cái lỗ (nếu chọn chơi có lỗ), đường kính sao cho các đồng xu có thể lọt vào gọn gàng, sâu chừng hơn một phân thôi, ngay bên dưới cái lỗ sẽ gạch một đường dài chừng hơn một mét, sau đó gạch một đường nữa, song song với đường thứ nhứt và cách đường nầy chừng hai mét.

Trước khi bắt đầu chơi thì thi thảy mức hay “oánh tù tì” để định thứ tự chơi. Bắt đầu chơi thì đứa đi đầu tiên sẽ cầm hết cả xấp tiền xu đã góp lại, đứng tại đường gạch thứ nhì, ném tất cả về phía đường gạch kia. Nếu chơi có lỗ, thì mục tiêu sẽ là làm sao ném cho các đồng xu rớt vào trong lỗ, càng nhiều càng tốt, vì tất cả các xu lọt vào trong lỗ sẽ thuộc về người ném. Số xu không lọt vào lỗ sẽ nằm rải rác trên mặt đất, chung quanh cái lỗ, hoặc cũng có khi văng ra xa hơn. Bây giờ các đứa còn lại sẽ bàn với nhau, và sau đó sẽ chỉ vào một trong các đồng xu đó. Dĩ nhiên, đó là đồng xu ở vào vị trí mà cả bọn tin là khó chọi trúng nhứt. Ðó sẽ là mục tiêu cho đứa đang chơi. Trong trường hợp có mấy đồng xu nằm dính chùm với nhau, thì mấy đồng đó đương nhiên là mục tiêu, bọn còn lại bị tước mất cái quyền chỉ định mục tiêu. Ðứa đang chơi sẽ dùng một đồng chọi của riêng nó, nhắm chọi cho trúng cái đồng xu mà đối phương đã chỉ định, hoặc cái đống tiền xu nằm dính chùm với nhau. Trong trường mục tiêu chỉ định, nếu nó chọi trúng thì nó sẽ “ăn” hết tất cả các xu. Nếu nó chọi trật hay trúng một đồng xu khác thì phiên chơi của nó chấm dứt, và đứa có thứ tự kế tiếp sẽ bắt đầu chơi. Trong trường hợp mục tiêu đương nhiên (đống xu dính chùm) thì đứa chơi phải dùng đồng chọi của nó chọi thế nào cho tất cả các đồng xu đó rời ra hết. Nếu làm được vậy, nó sẽ “ăn” hết, nếu không thì phiên chơi của nó chấm đứt. Ðứa được đi kế sẽ gom tất cả xu lại, đi tới đường gạch ở đầu kia và bắt đầu chơi. Trò chơi cứ thế tiếp tục cho đến khi tất cả các xu đã được “ăn” hết.

Trong trò chơi nầy, “võ khí cá nhân”, tức là đồng chọi, rất quan trọng, góp phần định đoạt thắng bại. Bọn tôi mỗi đứa đều phải tự chế tạo đồng chọi. Thông thường nhứt là các đồng chọi bằng chì. Ðể “chế tạo võ khí cá nhân” nầy, bọn tôi phải chịu khó đi tìm tòi, lục lọi ở mấy bãi rác, tìm cho được mấy miếng chì vụn vặt, tốt nhứt là mấy cái ngàm thắng xe đạp. Bỏ tất cả vào một cái lon sửa bò, bọn tôi đốt cái lon cho nóng lên để cho chì chảy ra thành nước (các bạn đã hiểu tại sao bọn tôi chọn chì rồi phải không, lý do đơn giản là vì chì có độ nóng chảy rất thấp, dễ “luyện kim,” phải không các bạn?). Trong khi đó, thì bọn tôi đào một cái lỗ trên mặt đất, chổ có đất sét là tốt nhứt, vì dễ đào, và dễ “thiết kế” cái lỗ theo ý muốn của mình. Ðường kính của cái lỗ lớn nhỏ là tùy theo mình muốn đồng chọi của mình bao lớn. Ðộ sâu của cái lỗ thường khoảng một phân thôi. Khi chì đã chảy ra thì kiếm một miếng vải cầm cái lon lên (cho khỏi phỏng tay), đổ nước chì vào trong cái lỗ, canh sao cho vừa đủ, để khi nguội lại mình sẽ có một đồng chọi có bề dày vừa ý mình. Sau khi chì đã nguội và đông đặc lại, thì moi đồng chì ra khỏi lỗ, và bắt đầu tiến trình hoàn tất đồng chọi, bằng cách mài cạnh và mặt của nó cho láng. Thế là mình có được một đồng chọi hoàn toàn vừa ý mình. Sau đó là bắt đầu tập luyện để chọi cho chính xác, muốn chọi đồng nào là trúng đồng đó. Ðến đó thì mình đã cảm thấy sẳn sàng “ra trận” rồi.

Ðánh Trỏng

Trò chơi nầy về sau tôi được biết là trẻ con ngoài Bắc cũng có chơi và gọi là đánh khăng. Dụng cụ để chơi rất đơn giản, gồm có hai khúc cây, một dài độ ba bốn tấc gọi là cây tán, một ngắn độ hơn một tấc thôi gọi là con trỏng. Lý tưởng nhứt là cả cây tán và con trỏng đều làm bằng củi đòn, một loại củi thân tròn và rất thẳng, đường kính độ dưới hai phân, màu đỏ, chụm mau cháy và có độ nóng cao, loại củi nầy tương đối mắc tiền nên không phải nhà nào cũng có khả năng mua về để chụm lửa. Nếu không có được củi đòn thì tìm mấy nhánh cây me, hay cây ổi cũng rất tốt, có điều là sẽ tốn công nhiều hơn trong việc chế biến chúng.

Ở xóm Ðakao của tôi thì luôn luôn chỉ chơi bốn đứa chia làm hai phe, mỗi phe hai đứa. Chổ chơi thì phải rất rộng nên dĩ nhiên địa điểm lý tưởng của bọn tôi là bãi đất trống gần vựa củi của Ông Tư. Ðể chuẩn bị chơi thì đầu tiên là đào một cái lỗ dài độ hơn hai tấc, bề ngang chừng ba phân, sâu cũng chừng ba phân. Kế đó là gạch một đường mức cách phía trước cái lỗ chừng hai mét. Ðể ấn định thứ tự chơi thì mỗi phe cử ra một đứa để “oánh tù tì”. Phe nào thắng thì được chơi trước. Phe đó sẽ cử ra một đứa để chơi, đứa kia chỉ đứng ngoài quan sát. Phe còn lại thì cả hai đứa đều đi ra phía đằng trước; vị trí đứng của tụi nó xa hay gần đường mức hoàn toàn do tụi nó quyết định. Mục tiêu của tụi nó là đón bắt con trỏng do đối phương phóng ra.

Trò chơi nầy đòi hỏi rất nhiều kỹ thuật khác nhau vì cách chơi lần lượt thay đổi theo tiến trình của cuộc chơi, càng về sau càng khó. Ðầu tiên là vít, là lối chơi dễ nhứt, đứa nào cũng chơi được hết. Khi chơi lối nầy thì con trỏng được đặt nằm ngang trên miệng lỗ, phía đằng đầu của lỗ, cây tán được cầm bằng hai tay, đầu kia đặt vào trong cái lỗ, bên dưới con trõng, đứa đang chơi sẽ dùng hết sức để vít con trỏng cho nó bay lên khỏi mặt đất, tối thiểu là phải qua khỏi đường mức và làm sao cho đối phương không bắt được nó. Nếu đối phương bắt được con trỏng thì phiên chơi của phe đang chơi chấm dứt liền lập tức. Phe đang chơi, lần nầy thì cả hai đứa, sẽ di chuyển ra phía trước để đón bắt con trỏng. Phe đối phương thì lại cử ra một đứa để bắt đầu chơi. Nếu đối phương không bắt được con trỏng, thì một đứa sẽ đi tới chổ con trỏng rớt xuống, lượm con trỏng lên và ném về phía cái lỗ, lúc đó cây tán đã được đứa đang chơi gát nằm ngang trên miệng lỗ. Mục tiêu của đối phương là làm sao ném cho con trỏng trúng vào cây tán. Nếu ném trúng thì phe đang chơi bị chấm dứt phiên chơi liền. Nếu ném không trúng nhưng con trỏng nằm cách cái lỗ một khoảng ngắn hơn chiều dài của cây tán thì phe đang chơi cũng bị chấm dứt phiên chơi liền. Nếu ném không trúng mà con trỏng nằm xa cái lỗ thì đứa đang chơi sẽ cầm cây tán lên, đi tới chổ con trỏng đang nằm và bắt đầu dùng cây tán đo khoảng cách từ đó về tới cái lỗ, đếm xem được bao nhiêu chiều dài cây tán, con số nầy sẽ là điểm của phe đang chơi, và thông thường, ở xóm Ðakao tôi, số điểm để thắng cuộc chơi là một trăm điểm.

Sau lối chơi vít là lối chơi tán. Bắt đầu lối chơi nầy, đứa chơi phải cầm cả cây tán lẫn con trỏng trên một tay. Sau khi hô lớn số điểm đã có được và cách chơi sắp diển ra (thí du: mười hai, tán) thì đứa chơi sẽ ném con trỏng lên cao, chờ cho nó rơi xuống ngang tầm tay, dùng hết sức tán cây tán thật mạnh vào con trỏng cho nó bay vút về phía trước. Nếu tán hụt, hay tán trúng nhưng quá nhẹ khiến cho con trỏng không bay vượt qua khỏi đường mức thì phiên chơi sẽ chấm dứt liền. Nếu tán trúng và đủ mạnh để con trỏng bay xa khỏi đường mức thì phe đối phương sẽ có mục tiêu là chận bắt con trỏng trên không trung. Nếu phe đối phương bắt được con trỏng thì phiên chơi của phe đang chơi cũng sẽ chấm dứt liền. Nếu không bắt được thì một đứa trong phe đối phương sẽ đi lượm con trỏng lên và ném về phía cái lỗ. Ðứa đang chơi sẽ nhắm vào con trỏng đang được ném trả lại và cố gắng tán cho trúng nó. Nếu nó tán trúng thì lần nầy phe đối phương không được quyền đón bắt con trỏng nữa. Nó sẽ đi tới chổ con trỏng rớt xuống và bắt đầu đo khoảng cách từ đó về cho tới cái lỗ, cộng vào điểm phe nó đã có sau lần chơi vít. Nếu nó tán hụt và con trỏng rơi xuống cách cái lỗ một khoảng ngắn hơn chiều dài cây tán thì phiên chơi của phe đang chơi cũng sẽ chấm dứt liền. Nếu nó tán hụt nhưng con trỏng rơi xuống cách xa cái lỗ thì nó được quyền đo khoảng cách từ đó về cái lỗ để tính điểm, cộng vào điểm phe nó đã có sau lần chơi vít.

Lối chơi kế tiếp là chặt. Bắt đầu lối chơi nầy, con trỏng được gát vào đầu trước của cái lỗ, nữa phần sau của con trỏng nằm trong cái lỗ, nữa phần trước nằm ngóc đầu lên ở ngoài cái lỗ. Sau khi hô lớn số điểm đã có và cách chơi sắp diển ra (thí du: ba mươi sáu, chặt) đứa đang chơi sẽ dùng cây tán chặt vào cái đầu của con trỏng đang ngóc lên, làm sao cho con trỏng bắn lên cao khỏi mặt đất, chờ khi con trỏng rơi xuống ngang tầm tay, sẽ dùng cây tán đánh mạnh vào con trỏng cho nó bay vút về phía trước. Luật lệ cũng y như lối chơi tán vừa kể trên. Nếu thoát được đối phương lần nầy nữa thì phe đang chơi, sau khi tính thêm điểm, sẽ chuyển sang lối chơi chót gọi là gánh.

Lối chơi nầy rất khó. Khởi sự chơi thì đứa đang chơi phải để cây tán nằm vắt vẻo trên vai trái, bàn tay phải cầm con trỏng. Sau khi hô to điểm đã có và lối chơi sắp diển ra (thí dụ: sáu mươi lăm, gánh), đứa chơi co chân phải lên, luồn bàn tay phải xuống dưới chân phải, liệng con trỏng lên cao, hạ chân phải xuống đất, bàn tay phải chụp cây tán trên vai, và vừa lúc con trỏng rơi xuống ngang tầm tay, nó dang hết sức tán thật mạnh vào con trỏng cho nó bay vút về phía trước. Luật lệ cũng y như lối chơi vừa rồi. Nếu lại thoát được lối phương lần nầy nữa thì phe đang chơi, sau khi tính thêm điểm, và nếu vẫn chưa đủ một trăm điểm, sẽ trở lại lối chơi vít.

Khi một phe đã đạt đủ số một trăm điểm thì phe kia phải chịu thi hành hình phạt, gọi là chạy u một khoảng đường đo bằng ba lần tán. Chạy u là vừa chạy vừa phải thổi u u, mà khi thổi u u như vậy thì phải nín thở nên không thể chạy xa được. Nếu ngưng thổi u u mà chưa chạy xong khoảng đường đó thì lại bị phạt thêm một tán nữa. Ðể kiểm soát việc thi hành hình phạt nầy thì phe thắng không có cách nào khác hơn là cũng phải chạy kèm theo phe thua. Dĩ nhiên phe thua thì được quyền thay phiên nhau để chạy tiếp phạt.

(Nguồn: Đakao trong tâm tưởng, của chính tác giả dưới bút hiệu Vĩnh Nhơn. Hamilton, Ontario, Canada: Hoài Việt xuất bản, 2008. Tr. 80-86, 92-99).

Lâm Vĩnh Thế

Nhớ Cà Phê Lá Me Bay

Phạm Việt Hùng (bút hiệu Phạm Nga)

1.

Ngày xưa, những năm 70 nhiễu nhương, loạn lạc lại trúng vào thời sinh viên của bọn tôi ở Sài Gòn. Dù đa số trong bọn đều là con nhà nghèo hay chỉ trung lưu, nhiều bạn phải đi dạy kèm mới đủ tiền mua cours mà học, nhưng bọn tôi lại khá phong lưu, rộng rãi ở cái khoản cà phê.

Chỗ đóng đô, quán hẹn quen thuộc thì lu bù, phồn tạp. Khi có tiền thì ra cà phê Hân hay Duyên Anh trên đường Đinh Tiên Hoàng, Đakao là gần trường Văn Khoa nhất, đi bô ra quán dưới cơn mưa nhỏ lại càng thú vị. Lý do nữa là Hân có băng nhạc Paul Mauriat tuyệt vời, Duyên Anh có cô sinh viên cùng ban triết với bọn tôi làm thu ngân, biết bao chàng say đắm! Còn khi thong thả cả hai khoản tiền bạc và thì giờ, cả bọn kéo đến cà phê Hồng ở đường Pasteur, Tân Định. Quán có chị Hồng, chủ quán, tóc để dài thật liêu trai, cà phê thật đắng, nhỏ giọt thật chậm để khách lãng đãng thả hồn theo khói thuốc và nhạc họ Trịnh. Còn những vết ố trên tường cứ ngang ngang nhau, như thể tất cả khách trước sau đến quán đều dửng dưng có cùng một cỡ xương sống mỏi mệt, chán chường thời thế và thân phận.

Còn những ngày cạn túi, bọn tôi vẫn ung dung – thường xuyên ung dung – ra cà phê lá me. Cho đến ngày nay, nằm ngay trung tâm của quận trung tâm thành phố là Quận Nhất, ở trước mặt nhà thờ Đức Bà, ngã ba đường Đồng Khởi ngày nay (đường Tự Do/Catinat xưa cũ) với đường Nguyễn Du vẫn luôn là khu vực hào nhoáng bậc nhất của Sài Gòn hoa lệ, có mặt toàn những khách sạn, nhà hàng, văn phòng thương mại, ngân hàng… nguy nga, sang trọng. Vậy mà thời đó, ở ngã ba này, trên một quãng vỉa hè chỉ là sàn xi măng xấu thô, chỗ cao chỗ thấp thuộc đường Nguyễn Du, dưới tán lá những cây me già chợt xuất hiện một hàng cà phê lộ thiên, không bảng hiệu, thuộc hạng bình dân, xập xệ hết cỡ.

Tượng Đức Mẹ đứng giữa hoa viên phía trước nhà thờ Đức Bà Sài Gòn, lúc nào đó liếc mắt sang phía phải, thấy cái quán nghèo mạt ở giữa khu phố quá giàu có, hẳn Mẹ không khỏi chép miệng thương xót: “Tội nghiệp, các con ở nhầm chỗ mất rồi!”.

Quán xập xệ đến mức chỉ bày ra những bô bàn ghế gỗ tạp cũ mèm, vừa nhỏ vừa thấp. Bàn chỉ đủ ngồi 3-4 người, ghế đẩu thì mặt ngồi vừa đủ cho bàn tọa người vóc trung bình, không nên mập và dĩ nhiên, loại ghế đẩu cao chỉ 25cm này làm gì có lưng tựa.

Thường thì bọn tôi hay gọi cái quán cóc, pha cà phê vớ ngon không kém cà phê phin này là “cà phê Nguyễn Du”, “cà phê lá me”, có khi hú nhau thật vắn tắt “Ra lá me nhé!”, “Tụi nó  ngồi chỗ lá me đấy!” cũng đủ hiểu. Nhưng, có tên nào khó ưa, được mời cà phê chùa còn ngầm ý phân biệt, xếp hạng cái quán cả bọn sắp kéo đến, hỏi kháy “Cà phê hả? Ghế thấp hay ghế cao?”, thì đượng nhiên cà phê lá me thuộc hạng “ghế thấp”, khỏi tranh cải.

Quán lá me xập xệ, bần dân đến nổi bọn con trai ngầm chia xẽ nhau một điều kiêng kỵ, tránh không bao giờ rủ mấy nữ nhóm viên hiếm hoi trong nhóm cùng đến quán. Con gái nhà người ta nết na, đằm thắm và thanh tân hết mực. Cứ nhìn các nàng trong áo dài raglan kiêu sa, trang trọng là mình đã phải làm nghiêm, cố nói năng cho đúng mực đàng hoàng và tôn trọng, có rủ đi uống nước thì cũng phải lựa quán xá sang trọng cỡ La Pagode, Hân, Duyên Anh, Cafetaria, Bố Già… mới xứng với các nàng. Ngược lại. làm sao có thể rủ người ta đến cà phê lá me, ngồi lê lết vỉa hè như dân lãng tử bụi đời, vừa khó coi vừa mất giá tiểu thư?

2.

Dù sao mặc lòng, ngày giờ này đã nửa thế kỷ trôi qua, hễ ngồi nhắc với nhau về quán cà phê lá me đường Nguyễn Du ngày xưa là nhiều người trong bọn tôi đã như sống lại với cùng những kỷ niệm  sâu lắng, những hình ảnh, chuyện đời vui buồn lẫn lộn của thời trai trẻ, tất cả từng ghi khắc ở nơi này. Đối với riêng chúng tôi, kỳ diệu là cái quán mộc mạc, không tên tuổi ấy lại là một kho báu lưu giữ những giá trị sâu sắc, vừa về thời gian, sử tính vừa về tinh thần, tình cảm và cảm xúc trong đời sống. Sâu xa hơn, ở tuổi đời xế bóng, một khi bao năm qua tâm hồn đã khô hạn ít nhiều bởi ảnh hưởng của những thói bươn chãi đến ích kỹ, vun quén cá nhân, khôn vặt, thực dụng, thô lổ…, chẳng qua là để có thể tồn tại trong tình cảnh thiếu thốn, khó khăn mọi mặt trong nước hoặc cuộc sống một thời lưu vong, chưa thể hội nhập ở nước ngoài, đám bạn già chúng tôi ngày nay cùng thừa nhận rằng những ngày được sống trong tâm thức lãng mạn, phóng dật của thời kỳ Cà Phê Lá Me viết hoa ấy mới quý giá và đáng sống làm sao!

Cái thời mà ở một quán cóc lề đường Nguyễn Du, những buổi chiều gió hiu hiu vừa đủ làm rụng lá me, những chiếc lá nhỏ xíu bay lạc vào tách cà phê, tách trà bình dân, rẻ tiền của bọn sinh viên nghèo.

 Cái thời mà những cơn gió lớn làm rụng hạt những cây sao trên đường Trần Quang Khải, những cái chong chóng tím tím, đỏ đỏ ấy xoay tít trên trời, bay lạc vào những căn gác gỗ tồi tàn, nhỏ như  lỗ mũi, nơi cả bốn, năm tên sinh viên cùng trọ học. Nghèo nàn, đạm bạc qua ngày, cảm thụ lãng mạn, hơi hoang tưởng…, ngoài ra thì không có gì cấm được đám thư sinh, hàn sĩ ấy nghĩ suy, dệt mộng lớn cho tương lai, dự phóng giúp ích cho đời bằng kiến thức, chữ nghĩa mà mình đang dùi mài, tích lũy từ ngôi trường cổ kính bao năm?

Rồi tốt nghiệp cử nhân, ra trường, ai nấy tứ tán đi làm chỗ này chỗ nọ, cố gắng thực hiện các dự phóng riêng hay chung mà ngày nào đã từng tranh cải, bàn luận, ra quyết định chọn lựa… ở cái quán cà phê cóc đơn sơ ấy. Thời sinh viên lãng mạn, đầy hoa mộng coi như đã khép lại tuy cũng có một số người ghi danh tiếp, làm luận án cao học nhưng cũng không thường xuyên đến trường nữa. Cũng có nghĩa là từ đó, bạn bè ít có cơ hội gặp nhau ở trường, để có thể rủ nhau đi cà phê, dĩ nhiên là trở lại cà phê lá me.

Tôi nhớ, chính vào những lúc tụ tập ở cái quán cóc lá me đơn sơ ấy, ngoài những tâm sự thậm thụt, tán dóc vu vơ, nhiều lúc bọn tôi còn bàn đến những vấn đề nghiêm chỉnh về hoạt động chung của nhóm, cả về những chuyện định hướng cả cuộc sống và tương lai của mỗi anh em, như: nên học chuyên về triết Đông hay triết Tây, làm tiểu luận cao học đề tài nào, cùng đào sâu nghiên cứu tư tưởng triết gia nào, quyết định lập nhóm nghiên cứu và ra tờ báo, cần ghi danh thêm bên luật hay chính trị – kinh doanh, không nên nhận tiền tài trợ của tổ chức T.…

3.

Ngoài chuyện từng làm chứng nhân cho những kế hoạch hoạt động, dự phóng tương lai của đám sinh viên bọn tôi, cà phê lá me còn lưu giữ cả những chuyện tình thật đẹp hoăc thật tội nghiệp.

Như có một tên bạn, học cùng ban Triết đông phương như tôi nên rất thân và hiểu nhau. Năm đó, người trong mộng của hắn, như lời tình ca mượt mà “Hỡi người tình Văn khoa…” của Phạm Duy, phải là một tiểu thư yểu điệu thục nữ, áo dài tha thướt, trang trọng rất Á Đông, đằng này lại là một cô nàng vốn học trường đầm, vào Văn Khoa là ghi danh ban Anh văn, cái ngành học à la mode nhất trường thời đó, hay mặc jupe bó đùi rất gợi cảm.

Kẻ thất tình lầm lạc buồn quá là buồn nên đã được tôi và vài các bạn đồng môn khác dẫn đi cà phê để an ủi, khuyên lơn. Gặp lúc cả đám đều cạn túi, bọn tôi chỉ có thể kéo nhau ra cà phê lá me, bình dân, ít tốn. Vậy mà lại hay!

Bên tách cà phê pha vớ, anh bạn thất tình mới bộc bạch nguồn cơn, rằng hắn rất cảm kích khi được bạn bè chia xẽ nỗi buồn riêng tư, nhưng hắn còn đặc biệt cám ơn bạn bè hơn nữa khi bọn tôi đã dẫn hắn ra cà phê lá me bình dân, rẻ tiền, thay vì là một quán sang trọng, mắc tiền khác, Hân ở Đa Kao chẳng hạn. Lý do là, khi còn mê mãi theo đuổi người đẹp trường Tây, hắn từng phải tiện tặn từng đồng từng cắc, nhịn ăn nhịn uống để có tiền mời người đẹp đi uống nước và đã vài lần hắn chọn sân khấu cho màn diễn lấy lòng người đẹp là cà phê Hân cho gần trường.

Rốt cuộc, anh sinh viên nghèo mạt, si mê người đẹp, thật tội là chỉ đưa cô nàng đi uống nước hạng sang có vài lần là đã đi đứt một tháng lương dạy kèm, đành ăn mì gói thay cơm dài dài, hỏi sao có thể lọt vào mắt xanh của người đẹp cho được?

Khi đó, để an ủi kẻ thất tình, run rủi bạn bè chỉ đưa hắn đến cà phê lá me bình dân, bụi bậm mà lại hay, vì như đã thấy, tâm hồn đầy sầu, hận của hắn đã lấy lại thăng bằng kha khá. Và khi bạn bè không đưa hắn đến cà phê Hân hay một quán sang trọng nào khác là đã tránh cho hắn khỏi bị những nơi này gợi lại niềm đau của mối hận tình – cả nỗi tủi thân nữa.

Phạm Việt Hùng (bút hiệu Phạm Nga)

(Tàn năm 2016)

Trích tập tản văn LÃNG ĐÃNG VỚI CÀ PHÊ&NHẠC – PhamNga2017

https://petruskyaus.files.wordpress.com/2021/10/ncplmb1.jpg">

Ngày chủ nhật 10-10-2021, trong kết quả cuộc thi viết chủ đề “Sài Gòn, ngày… tháng… năm… ” do fanpage An Group tổ chức (từ 16/6 đến 30/8/2021), tản văn NHỚ CÀ PHÊ LÁ ME BAY (Phạm Nga) đã đạt giải Nhì.
Bài này đã được chọn đăng trên PKAUS website năm 2017, nay mời các bạn thưởng thức bản vidéo/radio của bài.

https://www.youtube.com/watch?v=LWDfpIGyirc - Sài Gòn Nhớ, Sài Gòn Thương #25 - MC Xuân Hiếu & BTV Chí Cường | An Group    <<<<<

https://www.youtube.com/watch?v=c5lfarLaNdA - SÀI GÒN 1950 - 1975    <<<<<

Sài Gòn – những vòng xoay ký ức

Kỳ 6 : Ngã sáu “Nỏ thần” và ngã bảy ‘Bình dân’

TTO – Từ ngã sáu Cộng Hòa đi xe máy khoảng 5 phút là đến ngã sáu Nguyễn Tri Phương. Và rồi cũng bằng thời gian ấy theo đường Ngô Gia Tự sẽ gặp một ngã bảy rộng lớn, quen gọi là ngã bảy Lý Thái Tổ.

Ba vòng xoay này nằm liền kề nhau, tạo thành một tam giác như kết nghĩa “vườn đào” lý thú.

“Ngã sáu Nỏ thần” – đường vào Chợ Lớn

Tôi thích gọi đó là “ngã sáu Nỏ thần” vì mỗi lần qua đây dù đi đường nào cũng trông thấy từ xa chiếc cột trắng cao vút, nơi đặt tượng An Dương Vương mặc giáp trụ hiên ngang, cầm một cây cung lớn. Ông như vừa bước ra từ quyển tập đọc sử ký lớp 1 thời của chúng tôi. Quyển sử có kể chuyện và vẽ hình An Dương Vương xây thành Cổ Loa và chế tạo nỏ thần để chống quân Tần xâm lược. Chúng tôi mê những trang sử Việt đầu đời qua những câu chuyện và hình ảnh hào hùng như thế.

Sau này đến châu Âu, tôi nhận ra tượng đài An Dương Vương được thiết kế đồng dạng tượng đài Trafalgar ở London và Vendome, Paris. Tuy nhiên, tượng đài anh hùng nỏ thần ở Sài Gòn vẫn mang ấn tượng và câu chuyện khác biệt. Nó được đặt ở một giao lộ, giáp ranh giữa Sài Gòn và Chợ Lớn. Khi “trấn giữ” các giao lộ chính yếu ở Sài Gòn, tượng đài An Dương Vương cùng các tượng đài Phù Đổng Thiên Vương, Trần Hưng Đạo, Trần Nguyên Hãn, Phan Đình Phùng… đã làm gia tăng niềm tự hào dân tộc bất khuất và nhắc nhở bài học cảnh giác trước những kẻ ngoại xâm hung hãn.

Thuở nhỏ, từ xóm Bàn Cờ tôi thường theo mẹ vào Chợ Lớn để mua hàng đều qua bùng binh ngã sáu. Ngồi trên xích lô máy, tôi hớn hở nhìn cảnh hai bên đường khác lạ. Khắp nơi treo la liệt những bảng hiệu vừa ghi chữ Việt, vừa ghi chữ Tàu.

Trên đường Nguyễn Tri Phương có hẳn một dãy phố chuyên bán trái cây các loại, nổi bật là sầu riêng. Mẹ tôi gọi đó là khu “La Cai”, cái tên nghe là lạ. Hóa ra đó là từ biến âm của “Lacaze” – tên đường từ thời Pháp. Về đêm, từ ngã sáu ra đến La Cai là khu nhậu nhẹt hải sản và ăn khuya. 

Đến mùa Trung thu và tết, từ đường Đồng Khánh (nay là Trần Hưng Đạo, quận 5) đổ về đây là hai dãy sạp hàng sáng đèn lung linh. Người Sài Gòn thích dạo chợ đêm “La Cai” để mua bánh kẹo, lồng đèn, trà sen và đủ loại quà tặng sản xuất ở “Hong Kong… bên hông Chợ Lớn”!

“Đặc khu bệnh viện” và “xóm sinh viên”

Từ ngã sáu Nguyễn Tri Phương, các con đường tỏa ra khá nhiều bệnh viện và cơ sở y tế. Có lẽ vùng này là nơi có mật độ người đi chữa bệnh cao nhất Sài Gòn. Phía La Cai nằm san sát bên nhau là các nhà thương tư của các bang hội người Hoa như Y viện Quảng Đông (nay là Bệnh viện Nguyễn Tri Phương), Triều Châu (An Bình) và Phúc Kiến (Nguyễn Trãi). Trong các nhà thương này đều có đền miếu cổ cầu an bình cho những người quá vãng.

Trong khi ấy, trên đường Nguyễn Chí Thanh, Bệnh viện Chợ Rẫy đồ sộ là cơ sở y tế lớn nhất ở miền Nam cho đến tận bây giờ. Đi về phía nhà thờ ngã sáu – tên chính thức là nhà thờ Thánh Jeanne d’Arc, gặp Bệnh viện lao Hồng Bàng (Phạm Ngọc Thạch), Trung tâm Truyền máu và Bảo sanh viện Hùng Vương. Đối diện bên kia đường, những năm gần đây có thêm Bệnh viện Đại học Y Dược rất bề thế.

Ngã bảy “bình dân” và hàng phố dân dã

Kể ra “xóm sinh viên” còn tỏa ra nhiều nhánh quanh khu Ngã bảy Lý Thái Tổ. Bản thân giao lộ ngã bảy là nơi tiếp giáp các quận 1, 3, 5, 10 rất thuận tiện cho đi lại. Tại đây có hằng hà các xóm lao động và con hẻm để sinh viên và người nghèo tá túc giá rẻ. 

Những năm 1960, trước khi dọn về Bàn Cờ, gia đình tôi thuê nhà trong một con hẻm nhỏ ở đường Vĩnh Viễn. Đầu hẻm có một cây si cổ thụ trông rất cổ quái nên mỗi lần vào hẻm tôi lại nổi da gà. Sau Tết Mậu Thân 1968, vùng này có thêm các xóm lao động “nhà lầu” là chung cư Sư Vạn Hạnh, Ấn Quang, Minh Mạng, Nguyễn Kim, Nhựt Tảo, Nguyễn Thiện Thuật.

Trong khi ấy, ngã bảy Lý Thái Tổ còn là cửa ngõ ra vào dễ dàng nhiều chợ búa lớn nhỏ. Phần lớn là chợ vỉa hè hay chợ lòng đường như chợ Nguyễn Tri Phương, Bà Hạt, Nhựt Tảo, Bàn Cờ, Vườn Chuối. Khoảng trước năm 2000, từng có một chợ cá khổng lồ nằm ở giao lộ Lý Thái Tổ và Trần Quốc Toản (bây giờ là đường 3-2). Đi cách chợ nửa cây số, mọi người vẫn ngửi thấy mùi tôm cá hừng hực khó quên! Những năm 1980, trên đường Lý Thái Tổ ra đời chợ hoa Hồ Thị Kỷ, nguyên là khu tạm cư của dân tị nan từ Campuchia trở về.

Nói chuyện thức ăn, phải kể khu ngã bảy có nhiều phố ẩm thực tấp nập của người Sài Gòn. Các loại chè xôi dân dã, bún nước lèo, bánh canh, bánh xèo và hủ tiếu, mì bò viên, cháo Quảng… đều có mặt ở các chợ và ngõ hẽm. Sau năm 1954, người Bắc di cư vào mở ra những hàng quán nổi tiếng như phở Tàu Bay, Tàu Thủy, Nghi Xuân và bánh mì Hòa Mã, bánh mì Hà Nội, thạch chè Hiển Khánh…

Mặt khác, ngã bảy còn là khu phố chuyên bán các mặt hàng gia dụng và dịch vụ gia đình. Trước nhất là ba con phố “cặp kè” nhau, bao gồm “phố đồ gỗ, giường tủ” trên đường Ngô Gia Tự, “phố mành cửa và sơn nhà” ở đoạn Lý Thái Tổ – Sư Vạn Hạnh. Và rồi “phố màn cửa, chăn gối” ở đầu đường Phan Thanh Giản (nay là Điện Biên Phủ). 

Xoay quanh ngã bảy còn có “phố vỏ xe hơi” và “phố photocopy – đánh máy” ở đoạn Lý Thái Tổ, gần cư xá Đường sắt. Có lẽ “phố vỏ xe hơi” là cánh tay nối dài của bến xe Petrus Ký, hay còn gọi bến xe Đà Lạt nay không còn nữa, từng nằm ở đoạn Lê Hồng Phong hướng ra Việt Nam quốc tự. 30 năm trước, ở góc Nguyễn Đình Chiểu – Nguyễn Thiện Thuật đã mọc thêm “phố hàng cưới” rất đình đám.

Rạp hát, bệnh viện một thời vang bóng

Ngã bảy Lý Thái Tổ còn là nơi quy tụ nhiều bệnh viện, rạp hát, trường học rộn ràng nhiều năm tháng. Gần gũi với xóm tôi là Bệnh viện Nhi Đồng trên đường Sư Vạn Hạnh và Bệnh viện Bình Dân ngay cạnh cư xá Đô Thành đều là những cơ sở y tế ra đời cuối những năm 1950. Ở góc đường Nguyễn Thiện Thuật – Phan Thanh Giản thuở xưa còn có một tòa nhà mang tên Viện Bài lao. Riêng con đường Cao Thắng ở đoạn hướng ra Bệnh viện Từ Dũ có một loạt nhà bảo sanh tư mang tên Đức Chính, Đức Huệ, Cô Mười. Hơn 70 năm qua, bao nhiêu đứa trẻ đã chào đời từ những cơ sở y tế này?

Gần Viện Bài lao là rạp hát Long Vân khá lớn nhưng đều toàn ghế gỗ. Giống như rạp Đại Đồng ở góc Cao Thắng – Phan Thanh Giản, rạp Long Vân thường chiếu “pẹcmanăng” hai phim một lúc. Giá vé hai rạp thuộc loại xoàng, khách vào xem lúc nào cũng được. Rạp Long Vân những năm gần đây đã bị phá bỏ, xây mới thành Nhà văn hóa Sinh viên. Còn rạp Đại Đồng thì hóa thành sân khấu kịch Sài Gòn hay diễn kịch ma. Về phía đường Trần Nhân Tôn có rạp hát xưa mang tên Thanh Chung, bây giờ gọi là rạp Vườn Lài. Xóm Vườn Lài nằm sau Nhà máy giày Bata (Hiệp Hưng), từng là “xóm đèn đỏ” nơi nhiều khách “mua hoa” tìm đến.

Cuộc sống vật đổi sao dời, bút mực nào viết hết được những góc yêu dấu của Sài Gòn từ những phố phường sang trọng đến những xóm nghèo, bình dân…

Cả bệnh viện Đại học Y Dược và Trường Y khoa Sài Gòn đều được xây trên đất của Tòa thị chính Chợ Lớn thời Pháp. Hai ký túc xá Ngô Gia Tự (khi xưa là Đại học xá Minh Mạng) và ký túc xá Nguyễn Chí Thanh đều ở gần đó. Thuở sinh viên, những năm 1980, tôi có không ít lần “đi học ké” trường Y và thường la cà vào gặp bạn bè trong các ký túc xá. Khi làm báo Tuổi Trẻ, là phóng viên giáo dục, tôi càng năng lui tới cái “xóm sinh viên” đông nhất và cũng “nghịch” nhất ngay giữa nội thành.

Phúc Tiến

Dầu "Bác Sĩ Tín" không biết có ai còn nhớ không.

 Dầu "Bác Sĩ Tín" không biết có ai còn nhớ không.

Nhà sách Khai Trí xưa – Kỷ niệm của cậu học trò ăn cắp sách

Hoatinhthuong

Bạn đang sao chép nội dung của Trí Thức VN. Nếu là cá nhân sử dụng, vui lòng ghi rõ nguồn trithucvn.org. Nếu là website, kênh truyền thông, vui lòng chỉ sử dụng nội dung khi có sự cho phép của Trí Thức VN.

Nếu tôi nhớ không lầm, đó là vào khoảng giữa năm 1959 hay 1960, báo chí đăng tin về một cậu học sinh khoảng chừng 14 -15 tuổi, gương mặt thông minh đĩnh ngộ và câu chuyện ở nhà sách Khai Trí (báo chí giấu tên và cũng không cho biết trường cậu bé học, thật ra cậu là học sinh trường Pétrus Ký).

Thời chúng tôi còn học trung học, tức dưới thời Tổng thống Ngô Đình Diệm, sách tiếng Việt ít nên muốn thi đậu bắt buộc phải dùng sách tiếng Pháp, như Toán hình học, Toán đại số, Toán vật lý… Học lớp Đệ tứ (lớp 9 bây giờ) mà làm hết cuốn Toán Hình học và Đại số của Réunion de Professeurs gồm 1.144 bài thì nhất, đi thi trung học chắc ăn như bắp.

Thời ấy các tiệm sách lớn như Khai Trí chẳng hạn không có nhân viên bảo vệ mặc đồng phục ngồi gác ở cửa như bây giờ, mà có các nhân viên giả làm khách hàng, trông nom, ngăn chặn những người muốn ăn cắp sách.

Buổi sáng hôm ấy, cậu học sinh này cứ lang thang mở coi hết cuốn này đến cuốn khác ở chỗ các giá sách tiếng Pháp. Việc lấm lét nhìn tới nhìn lui của cậu bé khiến nhân viên trông coi khu sách tiếng Pháp nghi ngờ. Lúc cậu đi ra, họ giữ lại, sờ ngực áo cậu và lôi ra một cuốn Toán Hình học và Đại số của Réunion de Professeurs quý giá đã nói ở trên.

– Tại sao cậu ăn cắp sách?

Cậu bé tái mặt không nói nên lời. Chiếc phù hiệu trên ngực áo cậu cho biết cậu học trường Pétrus Ký, một trong bốn trường trung học công lập lớn nhất rất nổi tiếng tại Sài Gòn lúc bấy giờ: Gia Long, Trưng Vương, Pétrus Ký, Chu Văn An.

– Hừ, học sinh trường Pétrus Ký mà ăn cắp sách! Tôi gọi cảnh sát đến bắt để cậu chừa cái thói đó đi!

Họ lôi cậu bé tới chỗ quầy thâu tiền của cô thâu ngân viên, nhờ cô giữ cậu giùm rồi đi gọi cảnh sát. Cậu bé sợ hãi khóc như mưa như gió:

– Lạy chị, nhà em nghèo không có tiền mua sách, chị nói với chú ấy tha cho em đừng gọi cảnh sát…

Cậu bé khóc quá khiến cô thâu ngân viên cũng thấy mủi lòng:

– Ba má em làm gì mà nghèo?

– Ba em chết, má em quét chợ An Đông…

– Mẹ quét chợ An Đông mà con học Pétrus Ký? Em học đến đâu rồi?

– Dạ thưa quatrième année. Chị tha cho em, nếu cảnh sát bắt, đưa giấy về trường em bị đuổi học tội nghiệp má em…

– Các em quen với tiếng Pháp lắm phải không?

– Dạ.

– Bởi vậy nên mới lấy trộm sách Pháp. Bằng bấy nhiêu mà đã học lớp Đệ tứ, sắp thi Trung học là giỏi lằm. Nhưng chú ấy đã đi gọi cảnh sát thì biết làm sao…

Cậu bé sợ quá lại khóc…

Từ đầu đến giờ có một ông đã lớn tuổi, ăn mặc lịch sự vẫn đứng theo dõi câu chuyện. Thấy cô thâu ngân nói thế, ông bảo cô ta:

– Thôi được, cuốn sách giá bao nhiêu để tôi trả tiền. Học trò nghèo mà, lấy một cuốn sách, lỡ bị đuổi học tội nghiệp…

Cô thâu ngân viên chưa biết giải quyết thế nào thì đúng lúc đó ông Nguyễn Hùng Trương, chủ nhà sách mà mọi người vẫn gọi là ông Khai Trí, từ ngoài đi vô.

Ông Khai Trí (trái).

Thấy chuyện lạ, ông dừng lại hỏi chuyện gì. Cô thâu ngân viên thuật lại sự việc và ông khách cũng đề nghị trả tiền như ông đã nói với cô thâu ngân. Ông Khai Trí cầm cuốn sách lên coi sơ qua rồi nói:

– Phải học trò giỏi mới dùng tới cuốn sách này chứ kém không dùng tới. Cám ơn lòng tốt của ông nhưng để tôi tặng cậu ta, không lấy tiền và sẽ còn giúp cậu ta thêm nữa…

Ông trao cuốn sách cho cậu bé, thân mật vỗ vai khuyên cậu cố gắng học hành rồi móc bóp lấy tấm danh thiếp, viết vài chữ, ký tên và đưa cho cậu:

– Từ nay hễ cần sách gì cháu cứ đem danh thiếp này đến đưa cho ông quản lý hay cô thâu ngân, cô ấy sẽ lấy cho cháu. Ngày trước bác cũng là học sinh trường Pétrus Ký mà…

Ông bắt tay, cám ơn ông khách lần nữa rồi đi vào trong.

Ba năm sau, nghe nói cậu bé đậu xong Tú tài phần II, được học bổng du học nước ngoài, hình như sang Canada.

Thời gian qua đi. Một năm sau biến cố lịch sử 1975, nhà sách Khai Trí bị tịch thâu, mới đầu người ta đặt tên là nhà sách “Ngoại văn”, sau đó đổi thành nhà sách “Fahasa” (viết tắt của 3 chữ “Phát hành sách”), hiện nay lại đổi lần nữa thành nhà sách “Sài Gòn”. Hồi ấy nhà sách Khai Trí là nạn nhân của nạn hôi của, đốt phá, sách vở tung toé khắp nơi từ trong nhà sách ra ngoài đường, nhiều người đã chính mắt chứng kiến cảnh ấy trong nỗi bất lực… Kho sách 60 tấn bị tiêu hủy.

Ông Khai Trí bị đi cải tạo. Sau khi được thả, ông sang định cư bên Hoa Kỳ. 10 năm sau, cùng 2.000 đầu sách quý, ông Khai Trí ở Mỹ về Việt Nam một lần nữa, mang theo hy vọng làm được một chút gì cho đất nước. Sách ông lại bịch tịch thâu hết cả. Phần lớn sách bị tịch thâu là các loại sách Học Làm Người, báo chí quý hiếm trước 1954, như bộ Loa rất nổi tiếng. Sách ông mang về ai cũng biết là sách về giáo dục, sách hiền, sách tốt cả…

https://petruskyaus.files.wordpress.com/2016/12/nguyen-hung-truong-4.jpg">

Ông Khai Trí những năm cuối đời.

Ông đau lòng vì sách, ôm đơn đi kiện. Kết cục chẳng đi đến đâu. Ông buồn bã nói:

– Chắc… năm 3.000 thì họ trả…

Ông Khai Trí mất năm 2005 tại Sài Gòn.

Một buổi chiều, người ta thấy một “ông già” khoảng ngoài 70 tuổi, ăn mặc theo lối Việt kiều, đứng ngắm trước cửa nhà sách Sài Gòn với nét mặt buồn buồn rồi bước vào hỏi thăm các cô bán sách về ông Khai Trí, các cô nói hình như ông đã mất cách đây đến hàng chục năm. “Ông già Việt kiều” lại ra đứng ngắm trước cửa tiệm sách hồi lâu, lấy khăn giấy lau nước mắt, chắp tay hướng lên trên trời khẽ vái ba vái rồi đi. Không ai biết ông ta là ai cả…

Tết đến xuân về, Hoài niệm sài gòn xưa.

mailto:truongson.uit@gmail.com?&subject=%5bTDC%5d%20Tết%20đến%20xuân%20về,%20Hoài%20niệm%20sài%20gòn%20xưa. -

Cứ mỗi năm qua đi chúng tai lại chào đón 1 cái tết với bao niềm hân hoan chờ đón, sum họp, quây quần. Cầu mong những điều thật tốt đẹp trong năm mới. Và nó càng ý nghĩa hơn so với những người làm ăn xa nhà. Mong mỏi một dịp để có thể đoàn tụ bên gia đình. Và những cái tết cũ đã qua là những kỷ niệm, hồi ức của bao thế hệ.

• 11-05-2021 https://tindiachan.com/22-hinh-thuc-lua-dao-pho-bien-tren-mang-xa-hoi - 22 HÌNH THỨC LỪA ĐẢO PHỔ BIẾN TRÊN MẠNG XÃ HỘI
• 31-10-2021 https://tindiachan.com/ke-nhap-vai - Kẻ nhập vai
• 18-12-2021 https://tindiachan.com/su-ton-tai - Sự tồn tại

Em đứng chờ tôi trước song thưa

Tôi đi qua đầu ngõ

Hỏi nhau thầm xuân đã về chưa…

Khi những câu hát ngân nga trong cái nắng ấm nhè nhẹ những ngày cuối năm, thì người Saigon biết rằng Tết đã về tràn ngập khắp phố phường. Ai đó đã từng nói rằng, cuộc sống càng hiện đại, Tết lại càng mất đi niềm vui. Phải chăng trong nhịp sống hối hả của hôm nay, cái Tết của Saigon xưa luôn hiện về trong tâm trí những con người mang đầy tâm tư hoài niệm. Tết Saigon xưa có gì mà khiến biết bao nhiêu người tương tư đến thế? Mời quý vị cùng tìm hiểu Tết Saigon xưa qua những hình ảnh hiếm hoi dưới đây.

Saigon Feb 1967 – Chợ hoa Tết Đinh Mùi – Tòa nhà góc Nguyễn Huệ-Ngô Đức Kế – Vélo Solex

Nhà nghiên cứu Vương Hồng Sển cho rằng, tết Bắc – Trung – Nam, mỗi miền đều có mỗi đặc trưng khác nhau. Tết trong Nam mộc mạc sơ sài, không như tết ở miền Bắc và miền Trung giữ nhiều phép tắc và kiêng cử,… Tuy có sự khác biệt về phong tục và văn hóa, nhưng trong tâm trí của người Việt, tết là mùa đoàn viên, là dịp để đoàn tụ gia đình, để tưởng nhớ, cúng bái ông bà tổ tiên,…

Saigon là nơi đất lành chim đậu, là nơi hội tụ của người dân tứ xứ đến học tập, làm việc và đinh cư. Vì vậy, tết nơi đây cũng là sự kết hợp của văn hóa nhiều vùng miền hòa vào dòng chảy của nhịp sống và con người Saigon làm nên một mùa xuân độc đáo, khác biệt nhưng vẫn mang đậm bản sắc dân tộc.

Những ngày giáp tết

Hằng năm, cứ mỗi lần thấy mấy bác hàng xóm tay cầm thùng vôi, tay cầm cây chổi là người ta bắt đầu cảm nhận không khí Tết đang tràn về. Quan niệm người xưa cho rằng, đầu năm mới, nhà cửa có sạch sẽ thì mới đón rước Phúc Lộc vào nhà. Thế là bắt đầu từ giữa tháng Chạp, người ta đã bắt đầu chuẩn  bị sơn phết tường cổng, dọn dẹp nhà cửa, đánh lại bộ lư đồng, thay cát trên bàn thờ để chuẩn bị cho ngày lễ rước ông Táo về trời và đón ông bà tổ tiên và ăn Tết cùng.

Phụ nữ Saigon những ngày giáp Tết cũng phụ giúp trang trí lại cửa nhà bằng cách mua vài ba bức tranh giấy về treo lên tường, khiến ngôi nhà thêm tươi mới. Những người có điều kiện hơn, thường mua mấy bức viết chữ nhũ vàng Ngũ Phúc Lâm Môn, Hiệp Gia Bình An, Phước Lộc Thọ trên những tờ giấy hồng của mấy ông người Hoa ngồi viết ở chợ về dán trước cửa.

Tết Ất Mùi – Lễ vật cúng ông Táo bày trên mâm, 3 con cá chép sống trong bình

Từ sau ngày 23 tháng Chạp, tức sau ngày đưa ông Táo về trời, không khí chuẩn bị tết rộn ràng hơn hẳn. Các mẹ, các chị đi chợ về luôn kèm theo mấy thứ củ quả để làm mứt đón Tết. Rồi cứ sau bữa cơm chiều, mẹ bắt đầu bày cóc, me, khoai, cà rốt,…ra gọt vỏ. ngâm vôi rồi sên với đường đến khi khô lại rồi hôm sau mang phơi là có ngay mấy hũ  mứt ngon lành đón tết.

Các khu chợ Saigon thường ngày đã đông người, đến những ngày giáp Tết lại nhộn nhịp và đông vui hơn hẳn. Có thể nói Tết bắt đầu từ chợ, các cửa hàng bày bán đủ thứ mặt hàng. Từ sạp nhỏ đến hàng lớn, chất đầy hàng hóa Tết. Nào là mứt bánh, lạp xưởng, rượu tây rượu ta, nước ngọt, bia, hoa nhựa, hoa giấy, hoa tươi, khăn trải bàn, chén đĩa, áo quần, veston, áo dài, áo đầm,…không thiếu bất cứ thứ gì. Ai muốn đi mua sắm thì đến chợ Bình Tây, ai muốn đi thăm thú thì đến chợ Bến Thành. Hai khu chợ đặc trưng của Saigon mỗi dịp Tết đến. Nếu chợ Bình Tây nổi tiếng với hàng hóa đa dạng phong phú với giá cả phải chăng thì chợ Bến Thành lại là khu vực của những gia đình có điều kiện với những mặt hàng chất lượng và giá cả không hề rẻ.

Chợ Hoa Tết đông vui và nhộn nhịp ngày Tết

Từ ngày 27 trở đi, học sinh bắt đầu được nghỉ học, công nhân viên chức cũng được nghỉ làm. Những đứa trẻ con trong xóm bắt đầu tụ nhau lại, Người về quê, kẻ về nhà, nhà nhà lúc này đều rộn ràng tiếng cười nói. Đến tối 28, người ta bắt đầu dựng một nồi bánh chưng lớn trước nhà để nấu bánh. Cả nhà quây quần bên nồi bánh, nói chuyện rôm rả, cười đùa bên nhau để nhắc về chuyện xưa, chuẩn bị đón một cái tết bên cạnh gia đình.

Đi chùa cầu nguyện

Thăm chùa ngày Tết, cầu mong một năm mới bình an đã trở thành một điều quen thuộc của người Saigon. Sau giao thừa, người ta thường tập trung đến Lăng Ông Bà Chiểu, chùa Ông hoặc chùa Bà,… để cầu may mắn, cầu bình an, cầu tình duyên, cầu gia đạo,… Những hờn giận trong năm cũ đều được cho qua bằng một cái nhoẻn miệng cười dành cho nhau. Thế là năm mới, mọi thứ đều mới mẻ và tuyệt vời.

Đi lễ chùa đầu năm mới để cầu mong những điều tốt đẹp.

Ngoài đi chùa cầu nguyện, người Saigon xưa còn có tục đi coi bói đầu năm để xem vận mạng năm nay của họ sẽ ra sao. Cách thức xem bói của người Saigon xưa rất đa dạng: xem bói bằng hoa mai, bằng quẻ xăm,… Đặc biệt, xem bói tuồng là một hình thức độc đáo của vùng đất Saigon vốn có nhiều gánh hát rạp hát.

Thăm viếng người mọi người

Người xưa quan niệm rằng: Mồng một tết Cha, mồng hai tết Mẹ, mồng ba tết Thầy. Tết với người Saigon xưa ngoài là dịp sum họp với gia đình, thì còn là dịp để thăm viếng những người thân quen. Người Saigon vốn chăm chỉ, hăng say làm việc. Nhịp sống Saigon vội vã khiến nhiều người không có lấy thời gian rảnh rỗi để thăm viếng nhau. Tết là thời gian thích hợp nhất để mọi người đến nhà, gặp mặt nhau, ôn lại đôi ba chuyện cũ và chúc nhau những lời chúc tốt đẹp trong năm mới.

Chợ Hoa ngày tết

Tết Saigon không thể thiếu hoa. Từ những ngày giáp Tết, hoa từ các nhà vườn ở Hóc Môn, Gò Vấp, Thủ Đức,… và cả những tỉnh miền Tây đều được tập trung về Saigon để bán và trang trí khắp các đường phố. Đủ loại cây cảnh như mai, cúc, sanh, si, lan, vạn thọ,… với đủ màu sắc, đủ kiểu dáng lung linh dưới ánh nắng ấm áp của mùa xuân Sài Gòn luôn thu hút ánh nhìn của những vị khách du xuân. Một trong những dấu ấn đặc biệt nhất của ngày Tết Sài Gòn đó chính là đường Hoa Nguyễn Huệ. Đi chợ hoa Nguyễn Huệ trong những ngày Tết cũng phải chen chúc nhau bởi hàng trăm loài hoa đang đua nhau khoe sắc, tỏa hương thơm ngát như đang gột rửa tâm hồn con người sau một năm bộn bề và mỏi mệt để đón mừng một năm mới hạnh phúc và tốt đẹp hơn.

Múa lân ngày tết

Nếu múa lân ở miền Trung và miền Nam chỉ được biểu diễn vào dịp tết Trung Thu, thì ở Saigon, múa lân ngày Tết cũng chính là một món ăn tinh thần không thể thiếu nhất là ở khu vực người Hoa sinh sống. Kỹ thuật múa lân thời kỳ đó đã đạt đến một trình độ cao. Chủ nhà thường treo thưởng ở vị trí rất cao và khó khăn để thử thách những nghệ nhân múa lân – sư – rồng phải vận dụng kỹ thuật để lấy được. Kỹ thuật Thanh Long Bạch Hổ lúc ấy được nhiều người khen ngợi và tán thưởng. Tiếng trống, tiếng chiêng rộn rã khắp nơi cũng góp phần tạo nên một mùa xuân Saigon rộn ràng và độc đáo.

Tết của thời hiện đại Saigon vắng hoe. Những người xa xứ thì về quê ăn tết với gia đình. Người Sài Gòn lại chọn cách đi du lịch thư giãn sau một năm vất vả. Sài Gòn nhộn nhịp hằng ngày bỗng trở nên vắng lặng và êm đềm. Cũng chính vì vậy, câu hát: “Đón xuân này tôi nhớ xuân xưa” vẫn cứ luôn vang vọng mãi tron tâm trí của những người Sài Gòn xưa để nhớ về những mùa xuân tươi đẹp trong một miền ký ức xa xôi không thể quay về.

ρнáσ иổ đì đùng khắp các thôn xóm mỗi dịp Tết đến.

Cậu bé bịt tai xem ρнáσ иổ.

Pháo tép dây nổ giòn giã trong những ngày tết

Ngày 8 tháng 8/1994, Thủ tướng chính phủ Võ Văn Kiệt đã ký Chỉ thị số 406-TTg, về việc cấm sản xuất, buôn bán và đốt pháo. Kể từ sau Chỉ thị này, từ năm 1995 đến nay không khí Tết trầm lắng và lặng lẽ hơn. Đêm giao thừa, các miền quê im lìm trong giấc ngủ vì không còn tiếng pháo thúc giục mong chờ. May mắn các thành phố còn có pháo hoa, nhưng lại mang cái không khí tập nập xe cộ với khói bụi vì nhiều người đổ ra đường xem pháo hoa có khi mệt mỏi hơn là vui. Và chỉ những ai sinh từ năm 1994 trở về trước mới từng được nghe đến tiếng pháo Tết thực sự.

Đêm giao thừa, thay vì nô nức ra đường để đến những tụ điểm bắn pháo hoa, người Việt nhà nào cũng tự sắm cho mình đôi ba bánh pháo. Khi kim đồng hồ điểm thời khắc giao thừa, mỗi nhà không ai bảo ai đều mang pháo ra trước cửa nhà mình đốt. Tiếng ρнáσ иổ cứ thế giòn giã khắp các ngõ xóm, liên tục, liên hồi không dứt, trẻ con cũng thế mà thức cho đến gần sáng chạy đi khắp xóm xem nhà nào đốt pháo.

Ngày mùng một tết đầu năm mới, nhà nào cũng treo trước cửa một dải pháo tép. Nhà này châm lửa đốt xong thì lại đến nhà khác đốt tiếp, tiếng ρнáσ иổ cứ thế lan truyền khắp cả khu phố. Bọn trẻ con trong khu phố, thường không đợi cho đến khi đám khói của ρнáσ иổ tan, chúng nô đùa ùa ra để nhặt những tép pháo, những đoạn pháo lép.

Được một lúc sau, những đứa trẻ sẽ mang những viên pháo lép đó chạy đến một góc sân, chúng buộc những viên pháo vào một que nhang đang cháy dở và đợi cho đến khi ρнáσ иổ rồi cười thích thú. Việc đó cứ lặp đi lặp lại cho suốt 3 ngày tết.

Bấm vào hình để xem clip

Những ngày mùng 1, mùng 2 tết, khắp các con đường trong làng, trong phố đều là những xác pháo đỏ. Người người mặc áo đỏ, nhà nhà khoác lên mình những câu đối đỏ, con đường con phố cũng mang màu đỏ của xác pháo. Hình ảnh tết hiện lên đậm đà mà rộn ràng vui tươi.

Rộn ràng tiếng pháo kèm múa lân trong những ngày tết xưa

Tiếng pháo tết có lẽ chỉ kết thúc sau tháng giêng, tháng 2, khi mọi người quay lại nhịp sống thường ngày. Còn sau tết, lại đến những ngày hội làng, tiếng pháo vẫn tiếp tục nổ đì đùng trong tiếng hân hoan, tiếng lễ hội, tiếng hát, tiếng dò hô của những người đi chơi lễ.

Kí ức này, giờ với những đứa trẻ đã lớn chỉ còn là hoài niệm. Cảm giác về những hình ảnh đỏ hồng của những đoạn pháo tép, về những tiếng nổ đì đùng và cái mùi của khói pháo khi tan vẫn còn vô cùng đậm nét.

Ngày tết, trong cái lãng đãng của tiết trời xuân, của cái rét vô cùng nhẹ nhàng, của những bộ quần áo mới, nồi bánh chưng đang sôi, những lời chào câu thăm hỏi đầu xuân không thể thiếu được tiếng nổ đì đùng, rộn ràng của những bánh pháo. Những hình ảnh ấy, giờ là kỉ niệm để kể cho con, cháu chúng ta về một thời tết xưa rộn ràng khác với ngày nay như thế nào.

Mỗi thời đại một khác, chúng ta hoài niệm về pháo không phải là cố gắng để mang tiếng pháo quay lại thời hiện đại này, mà đơn giản chỉ là chúng ta yêu thương hơn những kỉ niệm đẹp trong ngày tết của chính chúng ta ở trong tuổi thơ mình.

Trẻ con xúm lại cùng người lớn chiêm ngưỡng Pháo

Tiệm bán đầy đủ các loại pháo hoa, ρнáσ иổ.

Đại lý pháo với đủ loại pháo

Nguồn: thoixua.vn

-------------
Tình yêu thương hay nhịn nhục
tình yêu thương hay nhơn từ
tình yêu thương chẳng ghen tị
chẳng khoe mình, chẳng lên mình
kiêu ngạo,chẳng làm điều trái ph

Tết đến xuân về, Hoài niệm sài gòn xưa.

mailto:truongson.uit@gmail.com?&subject=%5bTDC%5d%20Tết%20đến%20xuân%20về,%20Hoài%20niệm%20sài%20gòn%20xưa. -

Cứ mỗi năm qua đi chúng tai lại chào đón 1 cái tết với bao niềm hân hoan chờ đón, sum họp, quây quần. Cầu mong những điều thật tốt đẹp trong năm mới. Và nó càng ý nghĩa hơn so với những người làm ăn xa nhà. Mong mỏi một dịp để có thể đoàn tụ bên gia đình. Và những cái tết cũ đã qua là những kỷ niệm, hồi ức của bao thế hệ.

Em đứng chờ tôi trước song thưa

Tôi đi qua đầu ngõ

Hỏi nhau thầm xuân đã về chưa…

Khi những câu hát ngân nga trong cái nắng ấm nhè nhẹ những ngày cuối năm, thì người Saigon biết rằng Tết đã về tràn ngập khắp phố phường. Ai đó đã từng nói rằng, cuộc sống càng hiện đại, Tết lại càng mất đi niềm vui. Phải chăng trong nhịp sống hối hả của hôm nay, cái Tết của Saigon xưa luôn hiện về trong tâm trí những con người mang đầy tâm tư hoài niệm. Tết Saigon xưa có gì mà khiến biết bao nhiêu người tương tư đến thế? Mời quý vị cùng tìm hiểu Tết Saigon xưa qua những hình ảnh hiếm hoi dưới đây.

Saigon Feb 1967 – Chợ hoa Tết Đinh Mùi – Tòa nhà góc Nguyễn Huệ-Ngô Đức Kế – Vélo Solex

Nhà nghiên cứu Vương Hồng Sển cho rằng, tết Bắc – Trung – Nam, mỗi miền đều có mỗi đặc trưng khác nhau. Tết trong Nam mộc mạc sơ sài, không như tết ở miền Bắc và miền Trung giữ nhiều phép tắc và kiêng cử,… Tuy có sự khác biệt về phong tục và văn hóa, nhưng trong tâm trí của người Việt, tết là mùa đoàn viên, là dịp để đoàn tụ gia đình, để tưởng nhớ, cúng bái ông bà tổ tiên,…

Saigon là nơi đất lành chim đậu, là nơi hội tụ của người dân tứ xứ đến học tập, làm việc và đinh cư. Vì vậy, tết nơi đây cũng là sự kết hợp của văn hóa nhiều vùng miền hòa vào dòng chảy của nhịp sống và con người Saigon làm nên một mùa xuân độc đáo, khác biệt nhưng vẫn mang đậm bản sắc dân tộc.

Những ngày giáp tết

Hằng năm, cứ mỗi lần thấy mấy bác hàng xóm tay cầm thùng vôi, tay cầm cây chổi là người ta bắt đầu cảm nhận không khí Tết đang tràn về. Quan niệm người xưa cho rằng, đầu năm mới, nhà cửa có sạch sẽ thì mới đón rước Phúc Lộc vào nhà. Thế là bắt đầu từ giữa tháng Chạp, người ta đã bắt đầu chuẩn  bị sơn phết tường cổng, dọn dẹp nhà cửa, đánh lại bộ lư đồng, thay cát trên bàn thờ để chuẩn bị cho ngày lễ rước ông Táo về trời và đón ông bà tổ tiên và ăn Tết cùng.

Phụ nữ Saigon những ngày giáp Tết cũng phụ giúp trang trí lại cửa nhà bằng cách mua vài ba bức tranh giấy về treo lên tường, khiến ngôi nhà thêm tươi mới. Những người có điều kiện hơn, thường mua mấy bức viết chữ nhũ vàng Ngũ Phúc Lâm Môn, Hiệp Gia Bình An, Phước Lộc Thọ trên những tờ giấy hồng của mấy ông người Hoa ngồi viết ở chợ về dán trước cửa.

Tết Ất Mùi – Lễ vật cúng ông Táo bày trên mâm, 3 con cá chép sống trong bình

Từ sau ngày 23 tháng Chạp, tức sau ngày đưa ông Táo về trời, không khí chuẩn bị tết rộn ràng hơn hẳn. Các mẹ, các chị đi chợ về luôn kèm theo mấy thứ củ quả để làm mứt đón Tết. Rồi cứ sau bữa cơm chiều, mẹ bắt đầu bày cóc, me, khoai, cà rốt,…ra gọt vỏ. ngâm vôi rồi sên với đường đến khi khô lại rồi hôm sau mang phơi là có ngay mấy hũ  mứt ngon lành đón tết.

Các khu chợ Saigon thường ngày đã đông người, đến những ngày giáp Tết lại nhộn nhịp và đông vui hơn hẳn. Có thể nói Tết bắt đầu từ chợ, các cửa hàng bày bán đủ thứ mặt hàng. Từ sạp nhỏ đến hàng lớn, chất đầy hàng hóa Tết. Nào là mứt bánh, lạp xưởng, rượu tây rượu ta, nước ngọt, bia, hoa nhựa, hoa giấy, hoa tươi, khăn trải bàn, chén đĩa, áo quần, veston, áo dài, áo đầm,…không thiếu bất cứ thứ gì. Ai muốn đi mua sắm thì đến chợ Bình Tây, ai muốn đi thăm thú thì đến chợ Bến Thành. Hai khu chợ đặc trưng của Saigon mỗi dịp Tết đến. Nếu chợ Bình Tây nổi tiếng với hàng hóa đa dạng phong phú với giá cả phải chăng thì chợ Bến Thành lại là khu vực của những gia đình có điều kiện với những mặt hàng chất lượng và giá cả không hề rẻ.

Chợ Hoa Tết đông vui và nhộn nhịp ngày Tết

Từ ngày 27 trở đi, học sinh bắt đầu được nghỉ học, công nhân viên chức cũng được nghỉ làm. Những đứa trẻ con trong xóm bắt đầu tụ nhau lại, Người về quê, kẻ về nhà, nhà nhà lúc này đều rộn ràng tiếng cười nói. Đến tối 28, người ta bắt đầu dựng một nồi bánh chưng lớn trước nhà để nấu bánh. Cả nhà quây quần bên nồi bánh, nói chuyện rôm rả, cười đùa bên nhau để nhắc về chuyện xưa, chuẩn bị đón một cái tết bên cạnh gia đình.

Đi chùa cầu nguyện

Thăm chùa ngày Tết, cầu mong một năm mới bình an đã trở thành một điều quen thuộc của người Saigon. Sau giao thừa, người ta thường tập trung đến Lăng Ông Bà Chiểu, chùa Ông hoặc chùa Bà,… để cầu may mắn, cầu bình an, cầu tình duyên, cầu gia đạo,… Những hờn giận trong năm cũ đều được cho qua bằng một cái nhoẻn miệng cười dành cho nhau. Thế là năm mới, mọi thứ đều mới mẻ và tuyệt vời.

Đi lễ chùa đầu năm mới để cầu mong những điều tốt đẹp.

Ngoài đi chùa cầu nguyện, người Saigon xưa còn có tục đi coi bói đầu năm để xem vận mạng năm nay của họ sẽ ra sao. Cách thức xem bói của người Saigon xưa rất đa dạng: xem bói bằng hoa mai, bằng quẻ xăm,… Đặc biệt, xem bói tuồng là một hình thức độc đáo của vùng đất Saigon vốn có nhiều gánh hát rạp hát.

Thăm viếng người mọi người

Người xưa quan niệm rằng: Mồng một tết Cha, mồng hai tết Mẹ, mồng ba tết Thầy. Tết với người Saigon xưa ngoài là dịp sum họp với gia đình, thì còn là dịp để thăm viếng những người thân quen. Người Saigon vốn chăm chỉ, hăng say làm việc. Nhịp sống Saigon vội vã khiến nhiều người không có lấy thời gian rảnh rỗi để thăm viếng nhau. Tết là thời gian thích hợp nhất để mọi người đến nhà, gặp mặt nhau, ôn lại đôi ba chuyện cũ và chúc nhau những lời chúc tốt đẹp trong năm mới.

Chợ Hoa ngày tết

Tết Saigon không thể thiếu hoa. Từ những ngày giáp Tết, hoa từ các nhà vườn ở Hóc Môn, Gò Vấp, Thủ Đức,… và cả những tỉnh miền Tây đều được tập trung về Saigon để bán và trang trí khắp các đường phố. Đủ loại cây cảnh như mai, cúc, sanh, si, lan, vạn thọ,… với đủ màu sắc, đủ kiểu dáng lung linh dưới ánh nắng ấm áp của mùa xuân Sài Gòn luôn thu hút ánh nhìn của những vị khách du xuân. Một trong những dấu ấn đặc biệt nhất của ngày Tết Sài Gòn đó chính là đường Hoa Nguyễn Huệ. Đi chợ hoa Nguyễn Huệ trong những ngày Tết cũng phải chen chúc nhau bởi hàng trăm loài hoa đang đua nhau khoe sắc, tỏa hương thơm ngát như đang gột rửa tâm hồn con người sau một năm bộn bề và mỏi mệt để đón mừng một năm mới hạnh phúc và tốt đẹp hơn.

Múa lân ngày tết

Nếu múa lân ở miền Trung và miền Nam chỉ được biểu diễn vào dịp tết Trung Thu, thì ở Saigon, múa lân ngày Tết cũng chính là một món ăn tinh thần không thể thiếu nhất là ở khu vực người Hoa sinh sống. Kỹ thuật múa lân thời kỳ đó đã đạt đến một trình độ cao. Chủ nhà thường treo thưởng ở vị trí rất cao và khó khăn để thử thách những nghệ nhân múa lân – sư – rồng phải vận dụng kỹ thuật để lấy được. Kỹ thuật Thanh Long Bạch Hổ lúc ấy được nhiều người khen ngợi và tán thưởng. Tiếng trống, tiếng chiêng rộn rã khắp nơi cũng góp phần tạo nên một mùa xuân Saigon rộn ràng và độc đáo.

Tết của thời hiện đại Saigon vắng hoe. Những người xa xứ thì về quê ăn tết với gia đình. Người Sài Gòn lại chọn cách đi du lịch thư giãn sau một năm vất vả. Sài Gòn nhộn nhịp hằng ngày bỗng trở nên vắng lặng và êm đềm. Cũng chính vì vậy, câu hát: “Đón xuân này tôi nhớ xuân xưa” vẫn cứ luôn vang vọng mãi tron tâm trí của những người Sài Gòn xưa để nhớ về những mùa xuân tươi đẹp trong một miền ký ức xa xôi không thể quay về.

ρнáσ иổ đì đùng khắp các thôn xóm mỗi dịp Tết đến.

Cậu bé bịt tai xem ρнáσ иổ.

Pháo tép dây nổ giòn giã trong những ngày tết

Ngày 8 tháng 8/1994, Thủ tướng chính phủ Võ Văn Kiệt đã ký Chỉ thị số 406-TTg, về việc cấm sản xuất, buôn bán và đốt pháo. Kể từ sau Chỉ thị này, từ năm 1995 đến nay không khí Tết trầm lắng và lặng lẽ hơn. Đêm giao thừa, các miền quê im lìm trong giấc ngủ vì không còn tiếng pháo thúc giục mong chờ. May mắn các thành phố còn có pháo hoa, nhưng lại mang cái không khí tập nập xe cộ với khói bụi vì nhiều người đổ ra đường xem pháo hoa có khi mệt mỏi hơn là vui. Và chỉ những ai sinh từ năm 1994 trở về trước mới từng được nghe đến tiếng pháo Tết thực sự.

Đêm giao thừa, thay vì nô nức ra đường để đến những tụ điểm bắn pháo hoa, người Việt nhà nào cũng tự sắm cho mình đôi ba bánh pháo. Khi kim đồng hồ điểm thời khắc giao thừa, mỗi nhà không ai bảo ai đều mang pháo ra trước cửa nhà mình đốt. Tiếng ρнáσ иổ cứ thế giòn giã khắp các ngõ xóm, liên tục, liên hồi không dứt, trẻ con cũng thế mà thức cho đến gần sáng chạy đi khắp xóm xem nhà nào đốt pháo.

Ngày mùng một tết đầu năm mới, nhà nào cũng treo trước cửa một dải pháo tép. Nhà này châm lửa đốt xong thì lại đến nhà khác đốt tiếp, tiếng ρнáσ иổ cứ thế lan truyền khắp cả khu phố. Bọn trẻ con trong khu phố, thường không đợi cho đến khi đám khói của ρнáσ иổ tan, chúng nô đùa ùa ra để nhặt những tép pháo, những đoạn pháo lép.

Được một lúc sau, những đứa trẻ sẽ mang những viên pháo lép đó chạy đến một góc sân, chúng buộc những viên pháo vào một que nhang đang cháy dở và đợi cho đến khi ρнáσ иổ rồi cười thích thú. Việc đó cứ lặp đi lặp lại cho suốt 3 ngày tết.

Bấm vào hình để xem clip

Những ngày mùng 1, mùng 2 tết, khắp các con đường trong làng, trong phố đều là những xác pháo đỏ. Người người mặc áo đỏ, nhà nhà khoác lên mình những câu đối đỏ, con đường con phố cũng mang màu đỏ của xác pháo. Hình ảnh tết hiện lên đậm đà mà rộn ràng vui tươi.

Rộn ràng tiếng pháo kèm múa lân trong những ngày tết xưa

Tiếng pháo tết có lẽ chỉ kết thúc sau tháng giêng, tháng 2, khi mọi người quay lại nhịp sống thường ngày. Còn sau tết, lại đến những ngày hội làng, tiếng pháo vẫn tiếp tục nổ đì đùng trong tiếng hân hoan, tiếng lễ hội, tiếng hát, tiếng dò hô của những người đi chơi lễ.

Kí ức này, giờ với những đứa trẻ đã lớn chỉ còn là hoài niệm. Cảm giác về những hình ảnh đỏ hồng của những đoạn pháo tép, về những tiếng nổ đì đùng và cái mùi của khói pháo khi tan vẫn còn vô cùng đậm nét.

Ngày tết, trong cái lãng đãng của tiết trời xuân, của cái rét vô cùng nhẹ nhàng, của những bộ quần áo mới, nồi bánh chưng đang sôi, những lời chào câu thăm hỏi đầu xuân không thể thiếu được tiếng nổ đì đùng, rộn ràng của những bánh pháo. Những hình ảnh ấy, giờ là kỉ niệm để kể cho con, cháu chúng ta về một thời tết xưa rộn ràng khác với ngày nay như thế nào.

Mỗi thời đại một khác, chúng ta hoài niệm về pháo không phải là cố gắng để mang tiếng pháo quay lại thời hiện đại này, mà đơn giản chỉ là chúng ta yêu thương hơn những kỉ niệm đẹp trong ngày tết của chính chúng ta ở trong tuổi thơ mình.

Trẻ con xúm lại cùng người lớn chiêm ngưỡng Pháo

Tiệm bán đầy đủ các loại pháo hoa, ρнáσ иổ.

Đại lý pháo với đủ loại pháo

Nguồn: thoixua.vn

-------------
Tình yêu thương hay nhịn nhục
tình yêu thương hay nhơn từ
tình yêu thương chẳng ghen tị
chẳng khoe mình, chẳng lên mình
kiêu ngạo,chẳng làm điều trái ph

Đài truyền hình số 9

Vưu Văn Tâm

Đài truyền hình Việt-Nam (THVN) hay đài truyền hình Sài-Gòn được phát hình trên băng tần số 9 nên thường được gọi là đài truyền hình số 9 hay nôm na là đài số 9 để dễ dàng phân biệt với đài truyền hình dành cho quân đội Hoa-Kỳ phát hình ở băng tần số 11 (AFVN, Armed Forces Vietnam Network). Đài THVN phát hình những chương trình thuần túy Việt-Nam, đài AFVN phát hình những bộ phim truyền hình của Hoa-Kỳ và luôn thu hút đông đảo khán giả lớn nhỏ, từ giới trí thức cho đến lớp bình dân.

Thoạt tiên, trụ sở thu hình dùng chung cơ sở của Trung tâm Điện ảnh Quốc gia trên đường Thi Sách. Không lâu sau đó, nhà đài được chuyển về nơi bề thế hơn trên đường Hồng Thập Tự. Chương trình ngày càng được cải tiến phong phú hơn, và được phát hình mỗi ngày từ sáu giờ chiều đến mười hai giờ đêm với nhiều tiết mục dành cho thiếu nhi, người lớn bên cạnh những tin tức, phóng sự trong ngày.

Ở lứa tuổi con nít, thằng Tám say mê đắm đuối mấy chương trình dành cho thiếu nhi như ban Tuổi Xanh, chương trình Lê Văn Khoa, Xuân Phát, ban thiếu nhi Hoa Thế Hệ, ban Trường Giang hay chương trình Đố vui để học vào mỗi chiều chủ nhật. Tám cũng ham coi ké mấy chương trình dành cho người lớn như ca nhạc, cải lương, thoại kịch được chiếu luân phiên trên sóng truyền hình. Thằng Thi ở lớp 4/10 có mái tóc quăn tít và dựng đứng như mồng con gà trống, cộng thêm cái mỏ dày hay chu ra nhưng nhìn hết sức có duyên, nhất là mỗi khi nó mang vô lớp một xấp tờ chương trình phát hình (khổ A3) của tuần tới phát cho bạn bè coi lấy thảo.

Mấy cô, mấy chị mê mệt mấy vở thoại kịch có nội dung lâm ly, bi đát của ban Kim Cương, Thẩm Thúy Hằng với sự góp mặt của hầu hết nghệ sĩ, kịch sĩ nổi tiếng. Các mẹ, các bà khoái coi những tuồng cải lương hồ quảng của các gánh Minh Tơ, Huỳnh Long, v.v.. vào mỗi tối thứ tư và loại tuồng tích xã hội hay hương xa của mấy gánh hát đại ban như Thanh Minh Thanh Nga, Dạ Lý Hương, Kim Chung, v.v.. được phát hình vào mỗi tối thứ bảy cuối tuần. Những chương trình ca nhạc Hoàng Thi Thơ, Tiếng hát đôi mươi của ca nhạc sĩ Nhật Trường Trần Thiện Thanh, Tiếng Tơ Đồng (mà mấy đứa trong xóm hay nghịch ngợm gọi là Tiếng tơ già), Phạm Mạnh Cương, v.v.. có riêng rẽ một lớp khán giả yêu chuộng.

Đám nhóc tì đam mê mấy bộ phim ngoại quốc dài đăng đẳng như “The wild wild west” (mà tụi nhỏ hay phiên âm thành “Quai quét”), “lỗ tai lừa” (Star Trek), “Astro boy”, “Batman”, v.v.. Chúng gặp nhau sau mỗi buổi cơm chiều, thường kháo nhau nội dung, diễn biến của những thước phim tối hôm qua được xem trên ti-vi và mơ ước sau này, khi lớn lên được làm anh hùng trừ gian, diệt bạo. Có đứa khéo tay, chỉ với vài nét phấn trắng đã tạo nên trên nền ciment hình ảnh các nhân vật Astro boy, Batman một cách sống động và tài tình.

Những chương trình văn nghệ thường kéo dài đến khuya lơ, khuya lắc vì bị gián đoạn bởi những tiết mục thông báo tin tức, bình luận, phóng sự đặc biệt, v.v.. Đội ngũ nam, nữ xướng ngôn viên với gương mặt sáng sủa, nhiều thiện cảm, sở hữu một giọng nói dễ nghe, dễ hiểu và rất dễ đi vào lòng người. Tám vẫn nhớ cô Mai Liên (*) thường đọc mục tin tức lúc tám giờ tối và chú Trần Nam (*) đảm trách chương trình bình luận mỗi đêm lúc chín giờ. Giọng nói của chú ấm áp, truyền cảm và diễn tả cảm xúc theo nội dung từng bản tin. May mắn là cho đến bây giờ mọi người vẫn có thể nghe được giọng đọc của chú trong chương trình phóng sự “ngày quân lực VNCH, 19 tháng 6 năm 1973” trên đĩa hình (DVD) hay trên hệ thống youtube.

Ngày còn ấu thơ, Tám rất thích nghe giọng nói của chú và mơ ước sau này được giống như chú, được đọc những bản tin trên đài vô tuyến truyền hình hay được góp tiếng trên làn sóng điện. Nhưng dòng thời gian chuyển hướng, chiến cuộc xoay chiều đã làm đổi thay mọi thứ, ít ra là cái ước mơ nhỏ bé của thằng bé lên mười đã không bao giờ trở thành hiện thực.

Tám còn nhớ như in hình ảnh mở đầu chương trình “Quê hương mến yêu” của thi sĩ Bàng Bá Lân là một dòng sông uốn khúc rợp bóng dừa xanh, có lẽ nước chảy ngược hướng nên cô lái đò đã cố công chống chèo mà chưa đi hết khúc sông. Nền nhạc của đoạn phim là tiếng hát cô Thái Thanh thổn thức bài ca “Tình hoài hương” của nhạc sĩ Phạm Duy, “quê hương tôi có con sông đào xinh xắn, nước tuôn trên đồng ruộng vắn” ..

Thằng bé yêu thích văn chương, đam mê sách vở, thường được thầy cô gọi lên đọc những đoạn văn hay những bài thơ cho cả lớp ngày nào, giờ đây tóc đã điểm sương và bước chân đã đi xa vùng quê hương nhiều kỷ niệm dấu yêu. Dẫu biết thời gian không thể trở lại và không bao giờ là liều thuốc tiên như nhiều người vẫn bảo, nhưng sao Tám cứ luyến lưu hoài ảnh hình những ngày xa xưa đó, những con đường Sài-Gòn rợp lá me bay và những vòng xe học trò lăn tròn trên con dốc cũ.

13.12.2021

(*) Cô Mai Liên đứng ở bìa phải, chú Trần Nam đội khăn đóng, đứng thứ sáu trong hình đính kèm, đếm từ bên phải qua.

Xe lửa Sài Gòn-Mỹ Tho năm 1958

(chuyện hoài niệm, nên đọc chậm)

Kinh Bồng (Trần Công Bình)

Năm đó tôi chuẩn bị vào lớp Năm (*), dịp hè ngoại lên Sài gòn đón tôi về Mỹ Tho, đi bằng xe lửa.

Cái rộn rạo háo hức của cậu bé sáu tuổi, tò mò, lạ lẫm với chiếc xe lửa được đi lần đầu tiên trong đời làm tôi cứ ngủ chập chờn, chỉ  mong sao cho màn đêm qua, trời mau  sáng. Khi bên ngoài cửa sổ  còn lờ mờ, ngoại đã gọi tôi dậy, một tay xách nãi, một tay nắm chặt tay tôi đi về hướng Chợ An Đông.

Đến khoảng đất trống cách xa nhà lồng chợ, ngoại ngồi chồm hổm xuống bãi cỏ, vạch giỏ  lấy miếng cau gói trong miếng lá trầu nhét vào cái ống ngoái têm trầu để thưởng thức cử trầu sáng. Tôi  nhìn lại đoạn đường rầy mình mới chạy lon ton vượt qua. Nó im lặng, thẳng băng, sắt lạnh như hai con rắn dài chạy mút từ phía Sài gòn đến hướng Chợ Lớn, rồi đi đâu nữa không biết. Nhưng hôm nay, trên toa xe, tôi sẽ biết nó chạy đi đâu, để rốt cuộc sẽ về Chợ Mỹ (Mỹ Tho) như ngoại tôi nói.

Ngoại tôi chưa kịp nhai hết miếng trầu thì tiếng còi tàu rú lên như bò rống kéo dài liên tục ba hồi, xé tan cái không khí yên tĩnh của buổi bình minh. Ngoại tôi nhổ toẹt cổ trầu, móc túi lấy cái khăn nỉ đỏ chùi miệng, tiếp tục nắm chặt tay tôi, chuẩn bị lên tàu.

Mấy bà bạn hàng, khách thường xuyên đi tàu đã nhanh chóng đứng đợi thành hàng ngang cách đường rầy cả thước. Ngoại tôi cẩn thận, dẫn tôi đứng sau họ một đổi để giữ an toàn. Từ phía Sài Gòn, cái đầu máy đen ngòm, ống khói tàu đen kịch, nhả từng ngụm khói , trong khi nguyên một con tàu, như con rồng khổng lồ , đen thui, xình xịt chạy đến. Thét lên tiếng rống cuối cùng, xe lửa từ từ ngừng lại.Khi cái thanh quây dính từ bánh lớn của  đầu máy xe lửa với bánh nhỏ ngừng hẳn, hành khách lần lượt lên tàu.

Ngoại tôi bợ  tôi ngang hông, giữ lưng, đưa từng bước để tôi đi lên bậc thang , xong kiếm một chỗ trống trên dãy ghế cây kéo tôi ngồi xuống. Tàu chưa chạy, nhưng tôi đã không chịu ngồi yên nhìn vào bên trong tàu mà  quỳ lên ghế, ló mặt ra cửa sổ dòm cảnh trí bên ngoài. Với tư thế đó, tôi miệt mài với khung cảnh bên đường trong suốt chuyến hành trình…

Cảm giác ấn tượng nhất trong ký ức tuổi thơ đó là lúc tàu đi qua cầu Bến Lức. Gần đến cầu, tàu đi hơi chậm lại một chút như “lấy hơi” để lên dốc cầu, sau đó còi thét lên inh ỏi, rồi thì xình xịt, xình xịt , gập ghềnh vang tiếng kêu theo từng nấc của thanh ray trên cầu. Ôi, cái nhịp điệu đều đặn ấy sao mà lạ lẫm, nó ăn sâu vào  bộ óc non nớt của tôi cho đến ngày nay. Chạy ngược với toa xe lửa là các thanh dầm cầu sắt với các bù lon to tổ bố vút qua cửa sổ. Còn bên dưới tàu thì chiếc cầu trống huơ trống hoắc, chỉ có hai đường ray chạy dọc, nhìn xuống thấy cả lòng sông sâu thẳm đục ngầu phù sa …

Bến cuối của xe lửa là Chợ Mỹ Tho. Đến chợ, tôi được ngoại dẫn bộ đi ra Cầu Quay ăn hủ tiếu Mỹ Tho sát cầu, rồi mới lại bến xe ngựa đi về Chợ Gạo,nhà của ngoại.

(*): lớp 1 bây giờ

Share this:

Đakao Ngày Tháng Cũ: Xóm Faucault

Lâm Vĩnh-Thế

    Tôi sinh ra tại Nhà Bảo Sanh của Bác sĩ Khải (mà người dân địa phương lúc đó gọi là Nhà thương Ông Khải) tại Bà Chiểu (xã Bình Hòa, Gia Định) nhưng sau một tuần thì Ba tôi rước hai mẹ con tôi về nhà tại Đakao.  Do đó, tôi lớn lên tại Sài Gòn và sống trọn 40 năm (1941-1981) trong khu Đakao trước khi rời Việt Nam đi định cư tại Canada vào tháng 9-1981.  Bước vào tuổi 80 này, rất may mắn, trí nhớ tôi vẫn còn khá tốt và bài viết này được viết ra để chia xẻ với các bạn những điều tôi còn nhớ được về khu Đakao của những ngày tháng cũ, của các thập niên 1940-1950-1960.

Bản Đồ Khu Đakao Trước 1975

    Ngôi nhà nơi tôi đã sống và lớn lên mang số 54 của con đường nhỏ và ngắn có tên Pháp là Rue Faucault.  Sau năm 1954, trong thời Đệ Nhứt Cộng Hòa, tên đường được đổi sang tên Việt là đường Nguyễn Phi Khanh, và tên đường này vẫn còn được giữ nguyên cho đến ngày hôm nay.  Con đường này, như các bạn thấy trong bản đồ bên trên, đi từ ngã ba của hai con đường chánh của khu Đakao là đường Đinh Tiên Hoàng (trước 1954 có tên Pháp là Albert 1er) và đường Hiền Vương (trước 1954 có tên Pháp là Mayer) cho đến ngã tư, nơi gặp nhau của 3 con đường là đường Trần Quang Khải (trước 1954 có tên Pháp là Paul Bert), đường Trần Khắc Chân (trước 1954 có tên Pháp là Général Mangin), và đường Trần Văn Thạch (trước 1954 có tên Pháp là V***oigne).  Các con đường trong khu Đakao đã được tôi kể lại khá tỉ mỉ trong cuốn sách Đakao Trong Tâm Tưởng, ở Phần 1 – Những con đường ở Đakao, từ trang 6 đến trang 46.^[1] 

Đường Nguyễn Phi Khanh chỉ dài độ 500-600 mét và gồm phần lớn là nhà ở.  Số nhà trên đường Nguyễn Phi Khanh được khởi đầu từ phía ngã ba với đường Đinh Tiên Hoàng và đường Hiền Vương (hay phía Đakao), bên tay phải là số chẳng và bên tay trái là số lẻ, vì vậy có thể coi phía đó như là đầu đường, và phía ngã tư với các đường Trần Khắc Chân, Trần Quang Khải và Trần Văn Thạch (phía Tân Định) là cuối đường.  

Trọn con đường chỉ có chừng 3-4 căn nhà được sử dụng làm nơi làm ăn buôn bán mà thôi.  Từ phía đầu đường, căn nhà đầu tiên bên tay trái là tiệm cà phê Thái Chi nổi tiếng của khu Đakao (tiệm này chỉ có mặt từ sau năm 1954 vì hai vợ chồng chủ nhân là người Bắc Di Cư).  Ngó xéo qua bên kia đường là một tiệm bán mì, hủ tiếu của người Hoa (không có bảng hiệu).  Cách đó độ 30-40 m, bên kia đường là nhà của Cụ Ba La (một người Bắc Di Cư) có gắn một tấm bảng nhỏ có ghi hàng chữ như sau:  Ba La – Tử Vi, Bói Dịch.  Qua khỏi ngã ba với đường Lý Văn Phức (trước 1954 là đường Lesèble) độ chừng 50 mét, cũng bên tay trái là tiệm Ô Mai Bắc Việt, ngó xéo qua phía bên kia đường (về hướng cuối đường) độ chừng 10 mét là tiêm cơm tấm cũng rất nổi tiếng của Bà Ba Liên (cũng không có bảng hiệu), và sau hết, qua khỏi ngã ba với đường Huyền Quan, cũng bên tay tái, gần cuối đường là phòng mạch và hốt thuốc Bắc của Y Sĩ Điều.

    Giống như các con đường khác trong khu Đakao, đường Nguyễn Phi Khanh cũng có một số đường hẻm nhỏ, một số là hẻm cụt và một số giúp đi thông qua được đến các con đường nằm chung quanh là các đường Trần quang Khải, Lý Trần Quán (trước năm 1954, có tên Pháp là Barbier) và Lý Văn Phức.

    Từ đầu đường vào khoảng 40-50 m, phía bên tay phải, ngó xéo qua tiệm cà phê Thái Chi, là con hẻm đầu tiên, bề ngang rất hẹp, có lẻ độ chừng 1,5 m thôi.  Ở ngoài đầu đường hẻm nhỏ này, nhìn từ ngoài đường vào, bên tay phải là cái tiệm bán mì, hủ tiếu đã nói ở trên, mà bà con lối xóm thường gọi là tiệm Xẩm Mập vì bà chủ người Hoa tương đối mập mạp; bên tay trái là một căn nhà khá lớn, mặt tiền khá dài, và là một vựa bán sỉ gà vịt cho các bạn hàng của Chợ Đakao và Chợ Tân Định.  Đường hẻm này là một hẻm cụt, chỉ dài độ 20 m, bên trong chỉ có ba căn nhà nhỏ của ba gia đình người Hoa: 1) Chú Hải là thợ mộc, chuyên đóng bàn ghế; 2) Chú Chiêu có một xe bán nước ngọt;^[2] và 3) Một chú có một xe mì bán dạo mà tôi không biết tên, chỉ gọi là Ba con Muối.^[3]

    Đi thêm độ chừng 30-40 m về phía cuối đường, phía bên trái có một con hẻm cụt nữa.  Trong hẻm cụt này là một vài gia đình lao động nghèo người Việt mà tôi chỉ còn nhớ gia đình của Chú Hai Hòa thợ sơn.  Hàng năm, cứ đến gần Tết thì Mẹ tôi đều nhờ Chú đến quét nước vôi cho căn nhà của gia đình tôi.  Chú Hai Hòa có nhiều con trong đó có thằng Nghĩa cùng học chung với tôi tại Trường Nam Tiểu Học Đakao.  Đối diện bên kia đường cũng có một con hẻm nhỏ, bề ngang chỉ độ hơn 1 m thôi, cũng là hẻm cụt, trong đó chỉ có một căn nhà nhỏ mà chủ nhà có mở một lớp học cho các trẻ con trong xóm học để chuẩn bị xin vào Lớp Chót của hai Trường Tiểu Học Nam và Nữ của khu Đakao.  

Hẻm kế tiếp, cũng phía bên tay trái, là hẻm số 37, cũng là một hẻm cụt.  Hẻm này khá rộng, xe hơi có thể chạy vô được, mặt hẻm tráng xi măng rất tốt, bên trong hẻm có 2 dãy nhà đâu mặt nhau.  Tôi còn nhớ được một vài gia đình đã sống trong hẻm này: 1) nhà Thầy giáo (tôi không còn nhớ tên) dạy Lớp Nhứt B của Trường Nam Tiểu Học Đakao; 2) nhà gia đình anh Phan Thanh Liêm về sau là một Giáo sư Đệ nhị Cấp dạy môn Triết; và 3) nhà gia đình Giáo sư Lương Lê Đồng, Hiệu Trưởng Trường Trung Tiểu Học Tư Thục Huỳnh Khương Ninh nổi tiếng của khu Đakao.  (Sau ngày 30-4-1975, Giáo sư Đồng trở thành vị Giám Đốc đầu tiên của Sở Giáo Dục Thành phố ************).

Cách đó không xa lắm, là hẻm số 45.  Hẻm này khá rộng, và có lẽ là con hẻm quan trọng nhứt của đường Nguyễn Phi Khanh vì có nhiều chi tiết rất đáng nhớ.  Vào trong độ 15 m thì hẻm chia ra hai nhánh; một nhánh là một ngõ cụt, đi thẳng vào sâu thêm độ 20 m nữa thì hết; một nhánh rẽ phía tay phải, nhánh này khá hẹp, đi quanh co và sau cùng thông ra được một con hẻm khác rộng hơn nhiều dẫn ra đường Lý Văn Phức, đối diện với cổng sau của Đất Thánh Chà (sang thập niên 1950, Đất Thánh Chà bị giải tỏa và trở thành cư xá cho nhân viên Sở Vệ Sinh của Thành phố Sài Gòn).  Trong phần đầu của hẻm này, trước khi đến chỗ chia làm hai nhánh, phía tay trái là bức tường bên hông của ngôi biệt thư lớn số 43, phía tay phải có một một dãy nhà nhỏ độ 3-4 căn, trong đó có một căn là của gia đình Anh Nê.  Anh Nê là một người Pháp lai tên là René Robert, có vợ Việt và đã quyết định ở lại Việt Nam sau khi Quân Đội Viễn Chinh Pháp rút về nước, và đổi sang tên Việt là Trần Văn Nên, nhưng bà con lối xóm cứ quen gọi là Anh Nê.  Anh là một vận động viên xe đạp nổi tiếng, đã từng nắm giữ chức vô địch về môn đua nước rút trong một thời gian.  Trong nhánh ngõ cụt có hai gia đình người Bắc, một gia đình chuyên làm các đồ hàng mã, gia đình kia thì có một người con trai về sau là một nam ca sĩ nhi đồng rất nổi danh mà báo chí Sài Gòn lúc đó gọi là thần đồng Quốc Thắng.^[4] Ngay tại chỗ ngõ hẻm này chia làm hai nhánh có một ngôi nhà khá lớn của một gia đình rất đông anh em, trong đó có 2 người con trai rất nổi tiếng: 1) Giáo Sư Cỗ Tấn Luông của Trường Trung Tiểu Học Tư Thục Huỳnh Khương Ninh được mọi người trong xóm kính mến, và 2) Đại Tá Cỗ Tấn Tinh Châu, một sĩ quan cao cấp của binh chủng Thủy Quân Lục Chiến rất nổi tiếng, đã từng là Tiểu đoàn Trưởng Tiểu Đoàn 2 (1963), với chức vụ sau cùng là Chỉ Huy Trưởng Đặc Khu Rừng Sát (tháng 4-1975).^{[5, 6]} 

Cách hẻm số 45 độ hơn 20 m, phía bên kia đường, có một con hẻm nhỏ giữa hai căn nhà số 48 và 50.  Hẻm này chạy dài suốt bên hông của căn phố số 50, và ăn thông sang được đường Paul Bert.  Sang khoảng đầu thập niên 1950, những gia đình sống trong các căn phố bên đường Paul Bert đã cho xây một bức tường gạch cao ngăn không cho qua lại nữa, và con hẻm này biến thành một hẻm cụt, và đương nhiên trở thành một phần đất của căn nhà số 50.  Sang cuối thập niên 1960 và đầu thập niên 1970, phần đất đó được làm thành một phòng để cho gia đình đứa con trai út trú ngụ.

Tiếp tục đi về hướng cuối đường thêm một khoảng độ gần 100 m, đối diện với ngã ba với đường Lesèble thì có một đường hẻm nữa, bề ngang độ hơn 2 m, ăn thông qua đến đường Paul Bert.  Lúc còn nhỏ, khi Mẹ tôi sai tôi đi công việc gì bên đường Paul Bert thì tôi thường dùng hẻm này để đi cho mau.  Hẻm này cũng không còn nữa từ giữa thập niên 1950 vì đã có một căn nhà được xây lên ngay tại đó.  Cách đó độ 50 m, cùng một bên đường cũng, có một con hẻm tương tư, cũng thông qua đường Paul Bert và sau đó cũng bị xây tường ngăn lại.  Bên kia đường, kế bên tiệm Ô Mai Bắc Việt cũng có một con hẻm cụt rất nhỏ.  

Đối diện với tiệm cơm tấm của Bà Ba Liên cũng có một hẻm khá rộng nhưng là hẻm cụt.  Trong hẻm này có một gia đình của một bà quả phụ có ba người con, một người con trai lớn, và hai người con gái nhỏ.  Tôi không còn nhớ gì nhiều về hai người con gái đó, nhưng tôi không bao giờ quên người con trai lớn.  Đó là Anh Nhứt, Nguyễn Văn Nhứt, người hiền lành, đẹp trai, cao lớn, mãnh khảnh, học rất giỏi, tốt nghiệp Đại Học Y Khoa Sài Gòn vào năm 1965.  Nhưng không ngờ Anh lại quá vắn số, vừa ra trường, và, theo luật thời bấy giờ, bị trưng tập vào quân đội (Trung Đoàn 7, Sư Đoàn 5 Bộ Binh, Quân Đoàn III) với cấp bậc Trung Úy và chỉ một thời gian ngắn sau đó thì tử trận, cùng với Bộ Chỉ Huy của Trung Đoàn, trong một trận phục kích ở Dầu Tiếng vào tháng 10 năm 1965^{.[7, 8, 9]} Cả xóm Nguyễn Phi Khanh đều xúc động nghe tin Anh tử trân, nhứt là thương cảm cho bà mẹ góa của Anh đã phải chịu thêm cái đau đớn mất đứa con trai duy nhứt.  

Con hẻm cuối cùng của đường Faucault, cũng năm bên tay trái, cách hẻm vừa nói trên độ 50 m là con hẻm rất nhỏ, đi vòng vo và sau cùng nối vào một con hẻm khác rộng hơn ăn thông ra đường Barbier.  Ngay đầu con hẻm rộng của đường Barbier này có một ngôi biệt thự khá lớn về sau, khoảng cuối thập niên 1950 hay đầu thập niên 1960, trở thành Trường Mẫu Giáo Mạnh Mẫu khá nổi tiếng.

    Con đường Faucault tuy nhỏ và ngắn, xóm Faucault tuy nhỏ bé nhưng lại là một phần của khu Đakao vốn là một trung tâm văn hóa khá quan trọng của thành phố Sài Gòn mang nhiều màu sắc có thể gọi là “địa linh nhơn kiệt.”

    Trong cuốn sách Đakao Trong Tâm Tưởng, phần Đakao: Một Trung Tâm Văn Hóa, các trang 122-127, tôi đã đề cập đến các ngôi đình trong khu Đakao ^[10], trong đó có Đình Sơn Trà, nằm gần cuối đường Faucault, ngay ngã ba với Đường Huyền Quan, (trước 1954, đường Huyền Quan có tên Pháp là Génibrel), một con đường rất nhỏ, và rất ngắn, nối liền hai con đường Faucault và Barbier.

    Sau đây là phần tôi ghi lại kỷ niệm tuổi thơ của tôi về Đình Sơn Trà trong cuốn sách Đakao Trong Tâm Tưởng:

“Trên đường Nguyễn Phi Khanh, ngay ngã ba với đường Huyền Quan, gần ra tới ngã ba với đường Trần Quang Khải, cũng có một ngôi đình lớn là đình Sơn Trà.  Ðình nầy chỉ nhỏ hơn đình Nam Chơn thôi, phía trước và dọc theo cạnh đường Huyền Quan là hàng rào cây sống.  Trước mặt tiền của điện thờ cũng là một sân đất lớn và, cũng như đình Nam Chơn, đây là nơi dựng rạp trong các dịp cúng kỳ yên.  Chính tại ngôi đình nầy tôi đã được mẹ tôi cho đi theo để coi những vở tuồng hát bội nổi tiếng của thời đó như tuồng San Hậu, Huê Dung Ðạo, Thần Nữ Dưng Ngủ Linh Kỳ, Trãm Trịnh Ân…, với các cô đào hát bội một thời vang bóng như Cô Năm Ðồ, Cô Cao Long Ngà … Tôi còn nhớ mãi cái không khí ngột ngạt của các đêm hát bội tại đây.  Rạp bằng vải bố, che không cao lắm, bên trong rạp rất chật, và nóng bức.  Sân khấu bằng gổ cũng không cao lắm, và gần như lúc nào cách bài trí cũng giống nhau, dầu là cảnh nhà dân, nhà quan, hay cung vua, cũng chỉ thấy có một cái bàn với hai cái ghế để ở hai bên, cả bàn và ghế đều có tấm phủ mầu sắc đẹp.  Ngay đưới sân khấu, chỉ có hai hay ba hàng đầu là để ghế, các hàng còn lại toàn là băng gổ.  Ngay trước cái ghế ở chính giữa hàng ghế đầu có để một cái trống lớn, và người ngồi ở cái ghế đó thỉnh thoảng cầm cây chầu đánh vào trống mấy cái thùng thùng.  Về sau lớn lên tôi mới biết đó là một vị chức sắc trong đình có nhiệm vụ “cầm chầu” để làm cái việc đánh giá cách trình diễn của các nghệ sĩ trên sân khấu.  Thỉnh thoảng người đi xem cũng tham gia vào việc tán thưởng các nghệ sĩ bằng tiền, họ kẹp tiền vào các cây quạt xếp bằng giấy và liệng quạt lên sân khấu.  Ðoàn hát luôn luôn có người phụ trách đi lượm các cây quạt, gở tiền ra và mang quạt không trả lại cho khán giả.” ^[11]

    Ngoài tính cách “địa linh” của ngôi đình Sơn Trà cổ kính (có lẽ đã được xây dựng từ đầu thế kỳ 20, đến nay đã có mặt trên dưới một trăm năm), xóm Faucault lại cũng là một vùng đất tương đối có thể gọi là “nhơn kiệt” vì đã sản sinh ra một số nhân vật có tiếng tăm trong lịch sư cận và hiện đại của Miền Nam, cũng như một số khá đông các vị khoa bảng tập trung trong một khu đất thật nhỏ trong xóm.

    Đối diện với căn nhà nơi gia đình tôi sinh sống (số 54) là một căn nhà xưa rất lớn, mang số 47.  Đó là nhà từ đường của gia đình ông Nguyễn Văn Của.  Ông Của là một nhà tư bản Việt có quốc tịch Pháp, chủ nhân nhà in và nhà xuất bản lớn tại Sài Gòn là Imprimerie de l’Indochine (1917-1944), và về sau là Giám Đốc – Chủ Nhơn (Directeur – Propriétaire) của tờ nhựt báo tiếng Việt lớn và sống lâu năm nhứt của Sài Gòn thời bấy giờ (1907-1944) là tờ Lục Tỉnh Tân Văn.^[12] Người con trai trưởng của ông Của là ông Nguyễn Văn Xuân, vì có quốc tịch Pháp, đã được gởi đi du học Pháp từ nhỏ, tốt nghiệp Đại Học Bách Khoa nổi tiếng của Pháp (Ecole Polytechnique), gia nhập quân đội Pháp, và trở thành sĩ quan gốc Việt đầu tiên thăng cấp Thiếu Tướng (Général de Brigade, tướng hai sao) vào năm 1947,^[13] với cấp bậc sau cùng là Trung Tướng (Général de Division, tướng ba sao) từ ngày 4-5-1949 ^[14]  Ông là vị Thủ Tướng đầu tiên của Chính phủ Trung Ương Lâm Thời được thành lập vào ngày 2-6-1948 ^[15] với cả quốc kỳ là lá cờ vàng ba sọc đỏ, và quốc ca (là bản Thanh Niên Hành Khúc, gốc là bản Tiếng Gọi Sinh Viên do nhạc sĩ Lưu Hữu Phước sáng tác từ năm 1941) được các chính phủ Miền Nam sử dụng cho đến ngày 30-4-1975. 

https://petruskyaus.files.wordpress.com/2022/03/dakao-ngay-thang-cu-04.jpg">

Cựu Thủ Tướng Nguyễn Văn Xuân (1892-1989)

    Hai mươi năm sau, cũng có dính líu đến ngôi nhà số 47 này lại là một vị tướng lãnh nổi tiếng của Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa (QLVNCH).  Một người trong dòng họ của ông Của, được cử làm quản gia, trông nom ngôi nhà từ đường này, có một người con gái lập gia đình với một sĩ quan QLVNCH, tên Nguyễn Viết Thanh, lúc đó còn mang cấp bậc Đại Úy.  Năm 1968, vị Đai Úy đó nay là Thiếu Tướng Nguyễn Viết Thanh, Tư Lệnh Quân Đoàn IV.  Ngày 2-5-1970, lúc 1 giờ 40 trưa, trong khi đang thị sát mặt trận tại biên giới Việt-Miên, ông đã tử nạn khi phi cơ trực thăng của ông đụng với một trực thăng Cobra của quân đội Mỹ.  Ông được truy thăng lên Trung Tướng.  Tướng Thanh chính là vị tướng đứng hàng thứ ba trong bốn vị tướng lãnh nổi tiếng thanh liêm của VNCH: “Nhứt Thắng, nhì Chinh, tam Thanh, tứ Trưởng.” ^[16] 

https://petruskyaus.files.wordpress.com/2022/03/dakao-ngay-thang-cu-05.jpg">

Thiếu Tướng Nguyễn Viết Thanh, Tư Lệnh Quân Đoàn IV (1931-1970)

    Cũng chính ngay kế bên ngôi nhà số 47 này, cả 2 hai bên đường, trong một khoảng diện tích độ chừng vài chục mét vuông thôi, phía bên trái là đến căn nhà mang số 51, và bên phải là đến căn biệt thự mang số 56, trong hai thập niên 1950 và 1960 đã có đến 6 vị đỗ Tiến sĩ, một mật độ về khoa bảng có thể nói là vô cùng hiếm có cho bất cứ vùng đất nào trong cả nước.  

Nhớ lại Khoa Thi Hội năm Mậu Tuất (1898), đời Vua Thành Thái, có 5 thí sinh của tỉnh Quảng Nam, cùng đậu Tiến sĩ, khiến nhà vua đã khen và ban tặng tấm biển với 4 chữ Ngũ Phụng Tề Phi ^[17] (có nghĩa là Năm chim phụng cùng bay).  Đó là các cụ Phạm Liệu (1873-1937), cụ Phan Quang (1873-1938), cụ Phạm Tuấn (1852-1917), cụ Ngô Chuân (1873-1899), và cụ Dương Hiển Tiến (1866-1907), nhưng đó là thành tích của cả một vùng đất rất rộng là tỉnh Quảng Nam.  Trong trường hợp này, chúng ta có được 6 vị Tiến sĩ trong một khu xóm chỉ rộng vài chục mét vuông thôi.  Căn nhà số 51 của một gia đình họ Ngô có được 3 vị Tiến sĩ:  1) Người con trai trưởng là Tiến sĩ Y Khoa Ngô Thiên Khai; 2) Người con gái lớn là một Tiến sĩ Nha Khoa, tôi không còn nhớ tên, và 3) Người con trai út là Tiến Sĩ Y Khoa Ngô Đình Chiến (bạn học cùng khóa với Trung Úy Nguyễn Văn Nhứt đã đề cập bên trên).  Ngôi nhà số 56, của Dược Sĩ Bùi Văn Sách là chủ nhân của nhà thuốc Tây Diệu Tâm tại trung tâm Sài Gòn, ngay ngã tư đường Bonard (sau 1954 là đường Lê Lợi) và đường Charles de Gaulle (sau 1954 là đường Công Lý), thì có được hai người con gái lớn đều là Tiến sĩ Y Khoa.  Và sau hết là ngôi nhà số 54, tức là nhà của gia đình tôi, thì có Anh Tư của tôi, Anh Lâm Vĩnh Tế, đậu Tiến sĩ về Hóa Lý (Ph. D. in Physical Chemistry) tại Đại Học Montréal,thuộc tỉnh bang Québec, Canada vào năm 1967.  

    Kể rộng thêm ra về con người của xóm Faucault, thì ngoài các vị đã kể bên trên, còn phải kể đến vài người sau đây:

• Ngôi biệt thự số 36, ngó ngang qua con hẽm số 37 đã kể bên trên, là nhà của một vị Tiến sĩ Y Khoa là Bác sĩ Nguyễn Văn Đính, về sau cũng bị trưng tập vào quân đội, và trở thành Trung Tá Y Sĩ của Hải Quân QLVNCH.; phu nhân của Trung Tá Đính là một Giáo sư của Đại Học Khoa Học Sài Gòn
• Trên đoạn đường Faucault, từ đầu đường đi vào khoảng độ hơn 100 m, phía bên số chẳng, là nhà của ông Lê Văn Tịnh, Thủ môn nổi tiếng của Đội Tuyển Bóng Tròn Miền Nam thời Pháp thuộc.  Chính tên của ông về sau đã được sử dụng như một tỉnh từ hay trạng từ để chỉ những thủ môn xuất sắc của các đội bóng tròn ở trong Nam: “tay đó giữ guôn “tịnh” lắm đó.”  

    Tóm tắt lại, xóm Faucault nhỏ bé của tôi đã cống hiến cho Miền Nam một số công dân với những đóng góp trong các lãnh vực sau đây: 

• Về chính trị: 1 vị Thủ Tướng Chính phủ
• Về quân sự: 2 vị Trung Tướng, 1 vị Đại Tá (TQLC), 1 vị Trung Tá (Hải Quân)
• Về khoa học: 8 vị Tiến sĩ: 6 Y Khoa, 1 Nha Khoa, 1 Hóa Học
• Về giáo dục: 1 Giáo sư Đại học, và 3 Giáo sư Trung học
• Về thể thao: 2 vận động viên nổi tiếng: 1 bóng tròn, và 1 xe đạp

Thay Lời Kết:

    Xóm Faucault của tôi thời tôi còn nhỏ cho đến tuổi trưởng thành nay không còn nữa.  Năm 2015, tôi có dịp về thăm lại quê hương, trong thời gian ở Sài Gòn, tôi thuê phòng tại một khách sạn nhỏ trên đường Đặng Dung, nhờ đó, tôi đã có được cơ hội đi bộ một vòng khá lớn, mất khoảng gần 2 giờ đồng hồ trong khu Tân Định – Đakao, qua các con đường Đặng Dung, Trần Quang Khải, Nguyễn Phi Khanh, Đinh Tiên Hoàng, Nguyễn Huy Tự (Chợ Đa Kao), Phạm Đăng Hưng, Phan Đình Phùng, và sau cùng là Hai Bà Trưng; sau khi qua khỏi Chợ Tân Định, tôi quẹo phải vào đường Bà Lê Chân, ra lại đường Trần Quang Khải và trở về đường Đặng Dung.  Tôi đã đi bộ suốt con đường Nguyễn Phi Khanh (tức là đường Faucault cũ ngày xưa), từ cuối đường đến tận đầu đường, đi thật chậm để nhìn cho thật kỷ nhà cửa hai bên đường, và tôi đã cảm thấy thật buồn vì gần như không còn nhận ra được căn nhà nào của những thập niên 1940-1950-1960 nữa hết, ngay cả ngôi nhà số 54, nơi tôi đã sống 40 năm từ khi sinh ra năm 1941 cho đến khi rời Việt Nam đi định cư tại Canada năm 1981, cũng đã thay đổi hoàn toàn khiến tôi không còn nhận ra được nữa.  Không phải chỉ có đường Nguyễn Phi Khanh đã thay đổi, mà tất cả những con đường tôi đã đi qua kể trên, đều như vậy hết.

    Với thời gian, bất cứ ở quốc gia nào, các thành phố, các thị trấn, các khu phố, đều phải trải qua những thay đổi.  Đó là một quy luật tự nhiên, không thể tránh được, của sự phát triển về mọi mặt, nhứt là về kinh tế, của các đô thị.  Điều đáng buồn là tại Việt Nam, tai Sài Gòn, hiện nay người ta chỉ nghĩ đến những cái lợi trước mắt về kinh tế, và hoàn toàn không đếm xỉa gì đến các giá trị lịch sử và văn hóa của các kiến trúc cổ kính, đặc biệt là các ngôi đình.  Trong khu Đakao, xóm Faucault của tôi, Đình Sơn Trà, cùng với một số ngôi đình khác trong thành phố, đang trở thành nạn nhân của sự phát triển kiểu bừa bãi đó, như trong bài viết sau đây đã nói khá rõ:

“Là nơi linh thiêng, nhưng hiện nay nhiều ngôi đình, miếu hàng trăm năm tuổi ở TP HCM đang bị “xà xẻo” để làm nơi kinh doanh, buôn bán.” ^[18]

và với tấm ảnh mới của Đình Sơn Trà như sau:

https://petruskyaus.files.wordpress.com/2022/03/dakao-ngay-thang-cu-06.jpg">

Đình Sơn Trà đã trở thành cửa hàng kinh doanh vật liệu xây dựng

    Hình ảnh của xóm Faucault của tôi trong khu Đakao, của những ngày tháng cũ, nơi tôi đã sống nửa cuộc đời, với biết bao kỷ niệm vui buồn vẫn còn sống động trong ký ức của tôi, một lão niên đã bước vào tuổi “bát tuần,” đang thật sự phai tàn dần, và sẽ vĩnh viễn đi vào lịch sử của một vùng đất mang đậm tính văn hóa của Miền Nam. 

Viết xong ngày 15-12-2021

Hamilton, Ontario, Canada  

 GHI CHÚ:

1. Vĩnh Nhơn.  Đakao trong tâm tưởng.  Hamilton, Ont.: Hòai Việt, 2008. 
2. _________, sđd, tr. 67-70.
3. _________, sđd, tr. 58-63.
4. Tiểu sử về thần đồng Quốc Thắng (thập niên 50-60), tài liệu video, có thể truy cập tại địa chỉ Internet sau đây: https://www.youtube.com/watch?v=LLTrq9PG8Ow - https://www.youtube.com/watch?v=LLTrq9PG8Ow
5. Cỗ Tấn Tinh Châu.  Thủy Quân Lục Chiến VNCH bắt sống quân Trung Cộng tại Hoàng Sa năm 1959, tài liệu trực tuyến, có thể đọc toàn văn tại địa chỉ Internet sau đây: https://aihuubienhoa.com/a5183/tqlc-giu-hoang-sa-co-tan-linh-chau - https://aihuubienhoa.com/a5183/tqlc-giu-hoang-sa-co-tan-linh-chau
6. Đại Tá Cỗ Tấn Tinh Châu, tài liệu trực tuyến, có thể đọc toàn văn tại địa chỉ Internet sau đây: http://www.generalhieu.com/dt_cotantinhchau.htm - http://www.generalhieu.com/dt_cotantinhchau.htm
7. Trần Đoàn.  Y Sĩ Trưởng Tiểu Đoàn 2 ND, tài liệu trực tuyến, có thể đọc toàn văn tại địa chỉ Internet sau đây: https://svqy.org/2015/2-2015/ysitruong/ysitruong.html - https://svqy.org/2015/2-2015/ysitruong/ysitruong.html
8. Lê Văn Châu.  Những quân y sĩ QLVNCH tử trận đầu tiên, tài liệu trực tuyến, có thể đọc tòan văn tại địa chỉ Internet sau đây: https://dongsongcu.wordpress.com/2016/06/14/nhung-quan-y-si-qlvnch-tu-tran-dau-tien/ - https://dongsongcu.wordpress.com/2016/06/14/nhung-quan-y-si-qlvnch-tu-tran-dau-tien/
9. Nguyễn Văn Khôi.  Đời lính chiến, tài liệu trực tuyến, có thể đọc toàn văn tại địa chỉ Internet sau đây: https://www.tvvn.org/doi-linh-chien-nguyen-van-khoi/ - https://www.tvvn.org/doi-linh-chien-nguyen-van-khoi/
10. Vĩnh Nhơn, sđd, tr. 121-127.
11. Vĩnh Nhơn, sđd, tr. 123-124. 
12. Lâm Vĩnh Thế.  Lục Tỉnh Tân Văn: một trong những tờ báo sống lâu nhứt của Nam Kỳ trước năm 1945, tài liệu trực tuyến, có thể đọc toàn văn tại địa chỉ Internet sau đây:  https://tuyen-tap-vinh-nhon-lam-vinh-the.blogspot.com/2016/07/luc-tinhtan-van-mot-trongnhung-to-bao.html - https://tuyen-tap-vinh-nhon-lam-vinh-the.blogspot.com/2016/07/luc-tinhtan-van-mot-trongnhung-to-bao.html
13. Nguyễn Văn Xuân (trung tướng), tài liệu trực tuyến, có thể đọc toàn văn tại địa chỉ Internet sau đây: https://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_V%C4%83n_Xu%C3%A2n_%28trung_t%C6%B0%E1%BB%9Bng%29 - https://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_V%C4%83n_Xu%C3%A2n_(trung_t%C6%B0%E1%BB%9Bng)
14. Đoàn Thêm.  Hai mươi năm qua: việc từng ngày (1945-1964); tựa của Lãng Nhân.  Los Alamitos, Calif.: Xuân Thu tái bản, [1979], tr. 54.
15. Đoàn Thêm, sđd, tr. 44.
16. Lâm Vĩnh Thế.  “Nhứt Thắng, nhì Chinh, tam Thanh, tứ Trưởng,” tài liệu trực tuyến, có thể đọc toàn văn tại địa chỉ Internet sau đây: https://tuyen-tap-vinh-nhon-lam-vinh-the.blogspot.com/2016/12/nhut-thang-nhi-chinh-tam-thanh-tu-truong.html - https://tuyen-tap-vinh-nhon-lam-vinh-the.blogspot.com/2016/12/nhut-thang-nhi-chinh-tam-thanh-tu-truong.html
17. Ngũ Phụng Tề Phi, tài liệu trực tuyến, có thể đọc toàn văn tại địa chỉ Internet sau đây: https://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C5%A9_Ph%E1%BB%A5ng_T%E1%BB%81_Phi - https://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C5%A9_Ph%E1%BB%A5ng_T%E1%BB%81_Phi  
18. Hữu Công.  Đình miếu trở thành lò bánh mì, trung tâm thể hình, tài liệu trực tuyến, có thể đọc toàn văn tại địa chỉ Internet sau đây: https://vnexpress.net/dinh-mieu-tro-thanh-lo-banh-mi-trung-tam-the-hinh-2203085.html - https://vnexpress.net/dinh-mieu-tro-thanh-lo-banh-mi-trung-tam-the-hinh-2203085.html

https://www.youtube.com/watch?v=C0wLGKmA4zs - Ký Ức "CẦU BA CẲNG" Cầu Đi Bộ Đầu Tiên Ở Saigon Với Hình Dạng Thiết Kế Độc Đáo | Góc Hoài Niệm Xưa   <<<<<

https://www.youtube.com/watch?v=eV98dNet3yA - Ký ức Đakao của một cựu học sinh trường Võ Trường Toản ngày xưa, nghe     <<<<<

Đoạn Đường Yên Đổ – Champagne
Tuổi Ấu Thơ của Tôi

 (Thân tặng những ai đã từng quen thuộc với con đường Yên Đổ thân yêu và những ai đã từng đi ngang qua đây, dù chỉ một lần.) 

Mỗi người đều có một con đường kỷ niệm để nhớ và một dòng sông thơ ấu để yêu thương. Riêng tôi, con đường Yên Đổ nơi tôi cất tiếng khóc chào đời, nơi tôi trải qua thời niên thiếu êm đềm cùng với những người thân yêu và bạn bè thì không bao giờ tôi có thể quên được. Dù bây giờ tôi đang ở cách xa con đường ấy cả nửa vòng trái đất. Dù cuộc sống căng thẳng từng giờ, từng ngày. Phải đối phó với bao nhiêu khó khăn trước mặt, tưởng chừng như có thể xoá nhoà tất cả những gì mà đôi lúc mình muốn nhắm mắt để quên đi. Tuy nhiên, con đường Yên Đổ vẫn mãi mãi nằm trong tiềm thức của tôi.

 Đường Yên Đỗ tên cũ là Champagne, tên mới là Lý Chính Thắng. Con đường bắt đầu từ ngã ba Hai Bà Trưng (Paul Blancy) và chấm dứt ở Công Trường Dân Chủ hay Ngã Sáu,Sài gòn. Nếu nhìn xéo một chút về phía tay trái, nằm phía bên kia đường là Ty Cảnh Sát Quận Ba.

Trong pham vi bài viết này. Xin mời quý vị cùng tôi chỉ đi trên một khoảng ngắn của đường Yên Đổ. Từ phía ngã ba đường Yên Đổ và Hai Bà Trưng đến ngã tư Yên Đổ và Công Lý (Mac Mahon, De Lattre De T***igny, Gal De Gaulle) mà thôi.!

Xin được bắt đầu phía bên trái trước.

Đầu tiên sẽ gặp trường trung học tư thục Vạn Hạnh của Thầy Thích Đức Nghiệp. Đây là một cái Villa cũ với những hòn non bộ đen xì và những cây to nhiều tuổi. Đặc biệt, có một cây Sung rất già, cho trái chín, màu rượu chát rất hấp dẫn học sinh vào những giờ ra chơi và tan học. Trái sung nhiều hột, ăn chát chát, ngọt ngọt và không ngon lắm! Sau này trường Vạn Hạnh sửa lại thành cư xá cho Mỹ thuê, lúc nào cũng có quân cảnh (MP) Mỹ cầm súng M16 đứng gác trước các ống cống lớn bằng xi măng đổ đầy cát trong đó. Bà con đi bộ ngang qua phải đi xuống lề đường.

Căn nhà số 5 là của hai chị em Dược Sĩ Cư và Huệ. Đi tiếp là một hẻm nhỏ. Tiệm hàn gió đá ở phía trước. Bên trong có sáu căn nhà được xây bằng gạch. Kế bên là trường tiểu học tư thục mang tên nhà thơ trào phúng của Pháp La Fontaine, số 7 đường Yên Đổ do Thầy Đốc là Hiệu Trưởng, con trai thầy tên Mạnh. Trường La Fontaine có lẽ là một trong những trường tiểu học tư thục đầu tiên ở vùng Tân Định? Lúc ban đầu trường gồm ba cấp lớp: Năm, Tư và Ba. Lớp Năm và Tư học tại trường La Fontaine, còn lớp Ba do Thầy Mười dạy thì mướn một phòng nhỏ ở đầu xóm Chùa trên đường Nguyễn Hữu Cảnh, gần đường Đặng Dung. Đa số các trẻ em trong vùng đến tuổi đi học đều bắt đầu học ở trường này. Một số em tiếp tục học tại trường, còn các em khác được cha mẹ chuyển sang trường tiểu học công lập con trai Tân Định và trường tiểu học con gái Đồ Chiểu.

Cách vài căn là một Villa của thầy giáo dạy kèm tiếng Pháp. Ông là người Việt, nhưng mang quốc tịch Pháp. Trong sân nhà ông có trồng mấy cây Vú Sữa Bạch rất sai trái. Dù trẻ con rất thích, nhưng không đứa nào dám leo hái trộm, vì đàn chó Berger của ông rất dữ. Thỉnh thoảng chúng rủ nhau liệng gạch vô nhà cho chó sủa, hay nhấn chuông điện gắn trước nhà phá cho bỏ ghét. Nghe tiếng chuông reo. Ông tưởng khách đến thăm, nên đi ra mở cửa. Nhìn qua, nhìn lại chẳng thấy bóng dáng ai! Bọn con nít thấy ông, thì ùa chạy như ong vỡ tổ. Chúng cùng cười và la lớn từ xa “Ông Tây sình đi ăn xin, lọt thùng đinh”. Ông lẩm bẩm chửi thầm trong miệng “Con nhà không ai dạy!”

Mỗi khi mùa vú sữa chín. Bà chủ sai người làm công hái xuống cho vào thúng, rồi đem để trước nhà rao bán cho ông đi qua, bà đi lại với giá cũng ngang ngửa chợ trái cây Tân Định. Bà con lại có dịp rêu rao “Giàu mà còn ham kiếm bạc cắc lẻ.”

Sau đó là hẻm số 21. Đây là một con hẻm tương đối lớn. Xe hơi du lịch chạy vào được. Trong hẻm có một trường tư thục. Lúc đầu lấy tên là Võ Trường Toản. Sau đổi thành Nguyễn Huệ. Hẻm có một cây khế, một cây li Kê Ma già, trái có ruột màu vàng, còn gọi là trái hột gà. Khi ăn thường dính màu vàng như nghệ đầy miệng, nhìn thấy kỳ kỳ. Nằm đối diện với trường Nguyễn Huệ là một Villa trồng đủ loại cây ăn trái, nhiều nhất là Mận và Lý. Nghe đâu là nhà của một viên chức cao cấp trong chính quyền. Nếu quẹo trái đi ra phía đường Hai Bà Trưng. Trên đường đi sẽ gặp một cây Thị rất già cho trái chín màu vàng chanh, tiết ra mùi thơm nhẹ nhàng.

Người ta đồn cây Thị này có nhiều ma. Vào ban đêm các ma ông, ma bà, ma cô, ma cậu, ma con nít với quần áo trắng từ trên cây leo xuống. Tóc xoã dài tới chân với hai con mắt đỏ rực như hai cục than hồng, lè những cái lưỡi màu đỏ chói, dài hơn cái đòn gánh. Chúng đi tới, đi lui, nhe hai hàm răng trắng toát, cười ghê rợn vào những đêm không trăng sao. Thỉnh thoảng các Ma còn rình bắt những ai đi làm về khuya ngang qua đây. Sau đó đè nạn nhân xuống nhét đất sét đầy miệng. Sáng ngủ dậy ú, ớ kêu cứu. Do đó, khi có việc cần phải đi ngang cây Thị. Bà con nhắm mắt, ba chân, bốn cẳng, cắm đầu, cắm cổ, nín thở phóng cho thật nhanh.

Nếu quẹo phải thì đi ra đường Huỳnh Tịnh Của (tên cũ là Monceaux). Con đường này trồng toàn  cây Mặc Nưa dùng để nhuộm vải cho ra màu đen rất bền. Trái mặc nưa lúc còn sống màu xanh giống như trái táo, còn lúc chín thì màu đen. Khi rớt xuống đất, người đi bộ đạp lên làm đen cả lề đường rất nhơ nhớp. Trong ruột trái mặc nưa có nhiều hột giống như hột gạo. Ăn bùi bùi, béo béo, deo dẻo. Học sinh trường Tân Định thường lượm đem đập lấy hột ăn.

Băng qua đường Huỳnh Tịnh Của là xóm Hầm Sỏi. Đầu ngõ có một máy nước bốn vòi. Nơi đây ồn ào suốt ngày đêm. Những người gánh nước mướn, coi máy nước như là của riêng mình. Họ tự cho phép mình được quyền ưu tiên hứng. Bà con thắc mắc là họ sẵn sàng dùng đòn gánh, móc thùng xỉa xói, hăm he như muốn ăn tươi, nuốt sống.Vì thế! Để tránh lạc đạn, phiền phức. Ai ai cũng né dân đầu nậu phông tên chuyên nghiệp này. Tránh voi không hổ mặt người. Xin được hai chữ bình an. Chờ đến khi nào họ cho hứng thì lúc đó mới dám hứng.

Kế bên là căn gác nhỏ của ông Ba Cạo. Ông hớt tóc với giá bình dân và cũng là nhạc công cho một ban nhạc Bắc ở xóm Chùa, Tân Định chỉ trình diễn trong các đám tang, có cả phần khóc mướn. Hôm nào có ai đến thuê ban nhạc, thì hôm đó ông tạm nghỉ hớt tóc để trở thành nhạc sĩ đờn gáo và đờn cò. Con nít gặp ông hay đưa ngón tay trỏ lên miệng kéo qua, kéo lại “Ò, e, con ma đánh đu.Tạc Zăn nhảy dù. Ông Ba Cạo bắn súng.”

Hầm Sỏi, một thời nổi tiếng về du đãng ở vùng Tân Định. Các băng nhóm quanh vùng khi nghe đến tên đều kiêng nể. Trong xóm Hầm Sỏi, có nhiều con hẻm nhỏ ngoằn ngoèo với nhiều miếu đền. Hẻm đi ra được đường Công Lý, trường Anh Văn Khải Minh và trở ra hẻm Đỗ Phong Thuần gặp cổng trước của trường Tiểu Học Tân Định bên kia đường.

Trở về lại đường Yên Đổ sẽ gặp tiệm may Huỳnh Lộc chuyên may áo dài. Sau đó đến tiệm Ngọc Diệp bán đồ dùng cho học sinh và văn phòng phẩm. Kế tiệm Ngọc Diệp là nhà ông PQK. Em trai ông tên PQH. Cả hai ông đều là triệu phú, được xem là vua Hàng Hải Việt Nam vì có nhiều tàu. Có cả tàu buôn đi ngoại quốc. Ông Kh..từng là Chủ Tịch Hội Cựu Học Sinh Trường Bưởi (Chu Văn An.) Ngoài ra, ông cũng là một nhà sưu tầm đồ cổ nổi tiếng. Không hiểu sao cả hai anh em ông cùng bị kẹt lại Sài gòn, để rồi lâm vào cảnh tù tội?

Kế bên là phòng mạch của Bác Sĩ Hoàng Minh Mậu tốt nghiệp từ ngoại quốc về.

Một tiệm thuốc Tây tên Sông Gianh, một Pharmacy khác tên Hồng Duyệt của Dược Sĩ T… khi đó mới ra trường. Cô chủ nhà thuốc luôn luôn bận áo dài màu thiên thanh. Nhiều người tưởng cô là chiêu đãi viên Hàng Không Việt Nam biệt phái đến đây làm thêm. Hiện nay, Dược Sĩ T… có một Pharmacy thuộc loại tầm cỡ ở San José. Ngoài thuốc tây ra tiệm còn bán đủ các thứ khác giống như các cửa hàng của Mỹ: Drug Stores, Walgreens, Rite-Aid. Đây cũng là một trong những tiệm thuốc Tây đầu tiên của Thung Lũng Hoa Vàng. 

Nằm kế bên tiệm thuốc là nhà của Luật Sư Ngô PT. Ông là một Luật Sư kỳ cựu của Luật Sư Đoàn Sài Gòn. Sau đó đến nhà Đại úy T…Quận Trưởng Hóc Môn. Ông nuôi những con ngựa đua thuộc loại chiến, từng thắng những giải đua ngựa lớn ở trường đua Phú Thọ. Cạnh bên là một Villa kiểu Pháp, mà lúc nào cũng kín cổng, cao tường được quét vôi màu trắng như Toà Bạch Ốc, cùng với những giàn bông giấy đủ màu sắc đan quyện chằng chịt vào nhau rất thẩm mỹ..

Đến đây là gặp đường Huỳnh Tịnh Của. Vừa qua khỏi đường Huỳnh Tịnh Của là một căn nhà rất lớn của ông bà chủ xe đò người miền Bắc mới di cư vào Nam. Năm 1955, vào buổi trưa. Một chiếc xe Dodge đã đâm thẳng vào nhà ông bà. Người ta nói, có lẽ tài xế say rượu, nên bị lạc tay lái? Sự việc xảy ra chớp nhoáng trong tích tắc, khiến bà chủ xe đò thiệt mạng oan uổng! Tiếp theo, là một con hẻm rất nhỏ chỉ đủ cho một người dắt xe gắn máy ra vào. Hẻm này có nhà của danh hài Phi Thoàn. Phía ngoài hẻm là tiệm may áo quần phụ nữ tên Thẩm Mỹ số 77 YĐ. Sau 1975 là tiệm chè Yên Đổ nổi tiếng một thời.

Cạnh bên là một tịnh xá nhỏ mang tên Ngọc Diệp, số 81 Yên Đổ. Bây giờ tịnh xá được xây dựng lại rất bề thế, khang trang hơn. Có lẽ nhờ tiền cúng dường của chư bá tánh từ nước ngoài gửi về? Phải kể thêm tư gia Bác Sĩ Trần Quang Diệu. Ông cũng là một Sĩ Quan Cao Cấp của Cục Quân Y/VNCH. Bước thêm khoảng mười mét sẽ gặp trụ sở Hội Cha Mẹ Nuôi Quốc Tế nằm ngay góc ngã tư đường Yên Đổ và Công Lý.

Bây giờ xin được trở lại đầu đường Yên Đổ phía tay phải.

Trước tiên là quán cà phê bình dân Hải Nàm do một người Hoa làm chủ. Nơi đây, từ sáng sớm tới chiều, bà con lao động đến nhâm nhi ly cà phê xây chừng được pha bằng vợt, thưởng thức dầu châu quẩy, bánh tiêu, bánh bao, hủ tíu mì, xíu mại và trà Thái Đức. Khách thích ngồi đưa cả hai chân lên chiếc ghế đẩu. Vừa ngồi, vừa rung đùi, vừa tán gẫu,vừa hít hà, thả hồn theo khói thuốc rê  Gò Vấp, thuốc lào Cái Sắn, 888, 555, Mélia vàng, Ruby Queen, Quân Tiếp Vụ, Basto đỏ và xanh…Kiểu ngồi này còn gọi là kiểu ngồi nước lụt. 

Kế cà phê Hải Nàm là tiệm may Văn Minh, mang tên người con trai lớn của ông chủ. Các con ông bà đều học giỏi và thành công. Con gái lớn là Dược Sĩ làm chủ tiệm Thuốc Tây góc Hai Bà Trưng và Trần Quang Khải.

Hai tiệm làm cửa sắt và máng xối nằm cách nhau, số 4 và số 8 đường Yên Đổ là Đức Kính và Đức Vượng. Tuy có cùng tên Đức đứng đầu, nhưng hai tiệm hoàn toàn không có bà con thân thuộc gì với nhau hết! Tiệm sản xuất cà rem cây có tên là Bạch Tuyết thì nằm giữa hai tiệm làm đồ sắt, số 6 đường Yên Đổ. Sáng sớm những người bán kem dạo, tụ họp để lấy kem. Sau đó chia nhau đi bán ở các trường học và xóm lao động quanh vùng, tạo nên một khung cảnh ồn ào và huyên náo. Sau này ông bà chủ chuyển sang làm đại lý bán xe Honda. Con trai duy nhất của ông bà tên Tr. qua đời vì bệnh nan y. Bạn thân của anh là một nhà sư tu xuất và cũng là nhà thơ nổi tiếng có mấy bài thơ được phổ nhạc làm bà con say mê. Ông tình nguyện hy sinh đứng ra thay thế, tiếp tục săn sóc vợ con người quá cố cho tròn tình nghĩa bạn bè.

Bên cạnh là giò chả Nhiên Hương. Tiệm này có bà con họ hàng thân thiết với giò chả Phú Hương ở đường Hiền Vương. Ông chủ tiệm giò chả Phú Hương mỗi cuối tuần đều đi thăm trường đua Phú Thọ, để xem giò, xem cẳng các con ngựa đua và cung cấp cỏ nuôi chúng. Kiếm được bao nhiêu tiền từ giò chả, bánh trái, ông cũng đầu tư vô đây để trang bị cho trường đua Phú Thọ càng ngày càng quy mô hơn. Nghe đâu sang đến Canada. Ông không bỏ được nghề chăn nuôi ngựa, tiếp tục sự nghiệp xây dựng trường đua. Làm được đồng nào, xào hết đồng nấy. Bây giờ thì hoàn toàn khuynh gia, bại sản. Đúng là“Cờ bạc là bác thằng Bần.”

Những thanh niên làm công cho tiệm giò chả không cần tập tạ, tập thể thao. Vậy mà, tay chân anh nào, anh nấy bắp thịt cũng nở cuồn cuộn như lực sĩ đẹp Nguyễn Công Án. Chắc là nhờ họ giã và bằm thịt hàng ngày? Vào mỗi dịp Tết, tiệm giò chả Nhiên Hương khách hàng ra vào nườm nượp. Giò Chả ra lò đến đâu là hết ngay đến đó. Vì thế! Khách dự định biếu xén ai, thì phải đặt trước Tết cả tháng.

Hai tiệm giặt ủi Phước và tiệm may Trường ở kế bên. Diện tích cả hai tiệm rất khiêm nhường. Cạnh đấy là một vựa củi lớn.Về sau trở thành Salon Mayer bán xe hơi mới và cũ do ông chủ rạp hát Moderne tên Th. làm chủ. Người ta thắc mắc “Sao ông không đặt tên là Salon Yên Đổ hay Champagne?”

Tiếp đến là cửa hàng bán xi măng, gạch, cát, đá tên Hà Thân. Tiệm có một cây Nhãn rất nhiều trái. Trẻ em trong vùng thường kéo nhau tới hái, bất kể sống hay chín. Hái riết cây nhãn bị tàn phai không còn nhan sắc. Con trai thì dùng hột nhãn làm đạn bắn với ná dây thun, hay chơi đánh giặc: chọi qua, chọi lại. Đôi khi các chiến sĩ nhóc bị trúng đạn nhãn sưng đầu, sứt trán và lỗ mũi ăn trầu. Về nhà còn bị ba má đánh thêm đòn. Riêng, mấy cô thì lấy hột nhãn đem khoét thành cà rá đeo tay, chơi trò “Đám Cưới Đầu Xuân.” trao nhẫn nhãn cho nhau. Hột nhãn màu đen, ruột màu trắng. Đem nấu chè ăn ngon và thơm. Tiếp theo là tiệm bán phụ tùng và sửa chữa máy may tên Phước Lai.

Bây giờ tới con hẻm số 32. Nơi đây chỉ có bốn căn nhà. Hẻm này rất rộng. Xe hơi có thể ra vào được dễ dàng. Con nít ở các xóm chung quanh thường rủ đến chơi u bắt mọi, đá banh, đá cầu, đánh đáo, tạt hình, tạt lon sữa bò, công xi đờ ghe… Đặc biệt, là chơi đập vách tường ăn tiền, vì hai bên là hai căn nhà với vách tường xây bằng gạch. Kết quả vách tường của hai căn nhà rỗ nát như “Dấu Đạn Thù Trên Tường Vôi Trắng”, bởi đồng năm cắc bằng nhôm màu trắng có hình Tổng Thống Ngô Đình Diệm của lũ nhóc thi nhau đập liên tục từ sáng cho tới chiều vào những hôm được nghỉ học.

Căn nhà đầu tiên số 32/1 là của ông NVL.., Trưởng Ty Tiểu học Sài gòn. Ty tiểu học nằm trong khuôn viên trường Tiểu Học Lê Văn Duyệt, trên đường Phan Đình Phùng .Quận 1. Vào thời đó chức vụ Trưởng Ty rất oai. Ông đi làm có tài xế riêng đưa đón trên chiếc xe hơi hiệu Traction màu đen mà lúc nào cũng láng coóng. Người ta thường thấy bác tài trong khi chờ xếp, thường lấy khăn ra lau tới, lau lui, lau riết xe trở thành bóng lộn. Ông Bà có nhiều con: hai con trai tên T.. và Tr..học hành bình thường, cô con gái đầu lòng tên D. Cô lập gia đình với anh Đ… là con trai trưởng của ông bà Đồng Hồ, chủ tiệm tạp hoá trong xóm Cù Lao – Yên Đổ. Cô giáo D…dạy môn Vạn Vật lớp Đệ Thất và Đệ Lục trường Trung Học Công Lập Võ Trường Toản. Học sinh nào đã từng học cô, dù bây giờ đã rời xa trường nhiều năm cũng không thể quên được cô. Nhất là điểm cô cho học sinh thì khỏi chỗ chê!

Xin tiếp đến tiệm thuốc đông y của Đông Y Sĩ Trần Gia Viên, chuyên bán thuốc cao đơn hườn tán, thuốc tễ, dầu Nhị Thiên Đường, dầu Cù Là, dầu Khuynh Diệp Bác Sĩ Tín, cam thảo, táo Tàu, nhân sâm, thục địa…kể cả bắt mạch và bốc thuốc. 

Kế bên là lò bánh mì Thuận Thái. Nơi đây, vào ngày 14 tháng 05, năm 1971. Tay vợt bóng bàn nổi tiếng của Việt Nam Cộng Hoà là Mai Văn Hoà đã thiệt mạng trong một tai nạn giao thông rất thương tâm. Chiếc xe Lambretta hai bánh do anh lái bị một chiếc xe vận tải lớn đè lên, khiến anh chết liền tại chỗ. Tay vợt MVH  từng chiếm những thứ hạng cao về môn bóng bàn trên các thao trường quốc tế. Anh còn được xem là cái máy đỡ banh số một thời đó. Trong khi giao đấu. Dù đối phương đánh, đập, líp, tiêu cách nào. Anh cũng đều hốt gọn như trở bàn tay. Trái banh được đưa qua, đưa lại nhiều lần. Chờ khi đối phương lơ là, mất cảnh giác. Lúc đó, anh sẽ tặng cho đối thủ một cú tiêu thần sầu, chính xác và chớp nhoáng như mũi tên xẹt. Bao nhiêu danh thủ bóng bàn thế giới đã cười đau, khóc hận vì sự cò cưa, kẹo kéo, cù nhầy, kiên nhẫn và gan lì của anh.

Nhà ông Cò Tây nằm sát bên tiệm bánh mì. Trước nhà có trồng một cây trứng cá. Ông cho rào kẽm gai từ dưới đất lên đến giữa thân cây. Mục đích làm trẻ con không thể nào leo lên hái được. Tuy nhiên, chúng canh me khi ông đi vắng. Một đứa dùng chiếc dép cũ liệng lên cây. Những trái trứng cá chín mọng màu đỏ rớt rụng đầy dưới đất. Cả đám quỹ sứ hè nhau chạy tới thi nhau lượm. Vừa bỏ trong túi áo, vừa cho vô miệng ăn nhồm nhoàm một cách thích thú. Trái Trứng Cá chín rất nhiều hột, vị ngọt và mùi thơm thoang thoảng tuổi học trò với nhiều nỗi buồn vu vơ. Sau 30/04/1975 gia đình ông Cò được đi định cư ở Pháp.

Kế tiếp là phở bắc Việt Hương mà hồi nhỏ con nhà nghèo, nên anh em tôi cứ mỗi buổi trưa thay phiên ra mua một đồng nước phở cho thật nhiều tương, nước mắm rồi đem về nhà cùng chia nhau chan lên cơm ăn thay canh. 

Rồi đến tiệm may Xuân Liên chuyên may áo dài đám cưới. Hai ông bà có một cô công chúa rất xinh. Lấy tên con gái đặt cho tên tiệm mình. Ông cũng là một thầu khoán tên tuổi chuyên đấu thầu các công trình xây dựng lớn. Sau khi ông bà dọn đi nơi khác, chủ mới đến cũng mở nhà may đặt tên là Phương Mai cũng chuyên may áo dài.

Tiếp tục đi sẽ gặp phòng mạch của Bác Sĩ Trần Đình Ngân. Phòng mạch chỉ mở được vài năm, thì ông mất vì bệnh ở tuổi rất trẻ. Sau khi ông mất. Bác Sĩ BV đến tiếp tục. Ông còn trẻ, cao ráo, đẹp trai. được rất nhiều nữ bệnh nhân ái mộ đến khám bệnh, dù chỉ bị cảm mạo sơ sài, hay bệnh giả đò. Miễn sao được Bác Sĩ đặt ống nghe đo áp huyết và nhịp đập của “Con tim không chịu ngủ yên” là bệnh tan biến ngay. Đặc biệt, với bệnh nhân nghèo thì Bác Sĩ BV. khám hoàn toàn miễn phí và còn cho họ cả thuốc. Ông từng là Dân Biểu Quốc Hội và Chủ Tịch Phù Luân Hội (Lions Club) Sài gòn, có biểu tượng là hình con Sư Tử. Hội này quy tụ toàn những doanh gia và các tai to, mặt lớn thời đó. Về sau, ông lập gia đình với một quả phụ chuyên về sửa sắc đẹp. Ông di tản trước 30/04/1975. Nghe đâu ông đang ở Houston (TX).

Ở đây có một cái hẻm nhỏ số 58, gồm hai mươi bốn căn nhà cất bằng cây, mái ngói. Mỗi tháng có một thư ký Chà Và cầm sổ đi thu tiền mướn nhà. Trẻ con thường chạy theo sau lưng la“Chà Và Ma Ní tí te. Cái bụng thè lè, con mắt ốc Bươu.” Chính giữa hẻm có một cái Giếng, Người ta còn gọi là Xóm Giếng.thêm một cây Mận, một cây Vú Sữa Tím ở xóm trên, một cây mãng cầu, một cây li kê ma ở xóm dưới và bốn cầu tiêu hầm. Trong xóm có bốn lò “Bánh Cuốn Tráng Hơi” của bà Thi, bà Thọ, Bà Triển và Bà Tỵ. Các bà đều từ miền Bắc di cư vào Nam. Bốn lò bánh cuốn vừa bán lẻ cho bà con trong xóm và các xóm lân cận, vừa bỏ mối cho các bạn hàng ở các chợ: Tân Định, Phú Nhuận, Đa Kao và Bà Chiểu. Mặc dù, thời đó nấu bằng củi, nhưng trải qua bao nhiêu năm chưa hề xảy ra tai nạn nào về lửa củi, hay suýt gây ra hoả hoạn. Rồi sau này tiến bộ hơn, các bà chuyển sang dùng dầu hôi hiệu con Sò được đựng trong thùng hai mươi lít. “Bánh Cuốn Tây Hồ” do Bà Cà, còn có tên là Bản làm chủ, nằm trong đền thờ chí sĩ Phan Chu Trinh. Đa Kao đã đến đây thọ giáo với Bà Thọ một thời gian, trước khi xuống núi khởi nghiệp bánh cuốn tráng hơi. Hiện nay Bánh Cuốn Tây Hồ phát triển thành mấy tiệm ở Sài gòn do các con bà làm chủ và không hề có chi nhánh nào ở nước ngoài.

Hẻm xóm Giếng có thể kể thêm một nhân viên làm cho trường Đại Học Luật Khoa Sài gòn. Tên ông là HĐM. Chức vụ chỉ là thư ký đánh máy tầm thường. Tuy nhiên, năm nào trước mùa thi Luật, hay sau khi có công bố kết quả thi cử. Xóm Giếng xuất hiện nhiều xe gắn máy của sinh viên đang học ở đây. Họ ào ào đến tìm ông với gương mặt hớn hở. Trên tay không quên cầm theo chút quà cáp để biếu ông. Có lẽ bàn tay ông đã giúp cho họ trong khả năng mà ông có thể làm được?

Cạnh phòng mạch bác sĩ BV  là trường dạy lái xe hơi Yên Đổ. Kế bên là nhà in NMH. Ông chủ nhà in tướng oai vệ. Đi đâu cũng tự lái chiếc xe màu xanh, hiệu Simca. Tay phải xách theo cặp da như sắp đi tham dự hội nghị quốc tế. Ông rất có uy tín, nên được các Cha Cố, các Thầy tin cậy. Cô con gái lớn của ông là nữ sinh Trưng Vương tên NKT. Cô là thi sĩ tuổi học trò. Thơ của cô được đăng thường xuyên trên các báo Ngôn Luận, Chính Luận, Văn Nghệ Tiền Phong… Đặc biệt, thi sĩ học trò NKT chỉ sáng tác các bài thơ ca ngợi Lính, và chỉ tặng riêng cho các anh SVSQ Trường Võ Bị Đà Lạt. Do đó, cô còn có thêm biệt danh là “Người Tình Alpha Đỏ.” Cô lập gia đình với một SVSQ tốt nghiệp trường này. Khi mãn khoá, chàng chọn binh chủng Mũ Nâu.

Người hùng của nhà thơ cũng từng theo học “Đại Học Máu”nhiều năm. Còn cô em kế của nhà thơ tên NPN cũng là nữ sinh Trưng Vương. Dáng đẹp hơn chị, với gương mặt trái xoan, tóc để dài, được nhiều chàng trai theo đuổi. Cuối cùng, cô chỉ thích được “Ôi Phi công danh Tiếng Muôn Đời và Nhìn Xa Phi Trường Việt Nam … Đi không ai tìm được xác rơi” Nên một chàng phi công trực thăng ở Sư Đoàn 4 Không Quân tên NĐD, đẹp trai giống như tài tử Đại Hàn nổi tiếng Chơi Xong Dông nhà trong hẻm Cù Lao, số 60 Yên Đổ đã chiếm được “Trái Tim Mùa Đông” của nàng, để lại bao nhiêu cây xi hát bài “ Em Đưa Tôi Sang Sông.”

Nhà in NMH nằm ở dưới lầu. Phần trên lầu là nhà của song thân một sinh viên khoá 16 Võ Bị Đà Lạt tên TTT, phục vụ tại Sư Đoàn 4 Không Quân. Hai cô em gái kế trông thật duyên dáng và dễ thương là D.A và D.H… Không có anh lính hào hoa nào“Gõ Cửa Trái Tim” được hai nàng. Có lẽ các nàng ngại đường nào dài bằng đường Trần Hưng Đạo, nên không dám đi trên con đường dài này? Cũng có thể các cô lo sợ, chẳng may các anh kẹt tiền đem bán đi cái quần của mình, xong các anh đi lom khom thì khốn khổ đời em?

Bây giờ phải kể đến một tiệm tạp hoá của người Hoa nằm ngay đầu hẻm 60 và 62 tên Quảng Đức Long rất lớn trong vùng. Bà con gọi bà chủ là thím Xẩm Bài Bà goá chồng và tần tảo nuôi các con. Tiệm bán mọi thứ hàng hoá, thực phẩm thiết dụng hàng ngày cho bà con lao động. Bà Quảng Đức Long phúc hậu và rất tốt với mọi người. Bà sẵn sàng bán thiếu cho bất cứ ai gặp khó khăn không cần làm sổ sách. Khi nào có tiền trả cũng được. Hình như ai ai cũng đều trả sòng phẳng và đúng hẹn. Bà có hai đứa con trai tên Xí và Ngầu. Khi đến tuổi quân dịch. Không muốn cho con làm lính kiểng, lính ma, hoặc chạy chọt được miễn dịch, nên bà đã bỏ ra một số tiền lớn để lo cho hai cậu đi bằng đường bộ sang Cam Bốt. Rồi từ đó, có đường dây đưa sang Hồng Kông. Cô con gái tên Xây Dùng, đẹp người, đẹp nết. Tuổi ngoài ba mươi, mà vẫn còn ca bài “Sầu Lẻ Bóng.”

Từ ngoài đầu hẻm 60, phía bên trái là tiệm thuốc Tây Nguyễn Huy do Dược Sĩ Nguyễn Huy làm chủ. Tướng ông cao lớn như người ngoại quốc với vầng trán cao, hai con mắt lồ lộ. Sau năm 1975, bà con trong vùng vẫn còn gặp hai ông bà một thời gian. Nhưng sau đó, thì nghe tin đồn là cả hai ông đều mất tích trong“Chuyến Tàu Hoàng Hôn.” ngoài biển khơi.

Nếu đi thêm khoảng mười thước là gặp một cây me lớn ở phía trước nhà Luật Sư ĐXQ… Ông tốt nghiệp Cử Nhân Luật tại Đại Học Luật Khoa Hà Nội khoá đầu tiên vào năm 1930. Các con ông bà đều công thành danh toại. Hình như họ không nối nghiệp theo ngành của ông mà lại chọn theo ngành Y. Con gái ông là Bác Sĩ tốt nghiệp ở Mỹ và chồng cũng là Bác Sĩ đang hành nghề ở Nam Cali.

Quẹo trái là hẻm 62, còn gọi là xóm nhà Đèn, vì đa số dân trong xóm là người sinh quán ở Quảng Bình, miền Trung. Tất cả chuyên làm về điện. Họ kéo vô Nam lập nghiệp và rủ rê nhau cùng vào đây sinh sống. Hẻm này đi ra được đường Công Lý và chùa Vĩnh Nghiêm. Hai ca sĩ thần đồng Phương Mai, Phương Dung của ban tạp lục Tùng Lâm và nhạc sĩ “Xích lại gần em tí nữa đi em” Mặc Thế Nhân cũng ở trong con hẻm này.

Hẻm 60 rất dài. Giữa xóm có một hẻm nhỏ là hẻm xóm Vựa Gạo, đi ra được đường Hai Bà Trưng. Cuối hẻm 60 là một ngã ba giáp với sông Cầu Kiệu. Chiều chiều con nít rủ nhau ra đây tập lội, ôm thân cây chuối bì bà, bì bõm dưới sông. Có hôm gần mười em đứng trên cầu Kiệu. Đợi người đi bộ qua đông, rồi chúng cùng đếm: Một, Hai, Ba. Tất cả “pờ lông dông” xuống sông, làm nước bắn tung toé, ướt cả người đi đường.  Bà con không làm gì được chúng, chỉ còn nước chửi “Đồ Cô Hồn Sống, thế nào có ngày tụi bây cũng sẽ bị Ma Da rút.”

Trong hẻm 60 có một tiệm giặt ủi quần áo không tên. Từ ngoài đường đi vào, tiệm nằm phía tay trái. Ông bà có một con gái và năm con trai. Trong số đó có một người con nổi tiếng trong giới giang hồ, võ lâm thời đó là VĐK, tức S.. Đảo. Tướng người cao ráo, đẹp trai, có nét ngạo mạn và oai hùng. Thống lĩnh khu vực Ông Tạ, bảo kê nhiều sòng ru lết và vũ trường. Anh được nhiều phụ nữ ưa thích. S.. Đảo bị bắn chết trước một vũ trường ờ Quận 1, Saigon. Lúc anh đang lui cui, cúi xuống xem bánh xe mô tô bị ai đâm lủng. Sau này, được biết thủ phạm bắn anh là Phạm Bá …có tật ở chân. Sau 30/04/1975 Phạm Bá.. bị tử hình và bị xử bắn tại trường bắn Thủ Đức vì tham gia nhiều vụ cướp dùng súng giết người.

Anh còn có một em trai là VĐC…, một tay vợt bóng bàn có hạng của đội Quân Vận bị một đàn em thân tín của Đại Ca Thay là Lâm Chín ngón đâm chết trong khám Chí Hoà. Người em khác của anh là Sĩ Quan thuộc Binh Chủng Dù đã hy sinh trong một trận đánh ác liệt tại đèo Lao Bảo. Em nhỏ nhất tên VĐT.. cũng đã mất. Người em cuối cùng là VĐH mất ngày 29 tháng 07, năm 2014…Có thể xem đây là Ngũ Hổ Tướng của vùng Tân Định.

Cũng cần phải thêm một nhân vật đặc biệt là TNP… Anh tốt nghiệp khoá đầu tiên Trường Chính Trị Kinh Doanh Đà Lạt. Gương mặt có một chút rỗ hoa, nhưng bù lại ăn nói rất có duyên và có tài kể chuyện tiếu lâm, ai nghe cũng thích. Ngoài ra, anh còn có thêm một giọng hát tuyệt vời và cao vút. Nhất là bài Mexico, anh hát chẳng thua gì danh ca Cao Thái vào thời đó. Nhờ những ưu điểm này mà “Cô Láng Giềng” tên L..là nữ sinh xinh đẹp trường Thiên Phước đã theo chàng bỏ cuộc chơi rất sớm.

Người anh ruột của anh là TNG thổi kèn Trumpet rất hay. Bài hát chuyên trị duy nhất mà anh thường xuyên thổi vào mỗi đêm là Cầu Sông Kwai (The Bridge on the River Kwai.) Mỗi khi tiếng kèn của anh vừa vang lên, thì cùng lúc đó xướng ngôn viên của Đài Phát Thanh Sài Gòn cũng vừa cất tiếng “Bây giờ đã là mười giờ đêm. Xin bà con, cô bác vui lòng vặn Radio vừa đủ nghe, để khỏi làm phiền lòng hàng xóm đang cần yên tĩnh, để nghỉ ngơi.”

Hẻm 60 còn gọi là xóm Cù Lao rất rộng. Xe cam nhông lớn đi vào đươc. Ngay đầu hẻm có một máy nước bốn vòi. Nơi đây có một khoảng đất rộng, tự nhiên biến thành một cái chợ nhỏ hoạt động sáng, trưa, chiều tối. Nào là: xôi, bánh bèo, bún riêu, sữa đậu nành, sâm bổ lượng, nước mía, khô mực, hủ tiếu mì, bò viên, khô mực, hột vịt lộn, thuốc lá lẻ, bắp nướng mỡ hành, ốc gạo, ốc len xào dừa, đậu xanh, đậu đỏ, bánh lọt, chè đậu đen, bông cỏ, hột é, khoai mì chà bông, rau trái, hoa quả…sửa xe đạp, sửa gắn máy, hớt tóc bình dân. Đặc biệt, mấy bàn bán vé số “Kiến Thiết Quốc Gia” rất hấp dẫn và lôi cuốn bà con. Ai ai cũng ôm giấc mơ trở thành triệu phú để đổi đời.

Hàng tuần, vào mỗi chiều Thứ Ba. Họ đón chờ kết quả do các em thiếu nhi quay số được tổ chức tại Rạp Thống Nhứt, hay còn gọi là Rạp Norodom, nằm trên Đại Lộ Thống Nhứt kế Toà Đại Sứ Anh Quốc và đối diện Toà Đại Sứ Hoa Kỳ. Nếu trúng gió, thì coi như góp một viên gạch nhỏ xây dựng nước nhà. Cùng đồng ca bài Khoẻ Vì Nước, Kiến Thiết Quốc gia của Nhạc Sĩ Hùng Lân, hay chế ra thành khoẻ vì nước, bánh ướt tôm khô.

Và một bài hát khác đã đi sâu vào tận hang cùng, ngõ hẹp mà hình như hầu hết mọi người đều biết là: “Xổ Số Kiến Thiết Quốc Gia”của Nhạc Sĩ Trần Văn Trạch, mà báo chí còn đặt cho ông thêm một biệt danh là “Quái Kiệt.”

Kiến thiết quốc gia. Giúp đồng bào ta. Xây đắp muôn người. Được nên cửa nhà.

Tô điểm giang san. Qua bao lầm than. Ta thề kiến thiết. Trong giấc mộng vàng.

Triệu phú đến nơi. Năm mươi đồng thôi. Mua lấy xe nhà. Giàu sang mấy hồi.

Kiến thiết quốc gia. Giúp đồng bào ta. Ấy là thiên chức của người Việt Nam.

Mua số mau lên. Xổ số gần đến. Mua số mau lên. Xổ số… gần… đến…

(Nhạc Sĩ Trần văn Trạch -1952)

Nơi đây, cũng là bến đậu của các bác xích lô, ba bánh và Honda ôm chờ đón khách. Lâu lâu cũng xảy ra tình trạng lời qua, tiếng lại, rồi đưa đến ẩu đả vì giành giật khách hay chạy phá giá.

Nằm cạnh bên nhà thuốc Nguyễn Huy là chỗ cho mướn xe xích lô máy của ba má anh Th.., nhân viên thuế vụ ở Gia Định, có em trai tên Kh..là sĩ quan TQLC, cũng thuộc  dân chơi thứ thiệt. 

Cách một căn là giang san của ban kích động nhạc Les Vampires rất nổi tiếng vào thập niên 60, 70 với Tòng thổi Saxo, Hồng Hải chơi trống. Kế đến là nhà số 74 YĐ của nữ tài tử Mai Trâm và Đạo Diễn Vĩnh Noãn. Cô Mai Trâm là một trong những vai nữ chính của phim“Chúng Tôi Muốn Sống.” Cô có hai công chúa tên Mai D.. và Mai V..cũng xinh đẹp, duyên dáng như mẹ, được nhiều thanh niên trong vùng ngắm nghé. Nhưng chẳng anh nào lọt được vào mắt xanh hai nàng. 

Kế bên là nhà ông thầu khoán. Ông có một công tử tên Kh.. là bạn của N..Thịt Bò, Hai Bà Trưng ,Tân Định,cũng thuộc loại “ham vui hơn ham học.”

Về sau, gia đình cô Mai Trâm bán lại cho vợ chồng nghệ sĩ Việt Hùng và Ngọc Nuôi. Ở được một thời gian Việt Hùng và Ngọc Nuôi lại bán cho chị Sáu Nh.. Chị người miền Nam, ăn nói nhỏ nhẹ, vóc dáng có da, có thịt. Luôn Luôn đeo cặp kính trắng gọng vàng ra vẻ trí thức. Chị cho sửa căn nhà thành một “Tiệm Phở Hạng Sang.” Tiệm phở của chị tuyển chọn nhân viên chạy bàn rất trẻ, cao ráo, xinh đẹp và có thể thi hoa hậu được. Đa số khách đến ăn phở là dân áp phe, giới văn nghệ sĩ, giới có chút tiếng tăm. Đôi khi cũng có các quan chức trong chính quyền. Còn như  thợ thuyền, lính lác, thư ký công nhật …với đồng lương ba cọc, ba đồng, thì chỉ ăn phở trong mơ, hay hàm thụ mà thôi! Đành chấp nhận an phận, thủ thường xơi cơm nấu ở nhà, xực quà do vợ mua cho chắc ăn . Nếu hôm nào đầu óc bừng bừng lên tới não và thèm Phở quá! Không thể nào nhịn được, thì chỉ dám thưởng thức loại Phở Bình Dân gồm bánh phở và nước lèo lỏng bỏng mỡ màng ở các địa danh như: Tân Bình, Lăng Cha Cả, Xóm Mới, Gò Vấp, Ngã Ba, Ngã Năm, Bệnh Viện Cộng Hoà, Cây Da Xà, Xóm Mả Lạng, hay qua Cầu Hàn tuốt bên kia Tân Thuận, cuối đường Trịnh Minh Thế. Đa số các tiệm phở ở đây đều thiếu vệ sinh, nhơ nhớp, kèm theo môi trường rất độc hại và không an toàn. Thực khách ăn vào dễ bị trúng độc vì phở có pha nhiều bột ngọt, hàng the, thuốc tẩy và hoá chất bán đầy rẫy ở chợ Kim Biên. Khi đó phải đi súc ruột ở bệnh viện nằm ngay góc ngã ba đường Hồ Xuân Hương và Bà Huyện Thanh Quan ,Quận 3, Sài gòn, gần trường Colette  để chữa trị cho kịp thời. Nếu không điều trị sớm, thì dễ làm thiu tô cơm nguội ở nhà. Chưa kể gia đình có thể tan nát, vợ con nheo nhóc vì chê cơm nguội,ham ăn phở ngoài đường.

Muốn thưởng thức tiệm phở chị Nh.. phải có quen biết trước, hoăc qua sự giới thiệu của những khách đã từng đến đây, thì may ra mới được tiếp. Còn lạ quắc, lạ queo thì coi như “Vô phận sự – Xin miễn vào – Cảm ơn.” Hầu như khách đã vào đây ăn một lần. Khi ra về, thực khách đều tấm tắc khen Phở Ngon. Không nghe ai phàn nàn, phê bình, hay chê gì hết! Có lẽ được các em bưng phở săn sóc, phục vụ tận tình, chu đáo từ A đến Z? Đúng là“Vui lòng khách đến – Vừa lòng khách đi !”

Chị Nh.. kết bạn với nhiều người đàn ông có chức, có quyền đương thời. Mục đích chỉ dựa hơi và dán “Lá bùa hộ mệnh” trước cửa tiệm để buôn bán được dễ dàng, không bị gây rắc rối, phiền nhiễu. Người tình già nhân ngãi, non vợ chồng cuốí cùng của chị là một Sĩ Quan Huấn Luyện Viên Thể Dục,Thể Thao và Võ Thuật ở một đơn vị đóng cách Sài gòn khoảng 30 cây số. Chàng cao lớn, oai vệ, đẹp trai. Lúc đó, chị mua một chiếc Mustang màu đọt chuối đời mới nhất tặng chàng, để cho chàng le lói với đời và giữ chân chàng khỏi lông bông, lang bang đi lạc quên đường về. 

Sau ngày 30 tháng 04, năm 1975, chàng bị kẹt, nhưng chị vẫn giữ một lòng chung thủy. Đi thăm nuôi, tiếp tế ông rất đều đặn. Chị Nh.. qua đời vì ung thư ngực lúc tuổi ngoài năm mươi. Thời gian cuối đời chị thường đi lễ chùa, ăn chay, tụng kinh sám hối và làm từ thiện. Hy vọng kiếp sau chị sẽ có đời sống yên bình và nhẹ nhàng hơn.

Qua khỏi tiệm phở chị Nh..là một Villa của người Trung Hoa. Bà con thường gọi là nhà ông Xi Na (China) với những cây bông sứ già cho bông trắng và vàng rất thơm. Sau đó đến một vựa gạch, cát, đá, xi măng, rồi đến con hẻm 82. Hẻm đi ra được đường Công Lý. Trong hẻm cũng xuất hiện một tiệm Phở cũng thuộc loại hạng sang do bà Đ..làm chủ. Bà có dáng người mảnh khảnh, nước da trắng đẹp, tóc búi tó củ hành, giọng nói dịu dàng dễ gây cảm tình.

Từ ngoài đầu hẻm đi vào tiệm phở phải đi qua tiệm may HaiVe chuyên may nón lưỡi trai rất nổi tiếng. Một thời, muốn được gọi là dân chơi Sài Gòn thì phải đội nón do Hai Ve sản xuất. Bây giờ, chủ tiệm Hai Ve than thở thấu trời mây! Không còn nhiều khách đến đặt may nón nữa! Vì khi ra đường, bà con phải đội nón bảo hiểm, còn gọi là“Nồi Cơm Điện.” Đi thêm vài thước, quẹo phải có một ngõ hẻm nhỏ đi ra được hai hẻm 62, 60 Yên Đổ và đường Huỳnh Tịnh Của nối dài. Nếu tiếp tục đi khoảng mười thước sẽ gặp tiệm phở của bà Đ..phía bên phải, ngay cua quẹo ra được cư xá Công Lý.

Mặc dù, nằm tuốt trong hẻm sâu, nhưng tiệm phở của bà Đ..cũng nổi tiếng không thua kém gì tiệm phở của chị Nh… Nhân viên phục vụ ở đây cũng đông, được tuyển lựa kỹ càng. Tiêu chuẩn phải xinh đẹp. Biết cách ăn nói, săn sóc và niềm nở với khách hàng. Muốn vào thưởng thức cũng đòi hỏi có sự quen biết trước, hoặc thông qua người thân tín giới thiệu. Đúng là thời buổi nào “Quen biết cũng vẫn hơn.”

Những lúc khách bên này đông, bên kia ế, thì chị Nh..và bà Đ..sẵn sàng cùng nhau hổ tương, tác chiến hợp đồng. Mặc dù, kinh doanh cùng một mặt hàng tương tự. không cần phải bỏ vốn đầu tư nhiều. Chỉ dùng  vốn trời cho do các nhân viên tự nguyện đóng góp vào. Nhưng giữa chị Nh.và bà Đ…chưa bao giờ xảy ra những xích mích, tranh chấp và cạnh tranh nghề nghiệp để đi đến mất lòng, rồi oán thù nhau.

Sau này cần phát triển, khuếch trương mạnh hơn. Bà Đ..cho ra đời thêm một tiệm Phở Đặc Biệt. Đó là Villa số 71A HTC của một ông lớn, nằm sâu trong hẻm rộng xe hơi chạy vào được, rất yên tỉnh, gần bên là nhà may Nguyễn Hà. Nhờ chút “hơi hám” của ông chủ nhà mà tiệm phở mới của bà không ai dám đến quấy rầy hay bắt chung tiền mãi lộ. T

Tiệm Phở mới rất đông khách vì sang trọng hơn, nằm đối diện với Villa của một sĩ quan cao cấp, số 80 HTC. Ông này cặp bồ với một cô đào cải lương nổi tiếng, khiến bà vợ Hoạn Thư nổi cơn ghen tam bành làm ùm lên. Kéo theo đám để tử của ông đi đánh ghen ì xèo. Nhân dịp này, báo chí Sài gòn tha hồ thêu dệt chuyện gia đình của ông Quan Sáu, mà gốc gác to hơn cây cổ thụ trồng trong Dinh Độc Lập, hay còn gọi là Phủ Đầu Rồng. 

Giờ đây, ông đang hưởng tuổi già ở một thành phố của Bắc Cali. Thỉnh thoảng ông ngồi tâm sự bên ly cà phê đắng với các chiến hữu về thời quá khứ vàng son, tiền hô hậu ủng của mình ở một Trung Tâm Thương Mại lớn của vùng này. Ông thở dài và nói “Bây giờ, nếu có theo Trời Theo Phật thì “Qua” cũng không còn gì để tiếc nuối.

Riêng, cô đào cải lương vẫn còn ở Việt Nam. Qua những năm tháng thăng trầm, bềnh bồng, ba chìm, bảy nổi, chín cái lênh đênh vì nghiệp dĩ. Bây giờ, tuổi đời cô cũng đã ngoài bảy mươi. May mắn, cô có cuộc sống ổn định và dư giả. Cô thường đi viếng các chùa chiền, thăm các cô nhi viện, giúp đỡ các nghệ sĩ già neo đơn, khó khăn không còn con cháu lo lắng, săn sóc. Lâu lâu cô cũng được mời thuyết giảng về Căn Nghiệp và Nhân Quả ở đời.

Sau năm 1975. hai tiệm phở của Bà Đ..không còn nữa ! Gia đình bà vẫn tiếp tục sống ở hẻm 82. Sáng sớm bà và chồng hay đi lễ ở nhà thờ Tân Định. Trên tay lúc nào cũng lần xâu chuỗi hạt màu đen.

Có một điều dân chúng trong vùng rất ngạc nhiên! Một thời gian dài buôn bán ồn ào, đình đám, ì xèo và nổi tiếng nhất Sài Gòn. Nhưng cả ba tiệm Phở vùng Yên Đổ, Tân Định không bị chính quyền Phường, Quận và Thành Phố để mắt hỏi thăm sức khoẻ, hoặc bị làm khó dễ. Nếu hôm nào có tổ chức hành quân cảnh sát đến xét “Môn Bài Kinh Doanh” thì hôm đó cả ba tiệm hình như đã được báo động cùng treo bảng xin cáo lỗi “Tiệm tạm đóng cửa vài ngày đề sửa sang. Khi nào mở lại sẽ thông báo đến quý khách.”

Nhân dịp nghỉ giải lao bất đắc dĩ này. Nhân viên không được phát lương. Vì quen ăn xài lớn, nên thiếu thốn, phải đi mượn tiền với phân lời cắt cổ “xanh xít, đit đui.” Buồn chán, nhàn rỗi không biết làm gì, nên ban ngày tụ họp lại giải trí cờ bạc như: bài cào, tứ sắc, cắc tê, dì dách, cá ngựa. Tối đến cùng kéo nhau đi xem đại nhạc hội, hát bộ, cải lương. Có vài nhân viên còn đi viếng núi Bà Đen, núi Cấm, núi Châu Thới, núi Chứa Chan, núi Sam, núi Sập, hay miếu Bà Chúa Xứ  ở tận Châu Đốc để xin xăm, bói quẻ. Cầu mong Thánh Thần phù hộ cho tiệm phở mau mở lại và đông khách hơn, để có tiền trả nợ, sắm quần áo, mua phấn son, trả tiền mướn nhà và cung phụng cho đám giang hồ bảo kê.

Chiến dịch hành quân chỉ làm chiếu lệ cho lấy có. Vài hôm sau, cuộc bố ráp chấm dứt thì đâu cũng vào đấy! Ba tiệm phở cùng hạ bảng tạm đóng cửa xuống, và tái khai trương trong tưng bừng, rầm rộ nhằm gỡ gạc lại những ngày đóng cửa bị thất thu.

Sau hết, xin nói về một Villa lớn rất đẹp với hoa, lá, cây, trái, hòn non bộ và nuôi nhiều chó. Đó là cơ ngơi của ông Đội Có. Ông rất giàu gồm: nhiều đất đai, nhà cửa cho mướn. Các bất động sản của ông nằm đối diện với chợ Phú Nhuận, mà bên cạnh có xe nước mía nổi tiếng. Hẻm Đội Có mang tên ông đã có từ trước năm 1975. Hẻm đi ra được đường Chi Lăng và ngược ra được xóm cầu Mới,Tân Định. 

Có lúc là Billards A Đ, tên cháu gái của ông. Cô là nữ sinh trường Marie Curie. Về sau dẹp Bida, mở cà phê nhạc rất đắt khách, vì nhạc hay, mới nhất và dàn âm thanh sống động. Hiện nay, Villa không còn nữa. Con cháu được hưởng quyền thừa kế đã đem bán và chia phần. Villa này bị đập phá hoàn toàn và một công trình xây dựng về Cứu Hoả đã được mọc lên.

Xin phép được dừng ở đây! Còn nhiều chi tiết không thể nào nhớ hết! Xin bà con Tân Định và bất cứ ai có cảm tình với con đường Yên Đổ thân yêu. Hãy vui lòng bổ túc đoạn đường còn lại như: Xóm Lách có quán bán thức ăn chay chỉ bán vào ban đêm, xóm Bến Tắm Ngựa, hẻm cư xá Kiến Thiết Công Lý có Phở Cô Lan, xóm Bắc Kỳ hẻm 288 có phở Bà Dậu chính hiệu 100%, không giá, không rau sống, không bột ngọt và cũng không mở chi nhánh ở bất cứ đâu, kể cả ở nước ngoài. Hiện nay do con trai bà tên Bình, tuổi Ất Dậu tiếp tục làm chủ. Mặc dù, Bà Dậu tiêu diêu nơi miền tiên cảnh đã lâu, nhưng có rất nhiều tiệm Phở ở hải ngoại đều quảng cáo trên các phương tiện truyền thông là phở của họ là phở Bà Dậu chính gốc trước năm 1975, do chính tay bà Dậu chế biến theo công thức gia truyền từ nhiều đời. Có lẽ các chủ nhân còn quyến luyến dư âm ngày tháng cũ, hay vì danh tiếng của tiệm phở này?

Ngoài ra, còn kể thêm hẻm Hàng Không Việt Nam mà đa số nhân viên làm cho Air Việt Nam hay Nha Căn Cứ Hàng Không Tân Sơn Nhất cư ngụ, chùa Vĩnh Nghiêm nằm dưới chân cầu Công Lý, gần trường Tiểu Học Sao Mai. Hai viện bào chế Vanco và TVT của Dược Sư Trương Văn Chôm, Cảnh Sát Cuộc Đặng Văn Bắc, Cư Xá Yên Đổ, Trung Tâm Đắc Lộ, Sở Mục Súc Đô Thành Sài gòn hay còn gọi là Sở Thú Y, số 254 Yên Đổ – Quận 3. 

Cứ mỗi buổi sáng cho xe đi bắt các chú chó chạy rong ngoài đường. Tài xế lái xe rất chậm, rảo quanh các ngả đường của thành phố. Đứng hai bên cửa tài xế là hai nhân viên tay cầm cây thòng lọng. Mắt lúc nào cũng láo lia, láo lịa nhìn hai bên lề đường. Khi thấy một em chó nào đang “Ôi ta buồn. Ta đi lang thang bởi vì đâu”, hoặc đang chui rúc đầu trong thùng rác kiếm ăn. Nhanh như chớp, hai chàng nhảy ngay xuống xe. Với thao tác chuyên nghiệp, thành thạo. Trong tích tắc, em chó đã bị thòng lọng thắt vào cổ, không kịp la ú ớ, và bị ném rất nhanh vào trong cũi sắt. Em được đem về Sở Thú Y nhốt tạm, chờ chủ nhân đến đóng tiền chuộc và chích ngừa. Sau vài ngày không đến chuộc thì các em sẽ được cho đi đầu thai kiếp khác.

Cuối cùng, là một ngôi chùa Miên nằm dưới chân cầu Trương Minh Giảng nhìn ra phía đường Kỳ Đồng có Nhà Thờ Dòng Chúa Cứu Thế với hang đá lớn lộ thiên rất linh ứng, được nhiều bà con không phân biệt tôn giáo đến cầu nguyện, xin được Ơn Trên ban phước lành và phù trợ.

Xin chào đoạn đường Yên Đổ “Kỷ niệm Ấu Thơ của tôi”. Bây giờ, nhiều người cũ một số đã đi vào miền miên viễn, một số về quê hay lập nghiệp nơi phương trời khác. Thay vào đó là những người hoàn toàn xa lạ dọn đến. Nhà cửa, hàng quán, các kiến trúc cũ đã được xây dựng mới.

Một thời gian nữa, các dấu tích ngày xưa sẽ biến mất hẳn.Và tất cả chỉ còn đọng lại trong ký ức tuổi thơ mà thôi!

Trần Đình Phước

http://nguoiphuongnam52.blogspot.com/2022/08/tieng-long-sai-gon-le-van-sam.html - Tiếng Lóng Sài Gòn 

https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjsB4uwk_PxwAd55NZDVlA3OFom40MmcrJwKFXlkn7domvqU9N6_Rkrb02XbKcFyIuk_igvJFV-Q8RvAF7Ek3e5hxqwfkQTL98cuxBNkK9s6Njh7mJnuSoO_-85vvPi70dmBV1NxfkDrBlDOGsu2YNQ2YQg2vU4SvPHK3NSyaEncFDT7_mv0scJqcVgHA/s966/15118265190_1d53b9ea8e_b.jpg">

Một thời, một nơi chốn nào đó, trong đời sống ngôn ngữ dân gian lại nảy sinh ra một số tiếng lóng, một số thành ngữ, một câu hát nhại theo câu hát chính phẩm, hầu hết là để châm biếm, tạo nên nụ cười, hay có khi là để răn đe, tìm sự hoàn thiện trong cuộc sống, chúng chỉ sống một thời rồi tự biến mất, nhường chỗ cho đoạn đời "tiếng lóng" khác đến thay thế. 

Do đó, việc ghi chúng lại để đọc vui chơi hay phục vụ nghiên cứu văn học dân gian, chỉ có giá trị, khi ghi rõ định vị địa lý và thời gian.

Trước đó cũng từ bài ca "Diễm xưa" của Trịnh Công Sơn mà sinh ra tiếng lóng "xưa rồi Diễm ơi", mỗi khi có ai lặp lại một đòi hỏi nào đó,mà người nghe không muốn nghe thêm nữa.

Cũng từ thời thuộc địa, tiếng Tây chế ra tiếng lóng âm Việt rất nhiều như: "gác-dang" tức thuê người làm bảo vệ; tiếng Pháp gardien đọc trại ra thành gác-dang.  

Cũng như nói "de cái đít" tức lùi xe en arrière; tiền cho thêm người phục vụ tiếng Pháp: pour-boire âm bồi gọi "tiền boa", sau này chế ra là "tiền bo". 

Cũng thời Pháp thuộc, Sài Gòn có nhiều cách nói mà đến nay không ai biết nguyên do. Tỷ như gọi sở bưu điện là nhà dây thép, mua tem dán bao thư gọi là "con cò", còn nếu gọi "ông cò" là chỉ cảnh sát trưởng mấy quận ở thành phố, gọi "thầy cò" tức là các ông chữa mor***e các tòa báo do chữ correcteur, nhưng nói "cò mồi" là tay môi giới chạy việc, "ăn tiền cò" thì cũng giống như "tiền bo", nhưng chữ này chỉ dùng cho dịch vụ môi giới. 

Thời kinh tế phát triển, đi xe auto gọi là đi "xế hộp", đi xe ngựa gọi là đi "auto hí ", đến thời xe máy nổ ầm ào, đi xe đạp gọi là "xe điếc", đi nghỉ mát Cap Saint Jacques = Vũng Tàu  gọi là "đi Cấp".  

Đi khiêu vũ gọi là "đi bum", đi tán tỉnh chị em gọi là đi "chim gái", đi ngắm chị em trên phố gọi là "đi nghễ", gọi chỉ vàng là "khoẻn", gọi quần là "quởn", gọi bộ quần áo mới là "đồ día-vía". 

Ði chơi bài tứ sắc các bà gọi là "đi xòe", đi đánh chắn gọi là "múa quạt", đi chơi bài mạt chược các ông gọi là "đi xoa", đi uống bia gọi "đi nhậu", đi hớt tóc gọi đi "húi cua". 

Có một cụm tiếng lóng từ Huế khoảng 1920 - 1950 du nhập Sài Gòn, đó là "đi đầu dầu", tức các chàng trai ăn diện "đi nghễ" với đầu trần không mũ nón, để cái mái tóc chải dầu brillantine láng cóng, dù nắng chảy mỡ. Tuyệt vời gọi là "hết sẩy", quê mùa chậm chạp gọi là "âm lịch", hách dịch tự cao gọi là "chảnh".

Tiền bạc gọi là "địa", có thời trong giới bụi đời thường kháo câu "khứa lão đa địa" có nghĩa ông khách già đó lắm tiền, không giữ lời hứa gọi là "xù", "xù tình", tức cặp bồ rồi tự bỏ ngang. Làm tiền ai, gọi là "bắt địa", ăn cắp là "chôm chỉa", tương tự như "nhám tay" hay "cầm nhầm" những thứ không phải của mình.

Vào làng báo mà tiếng lóng người Sài Gòn xưa gọi "nhật trình". 

Nếu thiếu tin lấy một tin cũ nhưng chưa đăng báo để đăng lấp chỗ trống, gọi là "tin kho tiêu", các loại tin vớ vẩn dăm dòng từ quê ra tỉnh gọi là "tin chó cán xe", tin quan trọng chạy tít lớn gọi là "tin vơ-đét" vedette, nhặt từ tài liệu dài ra thành một bài gọn gọi là "luộc bài", chắp nhiều thông số khác nguồn ra một bài gọi là "xào bài", truyện tình cảm dấm dớ gọi là "tiểu thuyết 3 xu", các tạp chí bình dân xoi mói đời tư gọi là "báo lá cải".  

Làng nhật trình kỵ nhất là loan tin thất thiệt, lóng gọi là "tin phịa", nhưng trong "tin phịa" còn có hai mảng chấp nhận được đó là loan tin thăm dò có chủ đích, lóng gọi là "tin ballons" tức thả quả bóng thăm dò, hay tin thi đua nói dối chỉ được xuất hiện vào đầu tháng tư, gọi là "tin Cá tháng Tư". 

Có đến bảy tiếng lóng để thay cho từ chết. Ðó là "tịch", "hai năm mươi", "mặc chemise gỗ", "đi auto bươn", "về chầu diêm chúa", "đi buôn trái cây" hay "vào nhị tỳ", "nhị tỳ" thay cho nghĩa địa và "số dách" thay cho số một... đều ảnh hưởng từ ngôn ngữ minh họa theo người Hoa nhập cư. 

Thời điểm truyện và phim kiếm hiệp của Kim Dung nói chung là chuyện Tầu thịnh hành, người Sài Gòn đã chế ra nhiều tiếng lóng, như ai dài dòng gọi là "vòng vo Tam Quốc", ai nói chuyện phi hiện thực gọi là "chuyện Tề Thiên", tính nóng nảy gọi là "Trương Phi". 

Một số tên nhân vật điển hình của Kim Dung được dùng để chỉ tính cách của một người nào đó. Tỷ như gọi ai là "Nhạc Bất Quần" tức ám chỉ người ngụy quân tử, đạo đức giả, gọi là "Ðoàn Chỉnh Thuần" tức ám chỉ đàn ông đa tình có nhiều vợ bé...  

Sài Gòn là đất của dân nhập cư tứ xứ, nơi tha hương văn hóa bốn phương, nên ngôn ngữ càng thêm phong phú, trong đó tiếng lóng cũng "ăn theo" mà ra đời. 

Thời Mỹ đến thì một tiếng "OK Salem", mà các trẻ bụi đời vừa chạy vừa la để xin ông Mỹ điếu thuốc. Thời gọi súng là "sén" hay "chó lửa", dân chơi miệt vườn gọi "công tử Bạc Liêu" còn hiểu được, Sài Gòn xuất hiện cụm từ "dân chơi cầu 3 cẳng" thì thật không biết do đâu? 

Có lẽ cầu 3 cẳng có tên Pallicao, lêu nghêu 3 cẳng cao như dáng vẻ cowboy trong các phim bắn súng, nên mới gọi "dân chơi cầu ba cẳng"? Ðó cũng là lúc các tiếng lóng như "dân xà bát", "anh chị bự", "main jouer" tay chơi ra đời, chạy xe đua gọi là "anh hùng xa lộ", bị bắt gọi là "tó", vào tù gọi là "xộ khám". Bỏ học gọi là "cúp cua", bỏ sở làm đi chơi gọi là "thợ lặn", thi hỏng gọi là "bảng gót". 

Cũng do scandal chàng nhạc sĩ nổi tiếng Phạm Duy kia dẫn em dâu là ca sĩ Khánh Ngọc qua Nhà Bè ăn chè, để ngoại tình trong túp lều cỏ bị bắt, từ đó "đi ăn chè" trở thành tiếng lóng về hành vi ngoại tình trốn ra ngoại ô. 

Cũng có một số tiếng lóng do nói lái mà ra như "chà đồ nhôm" tức "chôm đồ nhà", "chai hia" tức chia hai chai bia bên bàn nhậu, nó cùng họ với "cưa đôi". 

Lóng thời sự loại này có "tô ba lây đi xô xích le" tức "Tây ba lô đi xe xích lô". Trong tiếng lóng còn chất chứa ân tình. 

Họa sĩ chuyên vẽ tranh sơn mài đề tài lá hoa sen xuất thân xứ Ca Trù hay than "buồn như chấu cắn", hay có người than phiền vì câu né tránh trách nhiệm với hai tiếng "lu bu" để thất hứa, nay còn có người nhấn thêm "lu xu bu" nại lý do không rõ ràng để trốn việc.  

Ðể tạm kết thúc phần dẫn này, tôi muốn nhắc một số âm sắc Bắc Hà. Những âm sắc theo chân người Hà Nội vào Nam rồi trở thành tài sản chung của người Việt. Bắt quả tang thành "quả tó", gọi chiếc xe Honda là "con rim", gọi tờ giấy 100 USD là "vé", đi ăn cơm bình dân gọi là "cơm bụi", xuống phố dạo chơi gọi là "đi bát phố", gọi người lẩm cẩm là "dở hơi"...

Lê Văn Sâm

HÁT BỘI VỀ LÀNG

Hôm đó, mới năm giờ chiều, cả xóm chợ An Nhơn nghe tiếng trống chầu “thùng!… thùng!… thùng!…”. Cái trống chầu để trước trường học, ngay đầu ngõ vô rạp hát An Nhơn. Bên cạnh có để mấy tấm tranh, trong đó có một tấm vẽ hình hai ông kép đang đánh nhau, một ông mặt đỏ cầm thương, ông kia mặt rằn có hàm râu quai nón đen hù, dễ sợ, cầm đại đao.

Tiếng trống vừa trổi lên thì mấy đứa con nít chạy u tới để coi đánh trống và coi mấy tấm hình hát bội, rồi bàn nhau “về xin tiền má, tối nay đi coi hát!”

Ở nhà ông nội mấy con, cô Năm nghe tiếng trống đã nôn nao, nấu cơm, ăn sớm. Cô Năm biểu ba chạy xuống nhà cô Năm Xây để rủ cổ đi coi hát. Cô Năm Xây đồng ý liền. Ba trở về nhà đã thấy cô Năm Thái, nhà ở phía bên kia đường, ngay đầu hẻm vô nhà ông nội mấy con, đang qua rủ cô Năm mấy con đi coi hát! Ba chị em bạn này rất thân nhau, thường rủ nhau đi ra Sài Gòn mua hàng, mua giày và chụp hình ở Photo Mỹ Lai, đường Bonard, tức là đường Lê Lợi bây giờ. Ngộ cái là cả ba cô đều thứ năm: Năm Nu, Năm Xây và Năm Thái.

Cái rạp hát An Nhơn này nhỏ xíu, nằm chen giữa nhà dân, chỉ có ba căn, cột cây, lợp ngói, ở ngoài ngó vô không thấy gì ra vẻ rạp hát. Chỉ có khác là mặt tiền có xây một cái phòng bán giấy. Vậy mà hầu như tháng nào cũng có đoàn hát về, khi thì hát bội, khi hát cải lương, khi hát xiệc, hát bóng.

Bữa đó nhằm tối thứ Bảy, ba được theo cô Năm đi coi hát bội. Ba ưa coi hát bội lắm. Ba thích nhứt là nghe nhạc hát bội, càng nghe càng thấy hay, vì mỗi cảnh đều có bản nhạc diễn tả được tâm lý, tình cảm của nhơn vật đang diễn. Cảnh triều đình thì nhạc trang nghiêm, cảnh mẹ già nhớ con thì nhạc êm dịu, nỉ non, cảnh chiến trường thì nhạc dồn dập, phấn khởi, thúc giục, v.v… Nghe riết rồi quen, rồi ghiền. Thiệt tình mà nói, ba coi hát bội là để nghe đờn ca, múa hát, chớ họ la hét om sòm bằng chữ Nho, ba có hiểu gì đâu? Nhưng nhìn họ biểu diễn bằng điệu bộ, sắc mặt, giọng nói thì biết được họ muốn gì. Phùng mang, trợn mắt một hồi là có đánh nhau, chắc chắn!  Tuy nghe không rõ, không hiểu từng lời, nhưng ba cũng nắm được toàn bộ câu chuyện của vở tuồng.

Tám giờ tối mới hát, nhưng mới bảy giờ thì khu rạp hát đã rộn rịp rồi. Ngõ vô rạp hát là khoảng đất nằm giữa trường học và Công Sở, có trồng một hàng cây sao cao lớn. Dọc theo tường trường học và dài theo hàng sao, nhiều người đã dọn hàng ra bán. Hàng để trên bàn thấp, thường là hột vịt lộn, khô mực, chuối nướng, chuối sấy, mía ghim, chùm ruột muối, trái cóc, ổi, nước đá xi-rô, sữa đậu nành, chè đậu xanh, bánh tráng nướng, bánh cam, bánh chài, đậu phộng nấu, đậu phộng rang, v.v… Quan trọng nhứt là hàng cháo trắng hột vịt muối và hàng cháo vịt. Người ăn lúm xúm ngồi trên những ghế thấp kiểu “ghế ăn chè” để dọc theo mấy cái bàn cây thấp chủm. Trai trẻ quanh vùng nhơn dịp này, dầu không coi hát cũng kéo nhau ra rạp hát chơi, ăn vặt, nói chuyện với nhau rất vui vẻ.

Quang cảnh từ ngoài ngó vô coi cũng hay hay: trên mỗi cái bàn đều có để một cái đèn dầu leo lét, hàng, quà bày đủ màu sắc, người mua, kẻ bán nói chuyện xôn xao.

Trước rạp treo một cây đèn măng-sông sáng choang, đang có nhiều người sắp hàng mua giấy. Ba chị em cô Năm đã gom tiền đưa cho chị Năm Thái là người lớn hơn hết để mua giấy ngồi gần nhau. Ba dòm tấm bảng ghi giá tiền, đọc được:

              – Thượng hạng            50 xu
              – Hạng nhứt                 40 xu
              – Hạng nhì                   30 xu
              – Ngồi giàn                  20 xu
              – Trẻ em                      nửa phần tiền.

Cỡ nào là trẻ em? Tùy anh hay chị xét giấy định, cho nên thường xảy ra cãi cọ giữa người đi coi hát và người xét giấy.  

Mua giấy rồi, bốn chị em đồng bước vô rạp. Có một tấm màn lớn màu xanh dương che sân khấu. Trước tấm màn có treo một cái đèn măng-sông soi sáng khắp cả rạp. Ba để ý thấy ghế thượng hạng chỉ có 3 hàng, mỗi hàng 6 cái ghế gõ có lưng dựa, để ngay chính giữa, gần sân khấu. Ghế hạng nhứt để tiếp theo sau ghế thượng hạng. Ghế hạng nhì sắp ở hai bên. Ngoài ra là giàn, tức là những tấm ván dài đóng từng bực từ thấp lên cao, sát vách và hai bên rạp.

Bốn chị em vô ngồi ghế hạng nhứt. Cô Năm Thái nói “Mình con gái, phải nhường cho người lớn ngồi thượng hạng. Mình ngồi thượng hạng người ta nói mình làm phách”.

Trong rạp người ta nói chuyện ồn ào, trong lúc ở hậu trường ban nhạc trổi liên tục. Lại thêm mấy chị bán mía ghim, đậu phộng vừa rao, vừa chen lấn nhau để mời mọc.

– “Leng keng! Leng keng!”  Chuông rung ra hiệu sắp hát. Khán giả im bặt vài giây, rồi tiếp tục nói chuyện.

– “Leng keng! Leng keng!” “Mời mấy chị bán mía ghim, đậu phộng ra ngoài. Mấy chị còn nán lại vài phút để ai muốn mua thì lẹ lẹ lên!”

– “Leng keng! Leng keng!” Màn kéo lên. Cảnh triều đình có ngai vàng, cột rồng đầy đủ. Ban cổ nhạc tấu một bài, ba không biết bài gì, nghe hay quá.

Tiếp theo là ba hồi trống Long Phụng, rồi vua chẫm rãi bước ra, điệu bộ rất oai vệ. Vua ngồi lên ngai, sửa vạt áo cho ngay ngắn, vuốt chòm râu đen, quạt quạt mấy cái, rồi cất tiếng:

“Ngôi trời sửa trị
“Trẫm, tước hiệu Minh Vương! …

– “Thùng!” Trống chầu đánh lên một tiếng để khen kép đóng vai vua.

Hát bội có cái ngộ là mỗi nhơn vật bước ra sân khấu đều “xưng tên” để tự giới thiệu cho khán giả biết diễn viên đang đóng vai trò nào trong vở tuồng.

Ba khoái nhứt là coi mấy ông tướng từ trong cánh gà bước ra, tướng đi dũng mãnh, múa một đường thương, hoặc đao, hoặc siêu, hòa theo tiếng nhạc rộn ràng, tiếng kèn tò le thúc giục, rồi đứng trụ lại, dõng dạc xưng tên!

Cho tới anh hề đóng vai chủ quán, khi mở màn cũng tự giới thiệu:

              “Như tôi nay cất quán cheo leo mé lộ
              “Để phòng khi chi độ bộ hành
              “Cha tôi xưa vốn thiệt Quán Manh
              “Tôi nối nghiệp, đặt tên là Quán Mỏng
              “Nhà không vách cũng không có chõng
              “Có mấy cái bàn để bán cheo leo
              “Khách bước vô đủ thấy tôi nghèo
              “Xin trả tiền mặt chớ đừng ăn chịu!  

Trở lại tuồng hát bội. Lâu quá, ba không nhớ là tuồng gì, nhưng có thể tóm tắt sự tích như sau:

Dưới thời vua “Minh Vương”, trong nước đang thái bình, thịnh trị. Bỗng có giặc phương Bắc xâm lăng. Vua sai một tướng tài của triều đình cầm quân đánh giặc. Trong lúc quân, tướng triều đình kéo ra biên ải thì ở trong triều bọn gian thần làm phản, khiến vua phải bỏ kinh đô lánh nạn, được các trung thần xả thân hộ giá. Đúng là “Gia bần tri hiếu tử, quốc loạn thức trung thần”, nghĩa là nhà nghèo mới biết con có hiếu, nước loạn mới biết tôi trung. Ở kinh đô xảy ra nhiều cảnh nhiễu nhương: mẹ già trông con, vợ trông chồng, bọn gian hùng được thế ức hiếp chúng dân … Nhưng rồi tướng triều đình dẹp xong giặc, trở lại kinh đô, bắt bọn gian thần trị tội, rước Hoàng Thượng hồi loan, nhân dân lại hoan ca thái bình như trước.

Chuyện chỉ có vậy mà người soạn tuồng sắp đặt rất hay, màn nào coi cũng không chán.

Ông nội mấy con ngồi nhà đọc sách, nghe tiếng trống chầu đánh thưởng liền liền, biết là ban hát bội này hát hay lắm. Đêm đó ông Hương Giáo cầm chầu. Hễ đào kép nào hát ông cho là “khá”, ông đánh một tiếng “Thùng!” Ai hát hay, ông đánh hai tiếng “Thùng!… Thùng!…” Gặp đào kép nào hát hoặc múa hay quá, hoặc lời văn hay quá, ông đánh liền ba tiếng “Thùng!… Thùng!… Thùng!…” thì thường có vài khán giả ngồi ở ghế thượng hạng hoặc hạng nhứt kẹp tiền vô cây quạt rồi thảy lên sân khấu để thưởng. Có người trong cánh gà bước ra lượm quạt, gom tiền thưởng, rồi trả quạt lại cho vị khán giả sành điệu. Nghe nói đào kép hay có khi được thưởng tới hai đồng bạc một đêm.

Có một cái lệ của hát bội cũng hay hay. Đó là khi tuồng hát gần kết cuộc, còn chừng ba bốn màn nữa, thì ban hát “thả giàn”: cửa vô rạp mở rộng, ai muốn vô coi thì vô, khỏi mua giấy. Khi thả giàn thì bọn thanh niên và trẻ con nãy giờ chơi lẩn quẩn theo mấy hàng quà lại kéo vô đứng đầy rạp.

Vãn hát, mọi người lần lượt ra về. Một số còn nán lại ăn cháo vịt, cháo trắng hột vịt muối, cháo trắng tôm khô, củ kiệu. Anh bán quán trong tuồng hát cũng ra ăn cháo, ngồi chung với anh kép chánh đóng vai tướng trung hồi nãy. Còn anh kép “Thừa Tướng” ngồi ăn hột vịt lộn mà cái mặt cũng còn thấy ghét!

Ba theo mấy chị Năm đi thẳng về nhà, không ghé ăn cháo, vì trời đã khuya lắm rồi, ai nấy buồn ngủ quá chừng.

Ban hát bội này diễn tại rạp An Nhơn bốn đêm rồi dọn đi. Sau bữa hát chót, bà con ở chợ An Nhơn xôn xao bàn tán chuyện một cô gái trong làng lén bỏ nhà theo kép hát bội. Dưới bến đò, bà Bảy bán trầu cau lại có chuyện nói với bà Ba bán cá:

– Chị Ba ơi! Chị có hay chuyện con Lành bỏ nhà đi theo kép hát bội không?

– Ối! Sáng nay ngoài chợ người ta đồn rùm, ai mà không hay. Mà con Lành là con nhà ai vậy hả chị?

– Con Lành nhà ở gần Bộng Dầu đó! Nó mồ côi cha mẹ, ở với ông Hai Minh, kêu ông Hai bằng bác đó! Con nhỏ nhu mì, dễ thương hết sức, ai dè lại trốn nhà, theo kép hát, hư thiệt là hư!

– Mà nó theo ai vậy chị Bảy?

– Nghe nói nó theo thằng Sửu.

– Thằng Sửu nào vậy chị?

– Cái thằng kép đóng vai Triệu Tử Long đó! Tối, nó giồi phấn, vẽ mặt, bận quần áo hát bội vô, đội mão coi lịch sự hết sức. Mà tiếng của nó tốt, múa hát cũng hay, không nói ra chớ nhiều đứa con gái mê nó lắm! Còn con Lành nghe nói bốn đêm nó đi coi hát đủ bốn.

– Chèn đéc ơi! Mà cái thằng kép Sửu gì đó, nó bao nhiêu tuổi, có vợ con chưa vậy hả chị Bảy?

– Ai mà biết! Mà thằng đó hả chị, ban đêm coi nó lịch sự vậy, chớ sáng ra nó xấu hoắc hà, chị Ba ơi! Sáng bữa nào tôi cũng thấy nó ra ăn cháo huyết của chú Keo, mặt mũi nó đen đúa, lại bị lác đồng tiền trên cổ nữa, vậy mà con Lành mê cái nỗi gì không biết nữa!

– Chị nhắc tới chú Keo. Mà chú Keo nấu cháo huyết ngon quá hả chị? Có hai xu một tô mà có gan, có lòng, lại có mấy miếng dầu chao quảy, để thêm mấy cọng gừng non, rắc tiêu, bỏ thêm hành lá …

– Nghe chị nói mà tôi phát thèm!

Trong lúc bà Bảy, bà Ba nói chuyện thì mấy bà, mấy chị đang chờ đò cũng bàn vô, mỗi người một câu về chuyện cô Lành theo kép hát Sửu. Một bà già thở ra, ứ hự một cái, rồi nói:

            “Trồng trầu thả lộn dây tiêu
            “Con theo hát bội, mẹ liều con hư!

Đò cặp bến, ai nấy lần lượt cắp thúng, quảy gánh xuống đò. Trời xanh ngắt, nước trong leo lẻo, chiếc đò êm đềm trôi qua phía An Lộc.

Coi hát bội quen rồi cũng ghiền lắm. Nhà ở gần rạp hát nên ba thường được đi coi hát. Có những tuồng coi đi, coi lại cũng còn hay, như mấy tuồng này:

            – Trảm Trịnh Ân
            – Thần Nữ Dưng Ngũ Linh Kỳ
            – Lưu Kim Đính Giải Giá Thọ Châu
            – Tiêu Anh Phụng Loạn Trào
            – Ngọc Kỳ Lân Xuất Thế
– v.v…

Lúc đó ba còn nhỏ xíu mà có những màn hát bội làm ba nhớ hoài. Thí dụ như cảnh một ngưới con cõng mẹ chạy giặc, băng qua một khu rừng. Bà mẹ khát nước, người con để mẹ ngồi trên một tảng đá, chạy xuống suối để lấy nước. Bà mẹ đang ngồi ca, than thở, thì trong bụi có cái đầu cọp ló ra, làm ba sợ quá! Rồi con cọp nhảy ra vồ người mẹ, tha tuốt vô rừng sâu, làm ba sợ muốn khóc luôn! Hoặc cảnh “Ngọc Kỳ Lân xuất thế”, pháo nổ một cái “đùng”, Ngọc Kỳ Lân miệng ngậm pháo bông, múa may rất ngoạn mục!

Thường thì cảnh hai tướng đánh nhau, đánh theo “quy ước” của hát bội, không phải đánh võ thiệt. Nhưng có lần ông Tám Thưa, một thầy dạy nghề võ, đóng vai Quan Vân Trường. Ông Tám Thưa hóa trang giống hệt hình “Ông” ba thấy thờ trong Chùa Ông. Ông Tám cầm Thanh Long Đao, múa một đường siêu tuyệt vời. Ông “loan” siêu nghe tiếng gió vù vù, tưởng như tên bắn cũng khó lọt vô mình ông được. Ai nấy coi đều thán phục.

Nhắc tới ông Tám Thưa, ba lại nhớ tới ông Bảy Phúc, nhà ở sau nhà ông nội mấy con, cũng là một  thầy dạy “nghề”.  Năm 1945, những ngày đầu kháng chiến chống Pháp, ông Bảy tập luyện võ nghệ cho đám thanh niên trong làng, thay vì chỉ tập đi “một! hai!” như nhiều làng khác.

Nói chuyện về hát bội, ba lại nhớ tới những buổi cúng đình. Có thể nói ở trong làng vui nhứt là mấy ngày Tết, kế đó là những ngày cúng đình. Đình An Nhơn lúc đó tọa lạc dưới vòm cây cổ thụ. Trước Đình có sân rộng, có trồng một hàng sao cây to, bóng mát. Bên kia đường là một khoảng đất rộng, mùa mưa trồng lúa, mùa nắng trồng thuốc lá hoặc đồ rẫy: bầu, bí, khổ qua, dưa leo, khoai mỡ, cà chua, cà tím, v.v…

Rằm tháng Tám âm lịch là ngày cúng đình. Trước đó, Ban Hội Tề cùng với vài vị tai mắt trong làng và Ban Trị Sự Hội Đình đã nhóm họp, bàn việc cúng đình.

Người ta dựng trước sân đình một cái “võ” rộng rãi, cột tre, lợp lá dừa nước, sân khấu đối diện với bàn thờ Thần, cốt ý để Thần coi hát. Trước sân khấu có sắp ghế, hai bên có đóng giàn, đủ chỗ ngồi cho vài trăm khán giả. Năm đó trúng mùa thuốc lá, tiền quỹ của Đình còn dư khá, Đình rước hát bội tới hát ba ngày, ba đêm liền.

Ngày đầu tiên là lễ “thỉnh Sắc”, tức là thỉnh “sắc lịnh” của vua Tự Đức ban năm 1852, phong Thần cho “Thành Hoàng bổn thổ”, có câu “ĐẠI CÀN QUỐC GIA NAM HẢI TỨ VỊ TÔN THẦN”, chứng tỏ Đình An Nhơn thờ bốn vị thần. Thường ngày, Sắc vẫn thờ ở Công Sở, tới ngày cúng mới thỉnh Sắc đưa về Đình. Sắc vua đựng trong một cái hộp bằng gỗ trầm, đặt trên một cái kiệu sơn son thếp vàng, hai thanh niên ăn mặc chỉnh tề khiêng xuống Đình. Có mấy vị hương chức áo dài, khăn đóng đi theo “hộ Sắc”. Đoàn thỉnh Sắc đi chẫm rãi theo tiếng trống và tiếng chiêng, cứ ba tiếng trống là ba tiếng chiêng tiếp theo:

– “Thùng!… Thùng!… Thùng!…”

– “Beng!… Beng!… Beng!…”

Dân làng nghe tiếng chiêng, trống thì biết ngày mai cúng đình, ai ai cũng sắp đặt để đi cúng và coi hát bội luôn thể.

Theo bản Lý Lịch Di Tích Đình An Nhơn thì Thần Đình An Nhơn là một bà Thái Hậu (mẹ đức vua) và ba vị công chúa gốc ở Trung Hoa. Lúc giặc Nguyên chiếm đất Trung Hoa thì các vị này chạy lạc đến biển Nam Hải vào năm 1276. Bốn vị này không chịu đầu hàng quân giặc nên đồng nhảy xuống biển trầm mình tuẫn tiết. Từ biển Nam Hải, thi thể bốn vị trôi lần qua bờ biển Bắc Trung Phần Việt Nam, cuối cùng tấp vào xã Hưng Cần, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Đồng bào cư ngụ tại đây vớt bốn thi thể lên, quần áo còn đủ, chỉ mất một chiếc hài (giày), bèn tâu báo với triều đình. Vua Trần Thánh Tôn phái Khâm Sai cử hành lễ an táng rất trọng thể. Từ đó, hồn thiêng bốn vị hiển hách oai linh, nên đồng bào lập đền thờ “Đức Thánh Mẫu”. Một chiếc hài trôi lạc vào làng lân cận. Dân chúng nơi đó vớt hài lên và lập một đền thờ gọi là đền thờ “Đức Thánh Mẫu Phủ Giày”. Từ đó địa phương này có tên là “Phủ Giày”.

Từ năm 1776 đến năm 1801, chúa Nguyễn Phúc Ánh nhiều phen tẩu quốc, mượn con kinh tắt xã An Nhơn thoát nạn Tây Sơn. Đến khi lên ngôi năm 1802, vua sai vị Tổng Trấn Gia Định thành là Đại tướng Đoàn Hùng và Quận công Nguyễn Văn Trương đến lập đền thờ tại An Nhơn Xã, nơi Đức Thánh Mẫu hiển linh. Sử tích của bốn vị thần này có chép lại trên một tấm bảng sơn đỏ, chữ vàng, để trong chánh điện Đình, và có in ra phát cho khách viếng Đình.

Tối hôm thỉnh Sắc, ban hát bội hát “xây chầu”. Ba có đi coi xây chầu một lần, ba không hiểu cái gì hết, nhưng nghe tiếng trống, tiếng đờn và kèn “tò le” cũng thích!

Ba ngày cúng đình vui lắm. Trước sân đình, tràn qua bên kia đất rẫy, người ta bày bán đủ thứ quà vặt. Cũng những món ăn bình dân như hột vịt lộn, khô mực, khô hố, rượu đế, rượu thuốc, chuối nướng, chuối sấy, chuối chiên, mía ghim, chùm ruột muối, mứt chùm ruột, mứt me, trái cóc, ổi, mận, nước đá xi-rô, xá xị “Con nai”, chè đậu, bánh tráng nướng, bắp nướng, bắp nấu, đậu phộng nấu, đậu phộng rang, v.v…, không thể kể hết. Người nhà luân phiên nhau bán suốt ngày đêm vì hát bội cũng hát suốt ba ngày, ba đêm luôn.

Coi hát khỏi mua giấy, ai muốn vô coi lúc nào cũng được. Còn ghế trống thì ngồi, chỉ chừa hai hàng ghế đầu cho Ban Hội Tề và các vị nhân sĩ, hào phú trong làng. Hết ghế thì ngồi giàn, giàn chật hết thì đứng. Coi tới đói bụng thì về ăn cơm rồi trở lại coi tiếp. Người đi cúng đình, đi coi hát, tới lui nườm nượp. Cũng có người bận việc, chỉ đi cúng, không coi hát. Có thể nói không có nhà nào không đi cúng đình, vì ai cũng tin tưởng nhờ thần thánh phò hộ cho nên làng An Nhơn được thanh bình, yên ổn, ai nấy lo làm, lo ăn, ít lo trộm cướp.

Những vị chức sắc chia phiên nhau cầm chầu suốt cả ba ngày đêm. Không có điện, không có mi-cờ-rô, nên đào kép phải rán sức mà hát lớn, người cầm chầu phải thưởng chầu đúng lúc cho đào kép họ vui.

Về việc cúng đình, từ Bắc chí Nam nhiều sách vở đã tả kỹ, đầy đủ và hay lắm, nên ba chỉ nhắc sơ cho mấy con biết qua một khía cạnh đặc sắc của phong tục Việt Nam.

Trở lại cái rạp hát An Nhơn. Ngoài hát bội, đôi khi có đoàn hát cải lương về. Hát cải lương dễ hiểu hơn, ít nói chữ Nho. Lại hay có những màn “mỹ thuật” đánh phép, phi thân bay lên cao, hoặc đấu “boa-nha” (poignard), v.v… Hấp dẫn nhứt của hát cải lương có lẽ là bài ca vọng cổ! Có thể nói không có vọng cổ thì không phải là cải lương!

Ngoài hát bội và cải lương, lâu lâu cũng có đoàn xiệc “Lạc Hồng” về An Nhơn diễn. Đoàn này có nhiều màn ảo thuật rất hay. Diễn viên hầu hết là người Bắc. Ba và các bạn học của ba ưa đi coi đoàn hát xiệc này lắm.

Rạp An Nhơn cũng có “hát bóng”. Lúc đó An Nhơn chưa có điện, đoàn hát bóng này có máy đèn riêng. Chiếu phim câm, vì thời đó chưa có “hát bóng nói”, cũng chưa có phim màu. Nhơn vật trong phim đi cà giựt, cà giựt. Phim câm, nhưng có tiếng động như tiếng kèn xe hơi, tiếng xe lửa chạy xình xịt, Tây kêu là “cinéma sonore”, tức là hát bóng có âm thanh lồng vô. Cái đoàn hát bóng này nghèo quá! Chỉ có hai ba phim chiếu đi, chiếu lại. Mỗi lần tới An Nhơn hát chừng hai ba đêm, kiếm một mớ bạc cắc, rồi dọn đi êm!

Đặc biệt, có lần Đoàn Xiệc thú Tạ Duy Hiển về dựng lều ở miếng đất trống, chỗ cái đồn đất gần Gò Vắp ngó qua. Đoàn Tạ Duy Hiển này có những màn diễn thú với ngựa, voi, gấu, cọp, khỉ thật là đặc sắc. Tới màn cọp nhảy vòng lửa thì có kéo rào sắt ngăn cách chỗ thú biểu diễn và khán giả. Ông Tạ Duy Hiển mặc áo dài gấm, đội khăn đóng màu vàng, cầm roi điều khiển cho ba con cọp vừa gầm gừ, vừa nhảy qua vòng lửa cháy rực. Lại có những màn “đu bay” trên cao xem thật rùng rợn.

Người Việt Nam mình cũng ngộ, không có môn nào mà mình không học được, và làm được, chẳng kém các nước khác. Chỉ tiếc là mình nghèo quá, khó tranh đua với người …

Tiền Vĩnh Lạc

https://www.youtube.com/watch?v=XJDTReEVdeU - Những Chiếc "XÍCH LÔ ĐẠP" Ngày Ấy | https://www.youtube.com/watch?v=XJDTReEVdeU -  Một Nét Đẹp Riêng

http://nguoiphuongnam52.blogspot.com/2022/08/nhung-ky-uc-ve-cuoc-song-sai-gon-xua.html - Những Ký Ưc Về Cuộc Sống Sài Gòn Xưa Trước 75: Cho Tôi Lại Ngày Nào…

https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEga0Bb3CJaEq572n_E7uvloUz6odgRUETTVEJCxgIj3Wj0xw_KITxcZnkdzI53QuZRGvqBhKOUSgbcrDCr1wzxdigR0Iwp95wdO1usMv2ngxOYm77q300J7dgTtGpql6izun8umRZdw0INcLgZ0k_WUBhZHaQgI4aYXZJ0wpARQsNPDnFHEaDonCEOLIA/s624/nhung-ky-uc-01%20%281%29.jpg">

Tất cả xe taxi – Lúc đó là loại 4 chevaux – đều sơn tuyền một màu xanh hoặc nửa vàng nửa xanh, nhằm giúp khách nhận biết từ xa để gọi mà không nhầm với mọi thứ xe chạy “dù” khác. Của đáng tội, thời ấy còn lạc hậu, tôi còn nhớ mỗi khi ngồi trong xe mà muốn mở cửa bước xuống, thì người ta đã không tìm thấy tay nắm đâu cả mà phải cầm vào một sợi dây thép căng hết bề ngang cánh cửa để kéo thật mạnh. Ấy thế mà những chiếc taxi cũ kỹ ấy vẫn đã làm nên một phần chân dung Sài Gòn thuở ấy. Chúng phải có phần đèn hộp bắt chết trên mui xe, mà về đêm, hộp đó sẽ sáng lên.

Xe buýt cũng phải sơn một màu đặc trưng để dễ phân biệt với các loại xe đò chạy tuyến dài. Ví dụ như khi đó, tại gần khu Bà Quẹo, vẫn có bến xe buýt vàng (Gọi là tô-buýt vàng) mà nếu muốn cầm lái, tức là khi họ rong ruổi mà ngồi sau lưng họ sẽ là sinh mệnh của mấy chục người vô tội, các bác tài phải trải qua bao nhiêu năm mướt mồ hôi mới giật được bằng chuyên dụng. Từ 18 – 20, anh đã có thể học và thi lấy bằng xe 4 chỗ; sau đó vài ba năm, mới lên được một hạng, rồi cày vô-lăng thêm vài năm nữa, mới cho sờ tới xe tải nhẹ dưới 1 tấn, lại phải thêm vài niên, mới đủ sức lên xe tải lớn hơn chứ chưa nói là cho phép lái xe chở khách. Còn muốn lấy dấu “khửa” để lái xe đò thứ thật, tài xế ít nhất cũng đã trên dưới 40, tức là vào độ tuổi hết “máu” mất rồi, chả còn mấy hứng thú gì trong chuyện nhấn ga vượt ẩu.

Chuyện đó cũng rõ ràng hệt như chuyện nơi các ngã tư, mọi loại xe đều phải dừng sau “đường đinh”, là phần kẻ vạch sơn trắng dành cho người đi bộ. Anh cứ thử đỗ sai làn, hay vượt vạch kẻ xem?

Ngày ấy, người ta còn nhớ vẫn có cụm từ “Nhà thuốc gác” để chỉ các pharmacie bán thường trực, khác với “nhà thuốc Tây” chỉ mở cửa vào một số giờ cố định trong ngày và dù là “gác” hay không, trước tiệm nào cũng phải có một hộp đèn vuông có in hình một chữ thập treo lồi hẳn ra ngoài mặt tiền – Chữ thập này không nhất thiết phải nguyên màu sơn đỏ khi đèn tắt, mà có thể là màu xanh lá cây sẫm nữa, nhưng dứt khoát khi thành phố lên đèn, từng hộp đèn mang ký hiệu quy định ấy cũng phải sáng lên, cho khách đi từ xa biết chỗ mà tìm tới. Tôi nhớ, khi ấy gần như tất cả đều là nhà thuốc tư, mà hình như tiệm nào cũng đều có cửa sắt kéo cả. Còn tiệm nào bán thuốc Bắc thì đều có chữ “Đường” ở cuối tên (Vĩnh Sanh Đường, Thiên Hòa Đường, Thông Tán Đường, Tín Nhân Đường) rất đặc trưng kiểu người Hoa như trong các phim quyền cước, với các ô ngăn kéo đựng thuốc đã sấy khô nằm sau quầy, từ sát đất chất lên tới trần nhà, còn trên mặt quầy thì nào là cân, là bàn dao cầu, là các vuông giấy dầu hay giấy bản màu vàng có in sẵn chữ Nho trên đó. Nó cũng đặc trưng như khi người ta đi trên phố, thấy nhà nào có treo trước cửa kính của mình một cái ống đèn hình trụ đứng với hai màu trắng đỏ, mà khi cắm điện vào, thấy các vạch hai màu ấy quay theo hình trôn ốc vĩnh cửu, là biết nhà ấy mở tiệm uốn tóc cho phái đẹp.

Người ta khi rủ nhau mở tiệm vàng là phải có chữ “Kim” đứng đằng trước tên tiệm (Kim Hưng, Kim Xuyến, Kim Hoàng, Kim Thẩm, Kim Ngân, Kim Hoa…) giống như mở tiệm vải là phải có chữ “Tân” (Tân Hòa, Tân Hương, Tân Mỹ…) hoặc các tiệm hủ tíu mì, qua mấy chục năm đánh chết cũng phải có chữ “Ký” ở đuôi (Phát Ký, Huỳnh Ký, Sanh Ký, Nguyên Ký…) trước khi kết bằng hai từ “Mì gia” mà nếu gọi đủ, phải là “X ký mì gia” gì đấy thì nghe mới ra mùi Trú khách.

https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhZ6G0qG3hTCIncfX7dUhjviBeibTD_jKYe8O-wMglPjC7-mnkuMEsw7oXoU16ucf-JASc46f5xKyuPh28lHuBrixJVigSgN4d6QwecUbFLFou6-4LSL4pQZCq3RbCpWAhWXIjW3OW4om6cPn3KfDVub0hveeQE2HnV0FzJYpHAZA-vkgY-Ltg8Kl8vWg/s624/nhung-ky-uc-05.jpg">

Những cái tên làm người ta nhớ nôn nao, như Trưng Vương hay Gia Long là giúp nghĩ ngay tới những tà áo dài trắng (và tím) tinh khôi trước mọi cổng trường nữ sinh. Như Võ Trường Toản hay Pétrus Ký là quần xanh áo trắng quanh các cánh cổng thép nan hoa, che từng khuôn viên mấy trường nam sinh luôn rợp bóng phượng đỏ ối cả mùa Hè. Còn Colette hay Saint-Exupéry là phải nhớ ra, các bức tường dài quét vôi màu đỏ không thể lẫn vào đâu được của mấy ngôi trường Tây chắc chắn là dành cho con nhà giàu, mà số thầy cô người Pháp dạy ở đó chiếm đến một nửa. Họ sống ở mấy tòa nhà sơn màu cà-phê sữa thanh nhã, mặt tiền có kẻ ô, cao 4-5 tầng, gọi là “khu chuyên gia” nằm quanh khu sân quần trên đường Bà Huyện Thanh Quan, gần ngã tư Phan Đình Phùng thuở ấy.

Kỷ niệm với bản thân tôi ở trường Saint Ex là thầy Alain Pesqué cao tới 1,85m, rất đẹp trai, dạy Math Moderne ngày xưa, tức là dạy Tân Toán học, khác với Math Cl***ique, là Toán Cổ điển. Còn là thầy Albert Moreau dạy Sử Địa thế giới (Khi đó học sinh học cả Sử Địa Việt Nam, do thầy cô người Việt dạy, và Sử Địa năm châu do thầy người Pháp dạy), ông có biệt tài xuất chúng là không cần dùng compas, mà vẽ Quả đất bằng phấn ngay trên bảng, trăm cái đều tròn xoe như nhau hệt đúc khuôn. Còn là thầy Jean Baud chỉ cao có 1,68m mà tát rất đau, khi học trò quên vở Science Naturelle (Vạn vật học). Còn là cô Stéphanie Meyer dạy Français cũng khẻ tay đau điếng người khi trò không thuộc bài, trong khi phía Văn chương Việt lại có một cô giáo khác. Phải đi qua tất cả những thầy cô ấy tại Saint Exupéry suốt 2 năm 6ème hay 5ème trước khi sang Marie Curie, vào 4ème.

Ký ức không hề mờ nhạt nơi những gì chính mình biết, hoặc chỉ biết loáng thoáng nơi các trường Tây khác, dù chính cống hay chỉ “giả cầy”, như Fraternité (Gọi là trường Bác Ái) trên đường An Dương Vương ngày đó, như Aurore (Rạng Đông) mà tôi đi hết tiểu học trên phố Phan Đình Phùng, như Couvent Des Oiseaux hay Jean Jacques Rousseau. Ký ức càng không mờ nhạt đi khi mình đi qua thời tiểu học vào những năm 1950 – 1960, học chung với hai anh em nhà Tạ Thạch và Tạ Thái, con ông Tạ Ký lúc đó là thầy giáo dạy Toán tại trường Pétrus Ký, mà cũng là một nhà thơ, cùng trong làng cầm bút và là bạn với bố tôi. Nếu để đo về độ khá giả của gia đình bạn bè học cùng trường, tôi sẽ không quên mất Lê Thị Đạt, vẽ rất đẹp mà học cũng rất giỏi, con bà chủ tiệm bánh mì Hà Nội nức tiếng phố Nguyễn Thiện Thuật; hay Trần Thu Trang, con bà chủ tiệm bánh mứt Bảo Hiên Rồng Vàng khét tiếng nơi phố Gia Long – Cửa Bắc.

https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhhGHB6oC7WmmN7I1TkorC7nlF9zv3NJlv4MtpStomhrUp63e7nKWF4W0lwSmirH4l56TyzcnpjbaKcn55wPtU-RiMgXDMJRZxnuOfPU8c3tXJJPD5PYTyIBc2TNWgZNhrumiUr7iqXvY6wXG8V7FCqhZfLcqlrihL4GuY9X2pxSzZnHu0eZ0bW8kLrDg/s624/nhung-ky-uc-06.jpg">

Những kỷ niệm ấy đến giờ vẫn nồng nàn như tên các rạp hát, cứ nhớ đến Rex là phải nhớ Omar Sharif, Julie Christie hay Géraldine Chaplin trong Docteur Zhivago; nhớ tới Eden là nhớ Đại Sát Tinh với Vương Vũ, Tiêu Dao và Điền Phong; nhớ Việt Long là nhớ Django không cầu nguyện của Franco Nero; hay nhớ Victorama Quốc tế là nhớ Liz Taylor, Richard Burton cùng Rex Harrison trong Cléopâtre. Nhớ từng lần ngồi xe taxi cùng ông bô mình ra khu trung tâm, ăn bò kho ở tiệm bà Phạm Thị Trước hay nhai nhồm nhoàm bánh pâté-chaud ở nhà hàng Xinh Xinh, rồi khi lớn hơn, chạy xe đạp ra phố Lê Lợi, ngồi chơi cùng thằng bạn nghèo để bán giúp nó từng tờ nhạc Tinh Hoa Miền Nam hay từng quyển nhạc in ronéo lem nhem, bày trên cái sạp bằng tre gấp, dựng trước cửa rạp Mini Rex hay trước cửa tiệm bán đồ lưu niệm Vân Anh khét tiếng thuở nào. Nhớ rằng mình vẫn sướng hơn bao bạn bè cùng trường, còn có cha mẹ đầy đủ, được ăn học tử tế, biết chút ít ngoại ngữ dắt lưng, trong khi chúng nó phải từ trường tốt, lui về trường nghèo vì cha mẹ hết tiền. Và chúng nó phải kiếm sống hàng ngày, bán nhạc, bán sách cũ quanh khu Khai Trí, bán thuốc lá trước cửa rạp Casino mà không ít lần, mình đi xem phim lại thấy chúng vất vả đứng đó, chìa tay thu tiền từ từng điếu thuốc thơm bán lẻ.

Nhớ từng ngày ngồi nhìn thành phố lên đèn trong tuổi thanh niên, qua ô kính cửa La Pagode hay Givral, nhất định lắc đầu khi mấy thằng bạn lớn hơn, huých khuỷu tay vào cạnh sườn mình, chìa cho mình từng điếu More màu nâu thon dài. Mà cũng không cưỡng mãi được, tuổi 22 là biết cầm điếu thuốc Bastos Luxe đầu đời.

Nhớ cả tiệm Cảnh Hưng cho thuê sách nằm đối diện trường Rạng Đông mà bà chủ tiệm, và nhất là ông chồng bà ấy, thuộc vanh vách từng tựa sách nằm ở đâu, ngăn kéo nào, tầng kệ nào trong bát ngát cả chục nghìn quyển chất chật cứng cả mặt tiền tiệm. Nhớ những tối thầm đọc Duyên Anh và Kim Dung trong màn, nhớ cả lần ngu ngốc hỏi ông già nghĩa của từ “Đốn mạt” là gì khi đọc trộm quyển Anh hùng đốn mạt của Nguyên Vũ để bị xơi đòn quắn đít. Nhớ cả những bạn văn lẫy lừng của ông già mình ghé nhà chơi, như Nguyên Sa, Vũ Hạnh, Minh Quân, Võ Phiến và cả Mai Thảo, Nguyễn Mạnh Côn.

Nhớ cả những cây xăng có vòi bơm bánh xe, gắn đứng giữa hai trụ xăng, phải lấy tay mình quay cây kim hơi về số theo ý muốn rồi từ tốn ngồi xuống, mở nắp vòi, lắp đầu bơm vô để cho nó tự bơm, khi nào nghe kêu cái “keng”, đủ hơi, là máy tự động ngừng. Rồi nhớ cả chiếc Vélo Solex của ông già mình, do đi nhiều quá, bị xóc trên yên cũng quá nhiều qua các ổ gà, ông đã bị sai cột sống.

https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi_2nPgKRpHT1e_Ow-jqM0HUVnqNN5-JL6ytxg0Xxd3J1ecsBEv0RcherJhBevsnqqs8M5m_Bi7Dccth1W9xL03fBBF8ukBIIEJsu4QhMKSnQrK3a7kWxYFh0oD3__qKRUHaelnpr0UOprkbc2NpeY8O6mZzrPSDKXoLb4K9SjBPMSggzMyaTGPzqUHWg/s624/nhung-ky-uc-08.jpg">

Nhớ những château d’eau (Tháp nước xây bằng bê-tông) là đặc trưng của Sài Gòn thuở đó mà theo thời gian, chúng biến mất theo các ngôi nhà cao tầng. Nhớ các vòi nước phun, người ta ra đó giặt quần áo hay gánh nước vào từng đôi thùng tôn vuông mà quẩy về nhà. Rồi nhớ cả mùi thuốc phiện mà ông Tư thợ mộc, làm liên gia trưởng hồi ấy, đêm đêm vẫn thầm đốt bên bàn đèn, loang qua cửa sổ nhà bên mà vào nhà mình. Nhớ những mầu áo cũ, cặp kính cũ của vài cô bạn trẻ đầu đời. Nhớ cả làn lông măng sẫm mầu nằm trên mép của Khánh Ly, mặc áo dài, đi chân đất, hát nhạc Trịnh tại sân trường đại học.

Bà Mai Liên đọc chương trình thời sự trên màn hình chiếc TV National 19 inch; bà Túy Hồng với các vở kịch trồi lên từ ngày cũ; bà Kiều Hạnh với chương trình Tuổi xanh; ông Lê Văn Khoa với chương trình Thế giới của em; ba bốn anh em nhà họ Phạm với ban Hợp ca Thăng Long; tòa soạn tờ Bách Khoa của ông Lê Ngộ Châu trên phố Phan Đình Phùng; các bức minh họa kiệt xuất của họa sĩ Phạm Tăng, rồi các bức vẽ chân dung tuyệt tác theo kiểu cubisme của họa sĩ Tạ Tỵ; vở kịch Khói lửa Kinh thành của Lâm Ngữ Đường qua bản dịch của Vi Huyền Đắc. Nhớ cả dáng gầy của nhà văn Nguyễn Ngu Í khi ngồi uống cà-phê với bố tôi để cùng tranh luận không bao giờ có hồi kết về một thứ tiếng Việt kiểu mới do ông ấy sáng tác. Nhớ từng nốt nhạc mà ông bác Phạm Duy đàn lên từ bài Giọt mưa trên lá… Và nhiều nữa. Nhiều nữa như từng chữ quá tuyệt trong bài Back To Soriento mà ông ấy đã chuyển lời. Nhớ cả từng bức ảnh đen trắng của 2 bậc thầy Nguyễn Cao Đàm và Trần Cao Lĩnh.

Nhớ từng chiếc bánh tôm trong tiệm kem Mai Hương trên phố Lê Lợi, từng ly nước mía Viễn Đông nơi góc phố Pasteur, từng trang báo Salut Les Copains với Stone và Éric Charden hay Sylvie Vartan trên đó. Nhớ bài Le seul bébé qui ne pleure pas hay Laisse aller la musique thấm đầy tính tự sự trên từng cuộn băng c***ette Anna quen gọi nôm na cho dễ nhớ. Nhớ cả cái bóng ma đi lang thang trong nghĩa địa mà người ta dàn dựng trên TV với giọng đọc rền rĩ “Tôi chết vì ma túy” nghe rợn cả tóc gáy ngày ấy. Nhớ bộ ria mép của Trần Quang dẫu nó không dày và trứ danh như của Omar Sharif…. Nhớ cái đầu trọc của Yul Brynner trong The Magnificent Seven (Bảy tay súng oai hùng), và nhớ dáng gầy không giống ai của Audrey Hepburn cùng cái cằm nổi tiếng với hố lõm vào của Kirk Douglas… Nhớ mang máng cả những người thực ra chẳng cần nhớ làm gì như Hoàng Đức Nhã, người đã tìm đủ cách để rũ sổ bố tôi từ Nha Báo chí Phủ Tổng thống.

Tại sao tôi đang ở trong những ngày này, mà lại không nhớ gì mấy về chúng cả, để cứ phải ăn mày vào một thời từng quá cũ và xa? Tại sao bây giờ, mình cứ nhớ chỉ về những bức bối thực tại, mà lại phải bấu rất đau vào chuỗi ngày cứ ngỡ đã phôi pha rất lâu?… Tại sao?

Đâm ra lại như nghe loáng thoáng đâu đây, giai điệu buồn bâng khuâng từ bài Kỷ niệm: “Cho tôi lại ngày nào, Trăng lên bằng ngọn cau, Me tôi ngồi khâu áo, Bên cây đèn dầu hao… Cha tôi ngồi xem báo, Phố xá vắng hiu hiu, Trong đêm mùa khô ráo, Tôi nghe tiếng còi tàu…”. Để thấy mình hệt như một con ốc bò thầm trên đường trăng.

Trịnh Anh Khôi

Ngoài Bắc gọi là hát ru: người mẹ hát để ru cho con ngủ. Trong Nam kêu là hát đưa em: hai chị em cùng nằm trên một chiếc võng, con chị đưa võng và hát dỗ cho em ngủ.

Sau đây là một vài câu hát đưa em thường nghe ở làng An Nhơn từ sáu, bảy mươi năm về trước:

      Chiều chiều vịt lội, cò bay
Ông voi bẻ mía chạy ngay vô rừng.

      Vô rừng bứt một sợi mây
Đem về thắt gióng cho nàng đi buôn.

      Đi buôn không lỗ thì lời
Đi ra cho thấy mặt trời, mặt trăng.

      Má ơi! Con vịt chết chìm
Con thò tay vớt nó, cá lìm kìm cắn con!

      Má ơi! Đừng đánh con đau
Để con bắt ốc, hái rau má nhờ.

      Má ơi! Đừng đánh con đau
Để con hát bội làm đào má coi.

      Con mèo mà trèo cây cau
Hỏi thăm chú chuột đi đâu vắng nhà?
      Chú chuột đi chợ đường xa
Mua mắm, mua muối giỗ cha chú mèo!

      Con mèo, con mẽo, con meo
Ai dạy mầy trèo, mầy chẳng dạy tao?

      Má mong gả thiếp về vườn
Ăn bông bí luộc, dưa hường nấu canh.

      Ví dầu bầu bí nấu canh
Bỏ tiêu cho ngọt, bỏ hành cho thơm.

      Ba tiền một khứa cá buôi
Cũng mua cho đặng mà nuôi mẹ già.

      Chiều chiều lại nhớ chiều chiều
Trông về quê mẹ chín chiều ruột đau.

      Chiều chiều lại nhớ chiều chiều
Nhớ người đãy gấm khăn điều vắt vai.

Áo vá vai, vợ ai không biết
Áo vá quàn mới thiệt vợ anh.

      Trồng trầu thì phải khai mương
Làm trai hai vợ phải thương cho đồng.

      Trồng trầu thả lộn dây tiêu
Con theo hát bội, mẹ liều con hư.

      Chuột kêu chút chít trong hang
Anh đi cho khéo, đụng giường mẹ hay
      Mẹ hay mẹ hỏi: Đi đâu?
Nói: Đi hốt muối cho mèo ăn cơm! 

      Ví dầu cầu ván đóng đinh
Cầu tre lắc lẻo gập ghình khó đi.
      Khó đi, mẹ dắt con đi
Con thi trường học, mẹ thi trường đời.

Đèn nào cao bằng đèn Châu Đốc?
Dốc nào dốc bằng dốc Nam Vang?
Một tiếng anh than, hai hàng lụy nhỏ
Còn chút mẹ già, biết bỏ cho ai?

      Đố anh con rít mấy chưn?
Cầu Ô mấy nhịp? Chợ Dinh mấy người?

      Chợ Dinh bán áo con trai
Chợ trong bán chỉ, chợ ngoài bán kim.

      Gió đưa, gió đẩy, về rẫy ăn còng
Về sông ăn cá, về đồng ăn cua.
                      (về giồng ăn dưa).

      Một mình lo bảy, lo ba
Lo cau trổ muộn, lo già hết duyên.

      Còn duyên, kẻ đón người đưa
Hết duyên, đi sớm về trưa một mình.

      Ví dầu nhà dột, cột xiêu
Muốn đi cưới vợ, sợ nhiều miệng ăn!

      Gió đưa bụi chuối sau hè
Anh mê vợ bé, bỏ bè con thơ.

      Con thơ tay ẵm, tay bồng
Tay dắt mẹ chồng, đầu đội thúng bông.

      Con mèo, con chuột có lông
Ố́ng tre có mắt, nồi đồng có quai

Bậu nói với qua bậu không bẻ mận, hái đào
Chớ mận đâu mà bậu bọc, đào nào bậu cầm tay?

      Đến đây dầu đói giả no
Dầu khôn giả dại đặng dò ý em.

Cúc mọc dưới sông kêu bằng cúc thủy
Sài Gòn xa, chợ Mỹ cũng xa
      Anh viết thơ thăm hết nội nhà
Trước thăm phụ mẫu, sau là thăm em.

      Em tôi khát sữa bú tay
Ai cho bú thép ngàn ngày nhớ ơn.