Bài văn bia và minh trên mộ ông Thái Bảo cần Chánh điện đại học sĩ Đức Quốc Công Phạm Trung Nhã

Ông Đức Quốc Công là một công thần đời Trung hưng hàm Thái bảo mất tại chức năm Minh Mạng thứ 6 ( 1825 ) và được đưa về an táng tại cánh đồng Gò Rùa quê cũ. Nay bề trên truy nhớ ngọn nguồn đạo đức người xưa sai chúng tôi là Phan Thanh Giản và Trương Quốc Dụng khảo cứu tiểu sử và sự nghiệp của Ông đem biểu dương ra để truyền mãi về sau không tan nát.
Chúng tôi trộm nghe:
Từ xưa bậc đế vương nhận mệnh trời cùng các vua kế nghiệp mà làm nên được, tuy bên trong tự mình có đức tốt nhưng bên ngoài cũng phải nhờ họ hàng giúp đỡ, cho nên cần khen thưởng theo phép tắc đẹp hay của triều ta.
Như các vị Quy Quốc Công, Thọ Quốc Công, Phước Quốc Công phò tá một niềm trung ái, công lao còn mãi với đất nước, mới được chức cao lễ hậu báo đáp nguyên huân đâu phải chỉ có dành riêng cho thân bằng quyến thuộc mà thôi.
Ông gặp thời Trung hưng văn hay võ giỏi đều có công cho nên nay ban khen vinh hiển là đúng nghĩa vậy.Ông tên húy là Đăng Hưng chữ là Khiết Cũ người huyện Tân Hòa, Tỉnh Gia Định. Đời trước là một họ lớn, Cao tổ húy Đăng Khoa học rộng nổi tiếng văn chương, trong khoản niên hiệu chính trị ( 1588-1571) nhà Lê. Ông giận họ trịnh lấn quyền vua, không chịu ra làm quan, vừa lúc Thái tổ Gia dụ Hoàng đế ( Nguyễn Hoàng ) mở cơ nghiệp tại Thuận Hóa, ông đem cả họ vào nam. Lúc đầu nhập tịch ở Ái Tử sau theo đến Phú Xuân ấy là khởi thủy dời nơi cu trú. Tằng tổ húy Đăng Tiên vì có văn học được bổ làm huấn đạo Phủ Tư Nghĩa, nhân đây làm nhà ở Mỹ Khê, Ông Nội húy là Đăng Dinh thông thạo cả nho y tự lấy hiệu là Huyền Thông đạo nhân, yêu mến cảnh núi sông, chọn vào ở thôn Tân Niên Đông huyện Tân Hòa, từ đấy làm người Gia Định. Cha húy Đăng Long có kiến thức và đức hạnh ở ẩn dạy học, học trò tôn ông là Kiến Hòa tiên sinh. Đời đời có ân đức nên một nhà ai cũng sống lâu và sung sướng, người quân tử đoán là sẽ phát lớn vậy.Ông bẩm tính thông minh kỳ lạ mà tinh thần khoáng đạt hồn nhiên, thưở bé học tập trong gia đình, lớn lên nhà thầy giỏi rèn cặp hiểu biết rất nhiều, không có gì là không nghiên cứu. Bấy giờ Đức thế Tổ Cao Hoàng đế ta xếp đặt thiên hạ, đóng ở Nam kỳ, những kẻ sĩ có chí khí tài năng dưới xe sum họp như rừng. Lại bộ Nguyễn Bảo Trí, xử sĩ Võ Trường Toản đức hạnh văn chương làm mẫu mực cho đời. mưu kế làm việc lớn cơ bản để lập thân công ông đều có sở đắc. Gặp thời buổi khó khăn mang nặng lòng trung phẩn, lập công dựng việc để cứu khốn phò nguy, ông bèn dư thi tam trường ( tú tài ) khoa Bính thìn ( 1796 ) trúng cách được làm lễ sinh ở phủ. Rồi bổ chức Ti luân thị chương ở Cống sĩ viện cùng tham gia với quan thị thư sau đó làm Tham luận vệ Phấn Võ, trong quân ông lập những điều luật viết thành văn bản đầy đủ không sót việc nào. Chợt Xiêm la bị Miến Điện vây đánh, gửi thư xín cứu giúp ông vâng mệnh theo đại đội quan binh vượt biển sang tiếp viện, tiếng vang đến trước, giặc Miến sờn lòng lập tức giải vây chạy trốn, oai trời chấn động hạ quốc, ông kéo quân về được thăng vượt chức: Lại bộ tham tri.
Bấy giờ tuy đã xếp đặt quan chức, nhưng mọi việc chính trị đều do ông nắm cả, đến như chương sớ trong ngoài của văn võ đều do ông tự tay viết hay qua tay ông. Ông siêng năng thận trọng tỹ mỹ rõ ràng tùy việc mà giải quyết, bộ vụ tuyệt đối không bị một ách tắt nào. Kịp đến khi gió nồm thổi mạnh, binh thuyền trẩy ra hạ thành Diên Khánh dẹp loạn đột hạm đội giặc ở cửa Thị Nại, bức hàng giặc ở thành Quy Nhơn, thế rồi khôi phục thần kinh, lược địch Bắc hà, binh trời đến đâu thắng đến đó, mưu thần mãnh tướng lũ lược như gió mây, dáng dấp công lao rạng rỡ trên đời. Ông không trận nào không trãi, không nơi nào không theo bàn mưu trong màng trướng mà quyết thắng ngoài nghìn dặm, tính toán kỹ càng, công lao thật lớn vậy.
Đầu đời Gia Long, thiên hạ đã yên, nơi đô hội của non sông, muôn vạn nhân khẩu kinh sư việc vận tải Nam-Bắc đường biển khó khăn trở ngại, đến khi ông vâng mệnh làm việc Trường đà ( tàu dài vận chuyển ) thì kỳ hạn đi về quy trình lui tới kế hoạch chuyên chở thảy thảy thi hành đều tốt đẹp, hàng năm tiền gạo sản vật dự trữ lên đến số nghìn số vạn các thuyền hộ được chu cấp đều vui vẻ cả.
Sau đó ông được thăng lên Lễ bộ thượng thư kiêm coi sóc việc khâm thiêm giám, ngày đêm ông miệt mài tìm tòi khảo cứu xem xét lợi hại. Ngoài các việc, mỗi khi nhàn hạ, Đức thế tổ Cao Hoàng đế ta thường thong thả nói chuyện với các quan về phép trị nước của đế vương, ông bèn rắng: “ cái học của đế vương là rất cần thiết cho nên phép trị nước của đế vương rất tinh thuần, thần trộm thấy một quyển Đại học Diễn Nghĩa bôi đắp cái cốt lõi của đạo đức tính mệnh thánh hiền, nhặt rộng cái dấu vết của yên nguy trị loạn xưa nay thật là cao vời sâu sắc, những lời dạy đời tế nhị của Khổng Mạnh rõ rệt biết bao, đến cái đạo đức cốt yếu của bậc quay mặt hướng nam đối với nhân dân thì Châu Đức Tú đời Tống bàn đã tường tận, xưa Đức Tú có cái học của chân nho mà không thực hiện ở đời Tống thời loạn lạc, nay bọn thần không có cái học của Đức Tú mà may mắn được sống trong triều đại thánh minh”
Nhân đem sách dâng lên được vua ban khen, do đó chế độ lễ văn nước ta việc gì cũng đầy đủ, rõ ràng ông là bậc thánh lão thành đóng góp nhiều công sức vậy. Tiếp đến ông lại xin đặt xã thương ( kho xã ) để sẳn khi mất mát mùa màng mà phát chẩn, Ông phụng mệnh làm chủ thủ, nhưng cũng khó có người giúp việc chu toàn lo dân khổ mà chẳng quản ngại. đã biết thì không thể không nói, đã có cơ mưu ắt tỏ bày. Trung thành thận trộng là thế nên được vua đặc biệt kính mến, xem thế đủ rõ câu nói tụ tinh hoa, họp tâm thần, tương đắc càng sáng, huống chi lúc ấy triều đình thong thả, vua tôi tin nhau, trời đất thánh minh, đức phong thuần đượm, đúng là nghìn năm mới gặp một lần vậy. Năm thứ 18 ( 1819) Đức thế tổ Cao Hoàng đế xe mình, đặc biệt gọi ông và Lê Văn Duyệt vào nhận cố mệnh, mà di chiếu là do ông nuốt lệ viết ra, sự tri ngộ ủy thác ấy thật nặng nề. Minh Mạng năm đầu tiên thì vua sáng nối dòng, dưới thì tôi hiền dõi đức, cựu thần phụ chánh, tuy miếu đường thong thả mà ai cũng ngóng trông, duy Ông siêng năng việc nhỏ cũng không rời, ngày đêm một dạ, trung thành, tuy đã già mà vẫn sốt sắng làm bất cứ việc gì , lòng nghĩ đến nước nhà luôn luôn vẫn thế, lúc đầu chứng thực đều tin rồi sau mới lâu dài được.
Đầu năm 1820 ông vâng sung giám tu ngọc phổ, phát minh sáng tạo nghĩa lệ. Bắt tay vào việc có nhiều khó khăn, ông xin định làm tiền kỷ, làm chánh biện, làm phụ tài, mỗi thứ đều có điều lệ, sau đó sự nghĩa sáng tỏ nói theo không đổi. Năm hai ( 1821 ) sung phó tổng tài Quốc sử quán, kính sửa sách liệt thánh thực lục. Sau cuộc binh lửa nhiều điều thiếu sót, ông tìm tòi lượm lặt chăm chắm không nguôi, lòng thâm chí ngay cả trong cơn mộng mị. Hai triều huân vọng, một dạ trung cần, việc nước nhọc nhằn tám thân không chút nhàn hạ, Năm thứ 6 ông bỗng lâm bệnh, đến lúc không dậy được ông tự nghĩ trong cơn đau ốm rằng: làm sách thực lục là để cho đời sau tin theo, triều ta thưở đầu gây dựng mưu mô minh đoán, cuốn mở muôn điều những việc làm từ năm Đinh Mùi ( 1787) trở về trước chép còn thiếu sót từ năm Mậu Thân( 1788) đến măm Tân dậu ( 1801) trong khoảng 14 năm bảng khảo ghi sơ lược còn có ở bộ Lại ta thường chính mắt trông thấy hơn trăm tập, trong ấy chắc cũng chọn nhặt được nhiều điều, nếu nay không nói người đời sau không biết thì đây là trách nhiệm của ta “ Ông liền dâng sớ xin kiểm soát lại đưa sang sử quán để giúp cho việc biên soạn mới, sự tận tình của ông có thể thấy rõ qua những chuyện đại loại như vậy.
Đến ngày 14 tháng 6 ( 29-07-1825) ông mất, hưởng thọ 61 tuổi, trong lúc ông ốm, vua sai quan thái y chăm sóc, ngày ông mất vua vô cùng thương sót ban nhiều vải lụa, tặng hàm vinh lộc đại phu, trụ quốc, hiệp biện đại học sĩ thụy Trung Nhã, sai quan thị tang đưa về chôn tại làng cũ Tân Niên Đông.
Ông khăn khắn trung thành gặp đời thánh chúa thêm vào đó là tính tinh thuần, cũng là phước nhà đem lại, trăm điều may mắn mãi mãi sinh điềm tốt.
Đức Thánh từ Hoàng Thái Hậu hiện nay là con gái trưởng của Ông , đồ sơn giúp hạ, tân tỷ hưng chu phước chúa dồn may, về sau không dứt. Hoàng thượng ta kế vị năm thứ 2 ( 1849) đặc biệt sai xem xét điển lễ, gia tặng thêm hàm Đặc tiến Vinh lộc đại phu Thái bảo Cần Chánh điện đại học sĩ phong tước Đức Quốc Công vẫn thụy là Trung Nhã, bà phu nhân họ Phạm văn phong nhất phẩm phu nhân thụy Đoan Từ, dựng nhà thờ riêng ở kinh sư lại tôn sùng các đời truy phong về trước.
Cha hàm Tư Thiện đại phu lại bộ thượng thư Phước An Hầu, thụy Trang Nghị mẹ họ Phan tặng Đoan Khiết phu nhân
Ông Nội hàn Gia Nghị đại phu Hàn lâm viện chương Viện sĩ Bình Thạnh Bá, thụy Cẩn Lượng, bà nội họ Trương tặng Đoan Hòa Thục Nhân.
Ông Cố Hàm Trung Thuận đại phu, hàn lâm viện thị độc, học sỹ Mỹ Khánh Tử, thụy Đoan Ý, bà cố họ Bùi, thụy Đoan Cung cung nhân
Ông Sơ hàm Trung Thuận đại phu Thiêm sự phụ thiếu thiêm sư thụy Hào Mẫn, bà sơ họ Nguyễn tặng Đoan thục cung nhân.
Các ngài đều thờ riêng ở Tích thiện từ tỏ rõ sự báo đáp tốt đẹp vậy.
Tự Đức thứ 5 ( 1852 ) bổ sung vào điển thờ công thần, bàn rằng buổi đầu khai sáng ông có công giúp việc quân cơ sau khi đại định lại tham gia việc chính trị huân liệt rõ ràng trước sau một tiết, sếp vào hàng đầu cũng hợp lệ, bởi đó ông cùng Trịnh Hoài Đức, Lê Quang Định được đưa vào thờ ở Miếu Trung Hưng.
Công thần ôi, cái chủ yếu là đức cái tùy phụ là công, tôn sùng đức báo đáp công, đều nhằm khuyên người làm lành lánh dữ lấy đức mà thờ, lấy công mà thưởng lấy tích thiện làm tên là để khuyên làm lành lánh dữ vậy.
Ông có 4 con trai:
Đăng Tuấn tặng Lang trung, Đăng tá tặng viên ngoại Lang, Đăng Thiện ấm thụ cai đội, Đăng Thuật làm quan chức Lang Trung bộ lễ lấy Thái Trưởng công chúa tiến phò mã đô úy phụng Thiếu Thính.
Cháu dòng đích Đăng Đạt, ấm thụ quản cơ, Đăng Truyền ấm thụ phó quản cơ, Đăng Nghị, Đăng Đệ đều ấm thụ cai đội.
Tòng tư phái đích Đăng Trữ ấm thụ quản cơ, Đăng Oai ấm thụ chánh đội, Trưởng tòng tôn Đăng Phương ấm thụ cai đội
Hiện nay Đăng Đạt phụ trách coi nhà thờ nguyên quán cùng các phần mộ ông và bà đều ở Gò Rùa ( Quy Nguyên ) cách nhau vài trăm bước.
Ôi, trung thành phước đức như ôngđó mà chưa khắc vào ngọc đá, ấy là một thiếu sót vậy, nay phụng mệnh và viết ra để soi sang cho đời sau, minh rằng:
Ngư Long đặt họ
Vốn tự Đào đường
Thương Chu lập nước
Bồi gốc vững vàng
Đến thời nhà Tấn
Họ Phạm rõ ràng
Ấy đời hưng thịnh
Truyền lại minh tường
Từ bắc vào nam
Nhiều đời chở đức
Sinh bậc thánh nhân
Ôn cung phép tắt
Kiến thức bao la
Luận bàn sâu sắc
Thiện phận đã cao
Học hành công chắc
Nhạc thần sinh xuống
Sao Mão chứa tinh
Dựa vin vượt bậc
Phúc nước tốt xinh
Gió mây tụ họp
Nhật nguyệt quang minh
Dẹp tan tăm tối
Đưa đến thanh bình
Bốn bề sạch không
Võ công đại định
Trước xứng thi thư
Tò bày nghĩa kính
Nghi lễ sửa sang
Văn chương hiệu đính
Chế độ điển chương
Đồi dào hưng thịnh
Thế tổ cao xa
Lớn lao mênh chính
Nhân Tổ lên ngôi
Thánh nhân nối thánh
Nhân thấm đất trời
Muôn loài hợp tính
Đường đường nguyên lão
Kính cẩn đêm ngày
Hai triều rạng vẽ
Đức hạnh không thay
Biên tu một chức
Hôm sớm nghĩ bày
Lâm chung để biển
Chẳng chút riêng tây
Trung thành son sắc
Thiên hạ tôn thầy
Yêu mến hòa vui
Nối dòng khương tỷ
Mãi mãi sáng ngời
Vun bồi phước chỉ
Lớn nhĩ khôn nguyên
Nhân hòa cẩn thỉ
Trường lạc xuân tươi
Dao trì nguyệt mỹ
Thư loan lại xuống
Dùng rộng suy cao
Khảo xem di chiểu
Thấy rõ công lao
Vẽ vang phong tước
Huân lớn dồi dào
Nghĩ nhớ giai thành
Từng thu rợp bóng
Suối trước quanh co
Gò sau lộng lộng
Chất chứa tinh anh
Đúc thành gò đống
Dựa chốn thiêng liêng
Bởi ông đức trọng
Ngọc đá khắc bia
Nghìn đời tưởng vọng

Ngày tốt tháng chạp năm Tự Đức thứ 10 ( 1858)
Hiệp biện đại học sĩ lãnh bộ hộ thương thư
Phan Thanh Giản
Hình bộ thương thư
Trương Quốc Dụng
Vâng mệnh soạn
Làm năm Thành Thái thứ 5 ( 1893 ).