Nhà Báo Lê Sum và Việt âm văn uyển

Ông qua đời rất sớm, lại không có con cháu nối dõi nên ít người biết đến. Nhờ sự hướng dẫn tận tình của anh Bảy Tâm , trưởng phòng VHTT huyện Gò Công Tây. Chúng tôi về Đồng Sơn đi tìm mộ phần ông và được biết ông có một người connuôi , đó là bà tám Vinh năm  nay đã ở độ tuổi tám mươi . Bà cho biết , cả xóm nầy gọi cha bà là ông chủ bút  ,nên nói tên Lê Sum thì rất ít người biết.

Mở đầu cuốn Việt âm  văn uyển , Lê Sum viết : Trong Nam kỳ ta từ năm mươi năm nhân lại đây , việc nho học tuy càng ngay càng suy vong thói hư chưa dứt . Nên sự học kinh truyện thì lần lần muốn tu yệt . Nếu vậy mà đạo học chữ tàu ngày một suy , người biết đặt để càng lần càng ít.

Vậy thì ngày kia hàng hậu tấn của chúng ta muốn kiếm dấu tích của chư tiên giáo đặng xem cách đặt để văn từ thi phú ra thể nào nương đâu noi theo mà làm phép  Việt âm văn uyển do nhà in  J Viết xuât bản năm 1919.

Theo lời tựa , tác giả đã bỏ ra mười năm trời vơi sự thận trọng của một người “ khuôn phép “ mà tâm tư rất đỗi băn khoăn .. “ nên tôi mới ra công tìm kiếm những danh thi ,danh phú của chư tiền triết để lại ,và những thi phẩm của chư nho đương thời trong bạn thân bằng cố hữu của  tôi , những bài nào văn từ tao nhã ,trúng cách luật thi gia , đũ làm qui cũ tôi mới lục vào”.
Đây có lẽ là một trong nhữn g công trình sưu tầm và phê bình văn học đầu tiên được in thành sách,dù ở dạng sơ khai . Ngay phần đầu tiên của Việt âm văn uyển là phần thi pháp sơ giải , bình giảng và đưa ra phương pháp làm thơ theo niêm luật bát cú , tứ cú , ngũ ngôn , thất ngôn.. đồng thời có những bài minh hoạ đắc ý như bài “ tạ hương đảng” ( thất ngôn vần trắc ) của Học Lạc …

Theo ông th ơ bát cú phải theo niêm luật “ Phá –th ừa - trạng - luận - chuyển - kết “nhưng quan trọng hơn , thi văn phải “ tả đến sự vui thì nghe hân hoan khoái lạc , tả đến cảnh buồn thì nghe rât ưu sầu thảm thiết , tả đến sự trung cang nghĩa khí hào kiệt anh hùng thì người nhu nhược nghe cũng trở nên cứng cõi “ Và ông dẫn chứng một cách tâm đắc: “ Nước kia bởi gió nên nhăn mặt , non nọ vì sương chịu bạc đầu ….

Sông lo thiếu đất bồi thêm nước , Núi sợ trời nghiêng đỡ lấy mây “ Việt âm văn uyển mỏng , vỏn vẹn có 130 trang . Tổng cộng có 323 bài , trong đó có Hà Tiên thập vịnh ( 11bài ) của họ Mạc ; vịnh Nguyệt nga thập nhị thủ ( 12bài) của Nguyễn Quang Công; 32  bài cung oán (ông ghi là cổ thi) và một số bài cu ả cụ phan Thanh Giản , Cử Trị , Thủ Khoa Ngãi ( Nghĩa) , của Đặng thú Liêng..

nhưng quý nhất cho đời người sau là các bài của tác giả địa phương : (mà trong đó ta thấy có sự góp mặt của các nhân vật trong “ Gò công tứ tài tử “) Nhiêu Tâm , Nhiêu Phang, (Mai Đằng Phương) , Lê Bá Đảng ( Gò Công) Huỳnh Đình Ngươn (Gò Công) , Nguyễn Hữu Đức ( Vĩnh Long) , Trần Hữu Quang ( Mỹ Tho) Phan Tử Nhàn ( Gò công) ,Trần Khắc Hài ,Nguyễn Tử Thức, Phan Xuân Thảo , H.Q Viên, Đỗ Thanh Phong ( Giáo Sõi) , Huỳnh Trí Phú , Nguyễn Viên Kiều , Lê Văn LỘC , Trần Quang Quờn , Lâm Lợi , Nguyễn Kim Đính.. không chỉ có thơ , trong Việt âm văn uỷên còn có các bài văn tế rất hay như văn tế vợ của Thủ khoa Nghĩa , văn tế tình nhơn  văn tế Đức thầy Bá Đa lộc ..

Phần hai quyển sách là Lê  Sum thi tập , tổng cộng là 50 bài , được sáng tác theo 3 dạngkhác nhau : tả phong cảnh du lịch , xướng hoạ giao tiếp và thơ ẩn dụ , ngụ ý , trong đó có khá nhiều bài thơ có gia trị nghệ thuật như: Thầy kéo xe, ngồi xe kéo , Ngựa già , Nước lã khuấy nên hồ , 3bài cảm tác khi du lịch phan thiết , Phan Rang, và Nha Trang , Qui cố hương cảm tác , Hí đề , Tha hương cảm tác và một số bài thơ tặng cho các thi hữu Hồ Văn Trung , Phan tử Nhàn , Phạm Duy Hiệu , Đặng Bá Dung .. cho thây ông là người khoáng đạt,thích lãng du , giao thiệp rộng nhưng trong lòng lúc nào cũng ẩn chứa một nỗi buồn man mác.

 Lê Sum , tên thật là Lê Khánh Sum , bút hiệu Trường Mậu , là con thứ tư trong một gia đình tương đối khá giả ở làng Đồng Sơn (Nay thuộc xã Đồng Thạnh , huyện Gò Công Tây ) Ông tinh thông Hán học và Tây Học , là một nhân vật nổi bật trong nhóm “ Tứ tài tử  Gò Công” , nhóm “ Tứ tài tử ‘nầy  không chỉ có 4 ngừơi  mà quy tụ khá đông các cây bút đương thời ở địa phương như các ông Huỳnh Đình Hao , Nguyễn Tử Yến , Phan Xuân Thảo , Trần Hữu Quang, Phan Tử Nhàn , Lê Nghiêm Kỉnh , Lê Sum , Trương Minh Biện , Hồ Biểu Chánh .. Năm 1916 , Lê Sum làm chủ bút tờ baó Công luận báo , xuất bản mỗi tuần 2 kỳ vào ngày thứ ba và thứ năm.

(Đây là bản việt ngữ của tờ Lopinion, số 1 ra ngày 29.8.1916 , Năm 1918 , trở thành Nhựt báo lấy tên chính thức là Công luậnbáo , Giám đốc là mộ t người Pháp . ông L.H éleury . Tổng Lý Nguyễn Kim Đính . Là một trong những tờ báo ngày sớm nhất , công luận báo có khuynh hướng thân chính phủ , đề cập đến những vấn đề có liên quan đến thời sự , chiến tran h Châu Âu  , nhưng đồng thời cũng là tờ báo đăng tải nhiều văn chương tiểu thuyết.

Năm 1917 , ông được mời làm phụ bút cho  tờ Nam Trung nhật báo của người đồng hương Nguyễn Tử Thức . Thời gian nầy , Lê Sum là cây bút thường xuyên viết  cho những tờ báo nổi tiếng lúc bấy giờ như tờ Lục tỉnh Tân văn , Nông cổ nín đàm .. Người đương thời nhận xét văn chương ông rất sắc bén , có thể nói là một trong những cây viết cừ khôi ở miền Nam , sánh với Phạm Huỳnh , Nguyễn Đăng Vĩnh của miền Bắc . Làm báo có gì vui ? đọc bài Sơ nhậm Công luận báochủ bút tự trần cho thấy tâm trạng của ông dường như có sự căng kéo giữa cái mới và cái củ , dương như việc làm chủ bút là chuyện bất đắc dĩ:

Buồn viết tân văn trót mấy niên , cúc tòng( tùng) co duỗi phận hầu yên , Gia đình những ngỡ vui danh giáo , Nghiên bút hay còn vướng nợ duyên  , Tân thối tuy rằng người trước định  , Ân trừng song cũng lẽ tự nhiên , Nóng lòng nong cả đều công ích , đâu phải mơ chi chốn thị thiền.

Gia thế cụ lê Sum không giàu có như một số nhà giàu nổi tiếng ở Đồng sơn thời bấy giờ , những cũng có thể xếp vào bậc khá giả . Bà tám Vinh , cong nuôi cụ Lê Sum kể , hồi ba tôi làm chủ bút , ruộng đất gần cả trăm công đem bán sạch .. Đến nỗi bây giờ khoảnh đất nơi ôn g an nghĩ cuối cùng ở khu vực ngã ba Đống Sơn cũng đã thuộc về người khác từ  lâu . Câu nói của bà như xác nhận lại lần nữa bài nội dung bài t hơ Hí đề mà ông đã tâm sự : Nghĩ mình thôi cũng nực cười thầm , Giàu cũng chẳng ngàn muôn cũng chẳng trăm , Xe ngựa ngã nghiêng liền trót tháng. , Áo xiêm loè loẹt trải quanh năm , Ruộng vườn tuy kém trang hào hộ Xài phá đà mang lắm tiếng tăm Thật cũng khéo dày công tạo hó a , Sanh voi sanh cỏ ví không lầm.

Sau khi lê Sum mất , mộ phần được một anh tá điền là “ Lục lộ Tảo “ hâm mộ tài năng “ông chủ bút “đứng ra chăm sóc . Ngôi mộ toạ lạc trong một khu vườn phía sau dãy nhà trọ tường rào kín kẽ , đó là một ngôi mộ bằng xi măng đắp hình yên ngựa . Tấm bía ghi Lê Khánh Sum , sinh năm 1878, mất tháng Décembre năm 1927 . Ông chủ bút giả từ cuộc chơi còn quá trẻ , khi mới 49 tuổi . Không để lại gì , trước khi qua đời , ông đem tất cả sách vỡ, trong đó có quyển Việt âm văn uyển tặng hết cho học trò.                                  

 Ông Huyện Nguọn họ Huỳnh chớ không phải họ Nguyễn. Ông là rể bà Nguyễn thị Sanh (vợ Trương Công Định). Con gái là Huỳnh thị Diệu (bà Đôc phủ Hải) và Huỳnh thị Nữ, bà ngoại của Ng V Loan, cựu hội trưởng hội trưởng hội T H Gò Công tại H T Đ.

 

 

Thưa PT

Trong tiếng Việt hình như không có vần "uơ" nên ông này không thể là tên Nguơn được và cũng không ai gọi là Tết Nguơn đán cả, mà gọi là Tết Nguyên Đán cô giáo ngày xưa bây giờ lại viết lộn rồi, cuối năm sửa sắc đẹp lại cho PT chút vậy chắc là không giận.

Độc Cô Lãng Tử xin bái chào. để tiếp tục ngao du sơn thủy, có dịp sẻ trở lại

Kinh thua Dao Coc Lang Tu va quy vi than huu:

Tôi xin mạo muôi góp ý vê chữ NGUƠN.

Tai Go Cong co ten duong Huyen Nguơn. Chac tien sinh khong biet do thoi, neu la dan dat Go, ai cung biet gia dinh ong Huyen Nguơn.

Theo tôi , trong tiếng Việt có âm vận UƠN .Nếu  không lầm lúc học vơ lòng, các thay co thoi cua toi 1942-43 da bat hoc tro doc nhung am van nay, ma thong thuong hay goi la van nguoc, doc ma leo ca luoi, meo ca mieng, luc do cha me hay noi di dom la qua bao nguoc (o Go Cong dan di thuyen, ghe chai cho lua hay lo so khuc song nay, co song to gio lon,rat nguy hiem, kho khan cho ghe tai lua ve Cho Lon, do do ong ba hay vi cac van nguoc, kho doc la qua bao nguoc). Cu the hon, co cha me sau nay cung dat ten con kho doc, nhu  Nha thuoc tay Cổ Trung NGUƠN, Gia dinh ho Cổ Trung ...nay rat co tieng tam o Go Cong, va LE VAN NGUƠN (mot si quan cua VNCH, sanh tai Go Cong, hoc Trung Hoc Go Cong,con ban be va co nguoi biet cai ten de viet lam nay, bi dong vien, ra truong bo binh Thu Duc, va tro ve Go Cong phuc vu, da tu tran, Thieu Uy NGUƠN nay la ban cua ong Le van Co , Pho hoi Truong hoi Than Huu Go-Cong, xin ong Co xac nhan ong NGUƠN, co ten dung nhu vay khong?) va mot nguoi nua ma toi duoc biet ten Nguyen Van Nguơn cong chuc ngach A, sanh xa Thanh Tri, lam viec tai Bo Thanh Nien- VNCH-, da qua doi).., ngoai ra toi cung co nguoi than hien song thi My Tho co ten Huynh Thi Nguơt, con gai cua mot cong chuc cao cap o So Bao Thu Dien Tho My Tho(Hay Dinh Tuong) va co luc Co Huynh Thi Nguơt la Pho Truong Ty Dien Tho tai Go COng nhung nam 1965-66-67..co ba con co cau voi Thieu Ta Canh Sat Tran Cong Hoang- Cali- Mot cai ten de bi viet lam- bo dau lam, dung hon- .Truong hop  chu U  them nham dau "rau"truoc chu o -co dau "rau"- doc se lech nghia ngay va trai khuay nua.. Va chu Tet NGUƠN DAN co noi dung, co le nhung vung phia can nam cua Nam Bo. Chu Nguơn Dan co the luc phat am ma nhieu nguoi khong phat am dung, cung co the. Truoc day toi cung co thay chu in Tet Nguơn Dan thay vi Nguyen Dan 

Xin man phep gop y,neu co so sot xin thu loi.

Đào Cốc Lã ơi ! Cô giáo này không lầm đâu , và đúng như anh Heichpe viết ở trên , người miền Nam phần đông đều biết vần uơn này:

- Hôm nay anh có quởn không?( tức là rảnh không đó )

- Bận túi bụi chứ đâu có mà quởn như anh!

Lúc nhỏ gia đình PT ở thị xã Gò Công , nhà trên đường Huyện Nguơn mà ,nên PT biết  Huyện Nguơn phải viết như vậy . Có vài người nhầm viết là Huyện Ngươn thì khi phát âm sai  tên ông Huyện này ngay. Ngày xưa người miền Nam hay cử tên của Vua Chúa hay người quí tộc....nên thường đặt tên sai đi một chút để khỏi phạm húy. Như là Duyên đổi thành Dang( thằng này vô dang thật !) ,Nguyệt đổi thành Ngoạt , Quí đổi thành Quới ,  Nguyên thì đổi thành Nguơn. Vì vậy  Tết Nguyên Đán thì có người đọc là Nguơn Đán, ngày rằm Nguyên Tiêu thì gọi là Nguơn Tiêu  . Hồi PT dạy học tại Trung Tâm Giáo dục Lê Quí Đôn Sài Gòn , có ông Giám Đốc ( tức Hiệu Trưởng nhưng vì trường Lê Quí Đôn được gọi là Trung Tâm Giáo dục, nên Hiệu trưởng được gọi là Giám Đốc ) tên là Nguyễn Trung Nguơn. Có nhiều thơ hoặc văn bản gửi đến trường  viết nhầm là Nguyễn Trung Ngươn. Ông ấy không bằng lòng và đều trả lại người gửi . Ông ấy bảo rằng Ngươn viết đã sai mà  nếu đọc lên thì càng sai , không phải tên tôi nên tôi không nhận.

Trung Nguơn hay Huyện Nguơn đọc lên âm như quởn , còn viết Ngươn thì đọc âm như con lươn thì sai bét phải không?

Vài dòng qua lại với ĐCL cho vui vậy thôi. Chắc ĐCL không phải người miền Nam nên không biết.