TẮC THỨ SÁU MƯƠI

CÂY GẬY CỦA VÂN MÔN

THÙY: Chư Phật chúng sinh vốn chẳng dị biệt, núi sông và mình há có sai khác? Tại sao lại có sự phân chia thành hai như thế? Dù cho các ông có thể xoay chuyển thoại đầu, cắt đứt câu nói, chỉ buông tha thôi cũng không đủ. Nếu như các ông không buông bỏ, cả trời đất này cũng chẳng đáng để nắm giữ. Song thế nào là chỗ để xoay chuyển thoại đầu? Thử nêu lên xem.

CỬ: Vân Môn đưa gậy ra dạy chúng rằng, “ Cây gậy đã hóa thành rồng, nuốt trọn cả trời đất rồi. Sơn hà đại địa., còn đâu mà có nữa?”

BÌNH:Như câu nói của Vân Môn rằng “ cây gậy đã hóa thành rồng, nuốt trọn cả trời đất rồi. Sơn hà đại địa còn đâu mà có nữa?” Nếu như các ông bảo là có thì các ông mù, nếu như các ông bảo là không thì các ông chết. Các ông có thấy chỗ vì người của Vân Môn chăng? Trả lại cây gậy cho tôi đi. Người bây giờ không hiểu được chỗ độc lộ của Vân Môn. Lại đi bảo rằng Vân Môn dựa vào sắc mà minh giải tâm, nương vào vật mà xiển minh lý. Thích Ca Mâu Ni thuyết Pháp bốn mươi chín năm, không thể không biết lối nghị luận này. Tại sao lại còn cần phải niêm hoa để Ca Diếp mỉm cười? Lão hán này lại gây lúng túng đi nói rằng, “ Ta có chính pháp nhãn tạng, niết bàn diệu tâm, nay trao lại cho Ma Ha Ca Diếp.” Tại sao lại phải đơn truyền tâm ấn? Các ông đã là khách trong môn hạ của Tổ sư, song có hiểu được việc đơn truyền tâm ấn này không?

Nếu như trong lòng các ông mà có một vật, lập tức sơn hà đại địa hiển hiện, còn nếu trong lòng không chấp một vật gì thì bên ngoài chẳng có tơ hào gì cả. Còn gì mà phải nói đến nào lý với trí đối tượng rõ ràng cùng sự hiểu biết thần diệu. Tại sao vậy? Bởi vì hiểu một là hiểu tất cả, rõ một là rõ tất cả. Trường Sa nói, “ Những người học đạo không biết cái Thật, chỉ cứ lo đi nhận cái thần thức, cái gốc sinh tử vô lượng kiếp, kẻ mê gọi là bổn lai nhân.” Nếu như các ông hốt nhiên đả phá được ấm giới, thân tâm nhất như, ngoài thân không có gì cả, các ông vẫn chưa đạt được nữa kia. Nói gì đến việc dựa vào sắc để minh giải tâm, nương vào vật để xiển minh lý?

Cổ nhân nói, “ Một hạt bụi vừa khởi lên, cả vũ trụ đã được bao gồm trong đó.”Song thử nói xem, một hạt bụi nào vậy? Nếu như các ông biết được hạt bụi này thì các ông biết được cây gậy của Vân Môn. Ngay khi Vân Môn vừa dơ gậy lên, chúng ta đã thấy ngay được các diệu dụng của thầy ta. Nói như vậy cũng đã là dây dưa rồi, hà huống đến chuyện hóa thành rồng. Khánh Tàng Chủ nói, “ Năm ngàn bốn mươi tám quyển, há từng có nói gì sao?” Vân Môn mỗi lần dơ gậy ra là niêm lên được cả toàn cơ đại dụng, vì người một cách sống động thay.

Ba Tiêu dạy chúng rằng, “Lỗ mũi của nạp tăng ở cả trên cây gậy này.” Vĩnh Gia nói, “ Không phải chỉ là hình thức bề ngoài, mà đúng thật là dấu vết của Như Lai bảo trượng.” Xưa dưới thời Phật Nhiên Đăng, Phật Thích Ca xõa tóc ra để che bùn cho Phật Nhiên Đăng. Phật Nhiên Đăng nói, “Nên xây một tự viện ở chỗ này.” Có một thiên tử bèn cắm một cọng cỏ xuống nói rằng, “ Tự viện đã được xây xong.” Các ông thử cho tôi biết xem, chuyện này ở đâu mà có vậy?

Tổ sư nói, “Đầu gậy chứng đắc, dưới hét đảm đương.” Song thử nói xem. Đảm đương cái gì cơ? Hốt nhiên có người hỏi, “ Thế nào là gậy?” Các ông sẽ lộn nhào sao? Sẽ vỗ tay sao? Tất cả những thứ này chỉ là trò ma quỉ, may mà chẳng có gì là nhằm nhò cả. Tuyết Đậu tụng rằng:

TỤNG

Cây gậy nuốt trọn trời đất,

Nói mãi hoa đào trên sóng.

Kẻ cháy đuôi không nói nắm mây bắt sương,

Kẻ hụt hơi sao phải thất kinh hồn vía?

Nêu lên rồi,

Có nghe không?

Cân phải tiêu sái tự tại

Chớ nên bối rối phân vân.

Bảy mươi hai gậy vẫn tha thứ,

Một trăm năm mươi khó tha ông.

Sư bỗng dơ gậy rồi hạ tòa,

Đại chúng lập tức tẩu tán.

BÌNH: Vân Môn vì người một cách vòng vo, Tuyết Đậu vì người một cách trực tiếp. Cho nên Tuyết Đậu mới gạt bỏ cái chuyên hóa thành rồng , cho là chẳng đáng nói, chỉ có việc “ cây gậy nuốt trọn trời đất mà thôi.” Ý của Tuyết Đậu chỉ là sao để thiên hạ đừng chấp voà thiên kiến. Thầy ta tiếp tục nói, “ Nói mãi hoa đào trên sóng.” Không còn cần phải hóa thành rồng nữa. Ở Ngu Môn có ba đợt sóng, cứ mỗi độ đến tháng ba khi hoa đào nở và sóng dâng, những con cá nào có thể bơi ngược dòng nước rồi vượt qua các lớp sóng thì sẽ hóa thành rồng. Tuyết Đậu nói dù có hóa thành rồng đi nữa cũng chỉ là những lời nói vô ích mà thôi.

“Kẻ cháy đuôi không nói nắm mây bắt sương.” Khi cá vượt qua Vũ Môn tự nhiên có lửa trời đốt chày đuôi chúng; cá nắm mây bắt sương mà đi. Tuyết Đậu ý muốn nói rằng dù cho là hóa thành rồng đi nữa cũng không phải là việc nắm mây bắt sương. “ Kẻ hụt hơi sao phải thất kinh hồn vía?”Thanh Lương Sớ nói trong lời tựa rằng, “ Dù cho là bậc Bồ Tát tích hạnh đi nữa cũng cứ hụt hơi ở Vũ Môn.” Ý của Thanh Lương muốn nói rằng Hoa Nghiêm cảnh giới không phải là chỗ mà tiểu đức tiểu trí có thể đạt đến được. Giống như những con cá muốn vượt qua Long Môn, những con vượt không được bị điểm lên đỉnh đầu mà quay về, rồi bị mắc cạn nơi vũng nước trên bãi cát, nằm đó mà thở dốc. Tuyết Đậu ý muốn nói rằng những con cá bị điểm lên đầu đuổi về ắt là đều thất kinh hồn vía.

“Nêu lên rồi, có nghe không?” Tuyết Đậu lại bỏ thêm cước chú, trong một lúc quét sạch cả cho các ông. Cho nên các ông cần phải “ tiêu sái tự tại, cho nên bối rối phân vân.” Nếu như các ông vẫn tiếp tục bối rối phân vân, thì các ông mất đi cây gậy. “ Bảy mươi hai gậy vẫn tha thứ, một trăm năm mươi khó tha ông.” Tuyết Đậu đã vì các ông mà bỏ nặng theo nhẹ. Cổ nhân nói, “ Bảy mươi hai gậy biến thành một trăm năm mươi.” Người thời nay hiểu lầm chỉ lo đi tính toán con số, nói rằng, “ Lẽ ra phải là bảy mươi lăm gậy chứ tại sao lại chỉ có bảy mươi hai?” Đâu có biết rằng ý của cổ nhân nằm ở ngoài ngôn ngữ. Cho nên mới có câu nói rằng, “ Việc này không nằm trong ngôn ngữ.” Tuyết Đậu sở dĩ dẫn dụng việc này là cốt để cho người đời sau đừng xuyên tạc. Dù cho các ông có tiêu sái tự tại thực đi nữa, các ông vẫn cứ đáng ăn bảy mươi hai gậy như thường. Đây vẫn là tha thứ cho các ông một cách dễ dàng. Cho dù là các ông không được như vậy, cũng khó tha cho các ông một trăm năm mươi gậy.

Tuyết Đậu kể như đã tụng xong rồi, lại vẫn dơ gậy lên mà làm lại một lần nữa. Tuy là thế, song thầy ta vẫn không phải là một kẻ có máu dưới da.



[1] “Đầu vàng” ngụ ý chỉ đức Phật.

[2] “Mắt xanh” (bích nhan) ngụ ý chỉ ngài Bồ Đề Đạt Ma.

[3] Về tiểu sử xin xem thêm trong Cảnh Đức Truyền Đăng lục, cùng một dịch giả, sẽ xuất bản.

[4] Ngụ ý nói ngài Bồ Đề Đạt Ma.

[5] Tức là viên ngọc quí có thể thực hiện tất cả các ước nguyện của người tín đồ.

[6] Ý nói Tổ Bồ Đề Đạt Ma từ Tây Trúc qua.

[7] Nạp tử có nghĩa là tăng.



Hết phần 6

TẮC THỨ SÁU MƯƠI HAI

VIÊN NGỌC CỦA VÂN MÔN

THÙY: Bằng vào vô sư trí phát vô tác diệu dụng; bằng vào vô duyên từ[1] làm thiện hữu vô điều kiện. Ở trong một câu, có sát có hoạt; Ở trong một cơ, có buông có nắm. Thử nói xem, có ai từng được như thế. Thử nêu lên xem.

CỬ: Vân Môn dạy chúng rằng , bên trong trời đất, ở giữa vũ trụ, có một viên ngọc, ẩn trong núi h́nh [2]. Cầm đèn giấy đi vào Phật điện, đem tam môn đến đặt trên đèn.

B̀NH: Vân Môn nói, “ Bên trong trời đất, ở giữa vũ trụ, có một viên ngọc, ẩn trong núi h́nh.” Thử nói xem, ư của Vân Môn là ở đầu cần câu hay ở trên đèn giấy? Đây là những lời dựa theo lời của Triệu Pháp Sư[3] trong Bảo Tàng Luận. Vân Môn dẫn ra để dạy chúng. Vào thời hậu Tấn Tăng Triệu ở trong vườn Diêu Tần viết luận. Lúc chép Kinh Duy Ma[4] Tăng Triệu mới biết rằng cái học của Lăo Trang chưa tát cạn được cái vi diệu. Tăng Triệu mới lậy ngày La Thập làm thầy. Lại cùng tham học luôn cả với Bạt Đà Bà La ( Buddhabhadra) Bồ Tát ở chùa Ngơa Quan, đem tâm ấn của tổ thứ hai mươi bảy từ Tây Trúc qua. Tăng Triệu đạt được chỗ hiểu thâm sâu. Một hôm Tăng Triệu gặp nạn, lúc sắp sửa bị hành h́nh, xin được hoăn bảy ngày để viết bộ Bảo Tàng Luận.

Vân Môn bèn dẫn bốn câu trong luận ấy để dạy chúng. Đại ư nói rằng làm sao có thể lấy viên ngọc vô giá mà ẩn trong ấm giới? Những lời dậy trong luận ấy đều phù hợp với các lời nói trong tông môn của chúng ta. Há không nghe Kính Thanh hỏi Tào Sơn, “ Cái lư của không tất cánh vô thân là như thế nào?” Tào Sơn nói, “ Lư th́ như thế, c̣n sự th́ như thế nào?” Kính Thanh nói, “ Sự với lư đều như nhau cả.” Tào Sơn nói, “Ông có thể lừa Tào Sơn này được, nhưng mà làm sao lừa được mắt của các chư thánh?” Kính Thanh nói, “ Nếu như không có mắt của các chư thánh, làm sao biết được nó không như thế?” Tào Sơn nói, “ Cứ theo lẽ công th́ mũi kim cũng đừng cho lọt, song dựa vào tư t́nh th́ xe ngựa để cũng cho qua.”

Cho nên mới có câu nói rằng, “ Bên trong trời đất, ở giữa vũ trụ có một viên ngọc, ẩn trong núi h́nh.” Đại ư rằng mọi người ai cũng có đủ, ai cũng viên măn. Vân Môn nêu lên để dạy chúng, kể đă rơ ràng hết sức, thầy ta không thể nào c̣n đi chú giải ǵ thêm cho các ông giống như các giảng sư được cả. Song Vân Môn vốn từ bi cho nên để thâm một cước chú cho các ông rằng, “ Cầm đèn giấy đi vào Phật điện, đem tam môn đến đặt trên đèn.”

Thử nói xem, Vân Môn nói như vậy là ngụ ư ǵ? Há không nghe có bậc cổ nhân nói, “ Vô minh thực tính là Phật tính, huyễn hóa không thân là Pháp Thân.”[5] Lại nói, “ Phàm tâm tức là Phật tâm.” “ Núi h́nh” tức là tứ đại và ngũ uẩn. “ Có một viên ngọc, ẩn trong núi h́nh.” Cho nên mới có câu nói, “ Chư Phật ở trong tâm, kẻ mê t́m bên ngoài. Ngọc vô giá trong ḷng , mà cả đời không biết.” Lại nói rằng, “ Phật tính hiển hiện rơ ràng , hữu t́nh[6]trụ tướng khó thấy. Nếu ngộ chúng sinh vô ngă, tính ḿnh nào khác tính Phật?[7] Tâm là tâm bổn lai, mặt là mặt mẹ sinh. Đá tảng dễ di động , vậy này kh6ng căi biến.”

Có người nhận cái chiêu chiêu linh linh[8] là viên ngọc quí kia, có điều không đạt được cái dụng cũng như cái diệu của nó. Cho nên chuyển động không được, khai mở không xong. Cổ nhân nói, “ Cùng tắc biến, biến tắc thông.”

“ Cầm đèn giấy đi vào Phật điện,” nếu như là việc thường t́nh th́ có thể đo lường được. Song “đem tam môn đến đặt trên đèn,” có thể đo lường được chăng? Vân Môn một lúc đă phá t́nh thức, ư tưởng, đắc thất, thị phi cho các ông. Tuyết Đậu nói, “ Tôi thích cái cơ biến mới mẻ của Thiều Dương ( Vân Môn), cả đời chỉ lo nhổ đinh bạt chốt cho thiên hạ.”Lại nói, “ Chẳng biết mấy người ngồi ghế cao,[9] kiếm sắt chặt đi khiến người thương.”Khi Vân Môn nói, “ Cầm đèn giấy đi vào Phật điện,” chỉ một câu này thôi cũng đủ cắt đứt hết các kiến chấp rồi; lại c̣n, “đem tam môn đến đặt trên đèn.” Nếu như các ông luận ( công án) này th́ như đá lửa như điện chớp.

Vân Môn nói, “ Nếu như nhất định đi, cố chọn một đường vào. Chư Phật nhiều như vị trần, ở cả dưới chân các ông. Ba tạng thánh giáo, ở trên đầu lưỡi các ông. Song cũng vẫn không bằng được ngộ. Các thầy đừng có vọng tưởng, trời là trời, đất là đất, núi là núi, sông là sông, tăng là tăng, tục là tục.” Sau đó thầy ta lại nói tiếp, “Đem ngọn núi b1ât động trước mặt các ông đến đây xem.” Có ông tăng bước ra hỏi, “ Lúc kẻ học thấy núi là núi sông là sông rồi th́ như thế nào?” Vân Môn nói, “ Tam môn tại sao lại bắt đầu từ đây?” Sợ các ông chết, cho nên Vân Môn lấy tay vạch một đường rồi nói, “ Nếu hiểu được th́ là vị đề hồ, nếu không hiểu được nó lại thành ra độc được.” Cho nên mới có câu nói rằng, “ Hiểu hiểu, lúc hiểu rồi chẳng có ǵ để hiểu. Huyền huyền, chỗ huyền vẫn đáng bị la.”

Tuyết Đậu lại nêu lên nữa, nói rằng, “ Bên trong trời đất, ở giữa vũ trụ, có một viên ngọc, ấn trong núi h́nh. Treo ở trên tường, suốt cả chín năm, chẳng dám nh́n thẳng. Nếu như các nạp tăng bây giờ muốn thấy, ta sẽ đập cho mấy gậy vào lưng sống.”[10] Nh́n xem các bậc tông sư có khả năng, chẳng bao giờ đem thực Pháp ra trói buộc thiên hạ.Huyền Sa nói, “ Bẫy rập không giữ được, kêu gọi chẳng quay đầu. Tuy thế vẫn cứ là con rùa thiêng lê lết cái đuôi.” Tuyết Đậu tụng rằng:

TỤNG

Nh́n nh́n!

Bến cũ ai kẻ cầm nhánh câu?

Mây chập chùng,

Nước miên man.

Hoa lau dưới trăng, hăy tự nh́n.

B̀NH: Nếu hiểu được lời của Vân Môn, các ông mới thấy được chỗ v́ người của Tuyết Đậu. Thầy ta bỏ cước chú cho hai lời dạy cuối của Vân Môn rằng, “ Nh́n nh́n!” Nếu như các ông hiểu lối trợn mắt nhướng mày, th́ chẳng có ǵ là nhằm nḥ cả. Cổ nhân nói, “ Linh quang độc chiếu, vượt trên căn trần.[11] Thể lộ chân thường,không nệ văn tự. Tam tính vô nhiểm, vốn tự viên thành. Chỉ ĺa vọng duyên, tức như như Phật,” Nếu như cứ ngồi ́ ra đó mà trợn mắt nhướng mày, há có thể siêu việt được căn trần sao?

Tuyết Đậu nói, “ Nh́n nh́n!” Vân Môn như thể đang cầm nhánh câu trên bến cũ; trong khi mây chập chùng nước miên man. Trăng sáng phản chiếu hoa lau, hoa lau phản chiếu trăng sáng. Chính vào lúc ấy, thử nói xem, đó là cảnh giới ǵ vậy? Nếu như các ông có thể trực tiếp thấy được, trước sau chỉ giống như một câu mà thôi.

TẮC THỨ SÁU MƯƠI BỐN

NAM TUYỀN HỎI TRIỆU CHÂU

CỬ: Nam Tuyền lại nêu câu chuyện trên ra để hỏi Triệu Châu. Triệu Châu bèn cởi giầy cỏ ra đội lên đầu rồi bỏ đi. Nam Tuyền nói, “ Nếu như có ông ở đây, hẳn ông đă cứu được mèo rồi.”

B̀NH: Triệu Châu đúng là người thừa của Nam Tuyền. Nam Tuyề vừa nói đầu Triệu Châu đă hiểu đuôi, vừa nêu lên đă biết chỗ cốt yếu. Buổi tối Nam Tuyền lại nêu câu chuynệ trên ra để hỏi Triệu Châu. Triệu Châu là tay chuyên gia lăo luyện, bèn cởi giầy cỏ ra đội lên đầu rồi bỏ đi. Nam Tuyền nói, “ Nếu như có ông ở đó, hẳn ông đă cứu được mèo rồi.” Song thử nói xem, có phải là thật sự như vậy không? Nam Tuyền nói, “ Nếu như các ông nói được th́ tôi không chém.” Như đá lửa điện chớp. Triệu Châu bèn cởi giầy cỏ đội lên đầu rồi bỏ đi. Thầy tat ham câu sống chứ không tham câu chết. Ngày ngày đổi mới, lúc lúc đổi mới, ngay cả ngàn bậc thánh cũng chẳng di dịch được một tơ hào. Các ông phải vận dụng tất cả gia bảo của nhà ḿnh ra, mới thấy được cái đại cơ đại dụng của thầy ta.Triệu Châu nói, “ Ta là Pháp vương, tự tại nơi pháp.”

Nhiều người hiểu lầm nói rằng Triệu Châu tạm lấy giày cỏ làm con mèo. Có người bảo, Triệu Châu ngụ ư muốn nói, “ Khi ông nói, ‘Nếu các ông nói được th́ tôi không chém,’ lập tức tôi đội giầy cỏ lên rồi bỏ đi. Chém mèo là chuyện của ông , chẳng can dự ǵ đến việc của tôi cả.” Song giải thích như thế chẳng có ǵ là đúng cả, trái lại chỉ là chỉ là cái tṛ ma quỉ mà thôi. Đâu có biết rằng ư của cổ nhân tựa như che trời chống đất.

Cha con họ ăn khớp với nhau, cơ phong hợp với nhau. Khi Nam Tuyền nêu đầu Triệu Châu lập tức hiểu đuôi. Người học bây giờ không biết chỗ xoay chuyển của người xưa, mà chỉ phù phiếm noi theo con đường của ư thức mà suy đoán. Nếu như các ông muốn thấy, th́ cứ nh́n vào chỗ xoay chuyển của Nam Tuyền và Triệu Châu là thấy rơ ngay.

TỤNG

Công án viên măn hỏi Triệu Châu,

Trong thành Trường An cứ nhàn du.

Giầy cỏ đội đầu không ai hiểu,

Về đến núi nhà bèn nghỉ ngơi.

B̀NH: “Công án viên măn hỏi Triệu Châu.” Khánh Tàng Chủ nói, “ Giống như thể một người quyết định công án, tám gậy là tám gậy, mười ba gậy là mười ba gậy. (Nam Tuyền) kể như đă phán đoán xong xuôi rồi. Song lại vẫn nêu lên hỏi Triệu Châu.”

Triệu Châu là người trong nhà của Nam Tuyền cho nên hiểu ư chỉ của Nam Tuyền. Thầy ta vốn là một người triệt để; bị khích là lập tức phản ứng và xoay chuyển. Thầy ta có mắt và óc của một bậc chuyên gia. Vừa nghe nêu lên đă lập tức vươn vai hành động. Tuyết Đậu nói, “ Trong thành Trường An cứ nhàn du.” Lậu đậu không phải ít. Cổ nhân nói, “ Trường An tuy vui song không phải là nơi để ở lâu dài.” Lại cũng nói, “ Trường An náo nhiệt quá, xứ của tôi yên tĩnh.” Song các ông cần phải hiểu cơ nghi, phân biệt được lỗi phải th́ mới được.

“Giầy cỏ đội đầu không ai hiểu.” Việc đội giầy cỏ lên đầu này là việc vặt không có ǵ lắm chuyện, cho nên mới nói, “ Chỉ có tôi mới hiểu được, chỉ có tôi mới chứng được.” Lúc ấy các ông mới thấy được cái đồng đắc và đồng dụng giữa Nam Tuyền, Triệu Châu và Tuyết Đậu. Song thử nói xem, hiện giờ các ông hiểu như thế nào? “ Về đến núi nhà bèn nghỉ ngơi.” Núi nhà của thầy ta là chỗ nào? Nếu như thầy ta không hiểu hẳn sẽ không nói như vậy. Thầy ta đă hiểu, vậy th́ thử nói xem núi nhà là ở đâu?

TẮC THỨ SÁU MƯƠI SÁU

NHAM ĐẦU VÀ “TỪ ĐÂU TỚI”

THÙY:Giáp mặt đương cơ, đề cơ bẫy cọp; đánh thẳng đánh ngang, bầy sách lược bắt giặc. Sáng hợp tối hợp, buông cả nắm cả, biết chơi rắn độc- đều là việc của chuyên gia.

CỬ: Nham Đầu hỏi ông tăng, “ Từ đâu tới?” Ông tăng nói, “ Từ Tây Kinh tới.” Nham Đầu nói, “ Sau nạn Hoàng Sào c̣n thu được kiếm sao?” Ông tăng nói, “ Thu được.” Nham Đầu nghển cổ tới trước hét lên. Ông tăng nói, “Đầu thầy rụng rồi.” Nham Đầu bật cười ha hả.

Sau đó ông tăng kia đến gặp Tuyết Phong. Tuyết Phong hỏi, “ Từ đâu tới?” Ông tăng nói, “Từ Nham Đầu tới.” Tuyết Phong nói, “ Nham Đầu có lời dạy ǵ?” Ông tăng thuật lại câu chuyện trên. Tuyết Phong đánh cho ba mươi gậy rồi đuổi ra.

B̀NH:Phàm gánh gói ômbát, nhổ cỏ ngóng gió, cũng phải có đôi mắt của (kẻ) hành cước mới được. Đôi mắt của ông tăng này tựa như sao chổi, song lại bị Nham Đầu khám phá, xuyên thành một chuỗi. Lúc ấy nếu như là một tay hảo hán, hoặc sát hoặc hoạt, vừa cử lên là phải nắm lấy chỗ dụng ngay. Ông tăng này mới lẩm cẩm, lại nói, “ Thu được.” Nếu như các ông mà đi hành cước như thế nàu thế nào cũng bị Diêm Vương đ̣i tiền măi lộ. Không hiểu ông tăng kia đi rách mất bao nhiêu đôi giầy cỏ để đến với Tuyết Phong. Nếu như lúc ấy mà ông ta có mắt chỉ một chút xíu thôi, chắc chắn là cũng liếc thấy được, há không khoái sao?

Nhân duyên này có chỗ khúc mắc trong ấy.Chuyện này tuy không có được mất, song chỗ được mất lại rất là lớn. Tuy rằng không có so đo, song đến chỗ này rồi các ông cần phải có con mắt so đo.

Lúc Long Nha đi hành cước, có đặt câu hỏi ra để hỏi Đức Sơn, “ Lúc học tṛ dựa vào Gươm Mạc Da muốn lấy đầu thầy th́ như thế nào?” Đức Sơn nghển cổ ra bước tới hét lên. Long Nha nói, “Đầu thầy tụng rồi.” Đức Sơn bèn quay về phương trượng. Sau đó Long Nha thuật lại câu chuyện trên cho Động Sơn, Động Sơn nói, “ Lúc ấy Đức Sơn nói ǵ?” Long Nha nói, “ Không nói ǵ cả.” Động Sơn nói, “ Việc thầy ta không nói ǵ tạm gác qua một bên, thử đưa các đầu rụng dưới đất của thầy ta cho tôi xem.”Long Nha nghe lời ấy bèn đại ngộ, rồi thắp hương hướng về phía Đức Sơn mà lễ lậy sám hối. Có ông tăng thuật lại chuyện trên cho Đức Sơn, Đức Sơn nói, “ Lăo hán Động Sơn này không biết tốt xấu, gă kia chết đă lâu rồu, cứu sống dậy cũng đâu có ích lợi ǵ đâu?”

Công án này cũng giống với công án Long Nha. Đức Sơn quay về phương trượng, trong tối thầy ta vi diệu nhất. Nham Đầu cười lớn, trong tiếng cười của thầy ta có chỗ độc, nếu như có người nào phân biện được, th́ tha hồ mà hoành hành trong thiên hạ. Nếu như lúc ấy mà ôngtăng kia phân biện ra được, th́ hẳn là ông ta đă tránh được không bị kiểm trách suốt thiên cổ. Ông ta đă lỡ mất lúc c̣n ở trong môn hạ của Nham Đầu. Nh́n xem lăo Tuyết Phong , v́ là đồng bạn với Nham Đầu cho nên biết ngay chỗ cốt yếu. Song Tuyết Phong lại chẳng nói rơ ra cho ông tăng mà chỉ đánh ông ta ba mươi gậy rồi đuổi ra ngoài. Có thể bảo là không tiền khoáng hậu. Đây là khả năng giúp người bằng cách nắm lỗ mũi của các nạp tử. Chẳng làm ǵ cho họ cả, mà chỉ giúp họ tự ngộ mà thôi.

Các bậc tông sư giúp người, đôi khi đánh bẫy họ không để họ chui ra ngoài được, có lúc để mặc họ bối rối. Rồi th́ thế nào họ cũng cứ phải có chỗ xuất thân. Vĩ đại như Nham Đầu và Tuyết Phong rốt cuộc lại bị gă học Thiền ăn cơm này khám phá. Lúc Nham Đầu nói, “ Sau nạn Hoàng Sào c̣n thu được kiếm sao?” Các ông thử nói cho tôi xem ở đây phải đáp như thế nào để khỏi bị thầy ta cười? Cũng như tránh khỏi bị Tuyết Phong khện cho rồi đuổi ra ngoài? Chỗ này hết sức là mơ hồ nếu như các ông chưa từng tự chứng tự ngộ. Cho dù miệng lưỡi các ông có lanh lợi đi nữa, rốt cuộc cũng chẳng thấu thoát khỏi sinh tử được. Sư núi tôi b́nh thường hay khuyên người ta quán cái cơ quan chuyển xứ này, nếu như các ông toan lư luận, các ông đă xa vời biết mấy. Há không nghe chuyện Đầu Tử hỏi ông tăng ở Diên B́nh rằng, “ C̣n thu được kiếm không?” Ông tăng lấy tay chỉ đất. Đầu Tử nói, “ Ba mươi năm nay ta chơi cưỡi ngựa, hôm nay lại bị con lừa đá.” Nh́n ông tăng kia xem, ông ta quả thật là bậc chuyên gia. Ông ta không nói thu được mà cũng chẳng nói thu không được. Ông ta như thế cách ông tăng từ Tây Kinh cả đại dương.

Chân Như nêu lên rằng, “ Các cổ nhân một người làm đầu một người làm đuôi. Chắc chắn thế.” Tuyết Đậu tụng rằng:

TỤNG

Sau nạn Hoàng Sào từng thu kiếm,

Cười lớn phải cần chuyên gia hiểu

Ba mươi gậy núi kể c̣n nhẹ,

Được tiện nghi là mất tiện nghi.

B̀NH: “ Sau nạn Hoàng Sào từng thu kiếm, cười lớn phải cần chuyên gia hiểu.” Tuyết Đậu lập tức tụng việc ông tăng kia và Nham Đầu cười lớn. Chỉ chút này thôi mà chẳng ai trong thiên hạ rờ rẫm ra được cả. Thử nói xem, thầy ta cười cái ǵ? Phải là bậc chuyên gia mới biết được. Trong tiếng cười này có quyền có thực, có chiếu có dụng, có sát có hoạt.

“Ba mươi gậy núi kể c̣n nhẹ,” là để tụng việc ông tăng kia đến trước mặt Tuyết Phong. Ông tăng này vẫn sơ hốt, cho nên Tuyết Phong mới theo lệnh đánh cho ba mươi gậy và đuổi ra. Thử nói xem, tại sao lại như thế? Các ông muốn tận t́nh hiểu câu chuyện này sao? “Được tiện nghi là mất tiện nghi.”

TẮC THỨ SÁU MƯƠI TÁM

NGƯỠNG SƠN HỎI TAM THÁNH

THÙY: Lật thiên qua, xô trục đất; bắt cọp tê, phân rồng rắn. Phải là một tay hoạt bát mới có thể mỗi câu đều tương hợp, mỗi cơ đếu tương ứng. Song từ xưa đến giờ có ai được như thế? Thử nêu lên xem.

CỬ:Ngưỡng Sơn hỏi Tam Thánh, “ Thầy tên ǵ?” Tam Thánh nói, “ Huệ Tịch.” Ngưỡng Sơn nói, “ Huệ Tịch là tôi.” Tam Thánh nói, “ Tên tôi là Huệ Nhiên.” Ngưỡng Sơn cười ầm lên.

B̀NH: Tam Thánh là bậc tôn túc trong ḍng Lâm Tế. Từ nhỏ đă có khả năng xuất chúng. Thầy ta có đủ đại cơ đại dụng; lúc ở trong chúng hội, rất là hiên ngang lững lẫy, tên tuổi vang rền khắp nơi. Sau đó thầy ta từ giă Lâm Tế rồi đi vân du khắp miền Hoài Nam và Hải Châu. Các tự viện khắp nơi đều đăi Tam Thánh như thể khách quí. Tam Thánh đi từ bắc xuống nam, thoạt tiên đến gặp Tuyết Phong hỏi rằng, “ Con cá vàng đă thoát lưới, chẳng hay lấy ǵ làm đồ ăn?” Tuyết Phong nói, “Đợi khi nào ông ra khỏi lưới tôi sẽ nói cho ông nghe.” Tam Thánh nói, “ Là bậc thiện tri thức của một ngàn năm trăm người mà không nói được lấy một câu.” Tuyết Phong nói, “ Việc trụ tŕ của lăo tăng bề bộn quá.” Lúc Tuyết Phong và Tam Thánh đi về phía trang viên của Tự viện, giữa đường gặp một bầy khỉ, Tuyết Phong bèn nói,” Mỗi con đều mang một cổ kính.” Tam Thánh nói, “ Bao nhiêu kiếp không có tên, cớ sao lại gọi là cổ kính?” Tuyết Phong nói, “Đă có t́ vết rồi.” Tam Thánh nói, “ Bậc thiện tri thức của một ngàn năm trăm người mà không nói lấy được một câu.” Tuyết Phong nói, “ Có lỗi thật, việc trụ tŕ của lăo tăng bề bộn quá.”

Sau đó Tam Thánh đến gặp Ngưỡng Sơn. Ngưỡng Sơn rất yêu cái linh lợi của Tam Thánh cho nên để cho ngồi chỗ danh dự. Một hôm có vị quan nhân đến tham kiến Ngưỡng Sơn. Ngưỡng Sơn nói, “ Quang ở chức vị nào vậy?” Vị quan nói, “ Quan ṭa.” Ngưỡng Sơn dơ phất trần lên nói, “ Có xử được cái này không?” Vị quan kia không nói ǵ được. Mọi người trong chúng hội đều b́nh phẩm song chẳng ai khế hợp với ư của Ngưỡng Sơn cả. Lúc ấy Tam Thánh bệnh nằm trong Diên Thọ Đường; Ngưỡng Sơn sai thị giả đem lời ấy đến hỏi Tam Thánh. Tam Thánh nói, “ Ḥa thượng có việc rồi.” Ngưỡng Sơn lại sai thị giả đến hỏi, “ Chưa rỏ là việc ǵ.” Tam Thánh nói, “ Phạm nữa là không dung thứ đâu.” Ngưỡng Sơn rất là bằng ḷng.

Bách Trượng lúc ấy đă trao lại thiền bản và bồ đoàn cho Hoàng Bá, trụ trượng và phất trần cho Qui Sơn; Qui Sơn sau đó trao lại cho Ngưỡng Sơn. Ngưỡng Sơn rất là ưng ư với Tam Thánh, một hôm Tam Thánh từ biệt, Ngưỡng Sơn lấy trụ trượng và phất trần ra trao lạo cho Tam Thánh. Tam Thánh nói, “ Kẻ hèn này đă có thầy rồi.” Ngưỡng Sơn hỏi rơ, th́ ra đó là đệ tử của Lâm Tế.

Lúc Ngưỡng Sơn hỏi Tam Thánh, “ Thầy tên ǵ?” Ngưỡng Sơn không thể nào mà lại chẳng biết tên Tam Thánh, tại sao lại vẫn cứ đi hỏi như thế? ấy là v́ các bậc chuyên gia muốn thử thách thiên hạ để t́m hiểu họ cho rơ ràng. Một câu hỏi chỉ tựa như hỏi cho có rằng, “ Thầy tên ǵ?” và lại hỏi một cách chẳng có ǵ so đo. Tại sao Tam Thánh không nói “ Huệ Nhiên” mà lại đi nói “ Huệ Tịch”? Nh́n xem những người có mắt, tự nhiên là không giống (những kẻ b́nh thường.) Tam Thánh hành sư như thế chẳng có ǵ là điên đảo tuy rằng thầy ta giựt cờ cướp trống. Ư của thầy ta ở ngoài ngôn ngữ của Ngưỡng Sơn. Những lời này không theo thường t́nh , rất khó mà rờ rẫm. Phương pháp của con người này có thể cứu sống thiên hạ, cho nên mới có câu nói, “ Thầy ta tham câu sống mà không tham câu chết.” Nếu như tuân theo thường t́nh, ắt chẳng làm cho thiên hạ ngồi nghỉ được.

Nh́n xem các cổ nhân niệm Đạo như thế. Dùng hết tinh thần của ḿnh cho nên mới đại ngộ được. Sauk hi ngộ rồi, lúc dụng th́ lại giống y như thể chưa ngộ vậy đó. Dù sao đi nữa, một lời hay nửa câu của họ cũng chẳng theo thường t́nh. Tam Thánh biết chỗ cốt yếu của Ngưỡng Sơn cho nên mới nói với thầy ta rằng, “Tên tôi là Huệ Tịch.” Ngưỡng Sơn muốn thu Tam Thánh, rốt cuộc Tam Thánh lại thử Ngưỡng Sơn muốn thu Tam Thánh, rốt cuộc Tam Thánh lại thử Ngưỡng Sơn. Ngưỡng Sơn chỉ c̣n biết trả đũa bằng cách nói, “ Huệ Tịch là tôi.” Đây chính là chỗ thầy ta buông bỏ. Cho nên sau đó Tuyết Đậu mới nói, “ Vừa thu vừa buông, đâu là tông chỉ?” Chỉ trong một câu mà thầy ta một lúc tụng ráo hết.

Ngưỡng Sơn cười ầm lên “ Ha ha!” Vừa có quyền vừa có thực, vừa có chiếu vừa có dụng. Bởi v́ thầy ta tám hướng lung linh, cho nên chỗ đứng của thầy ta mới được đại tự tại như thế. Tiếng cười này không giống với tiếng cười của Nham Đầu; trong tiếng cười của Nham Đầu có độc dược, song trong tiếng cườinày th́ thiên cổ vẫn có gió thổi lạnh căm. Tuyết Đậu tụng rằng:

TỤNG:

Vừa thu vừa buông tông chỉ đâu?

Cưỡi cọp cần phải có tuyệt kỹ

Cười rồi chẳng biết đi về đâu,

Chỉ là thiên cổ động bi phong.

B̀NH: “ Vừa thu vừa buông tông chỉ đâu?” Buông bỏ thay phiên đóng vai chủ và khách. Ngưỡng Sơn hỏi, “ Thầy tên ǵ?” Tam Thánh nói, “ Tên tôi là Huệ Tịch.” Đó là đều buông bỏ, Ngưỡng Sơn nói, “ Huệ Tịch là tôi.” Tam Thánh nói,” Tôi tên là Huệ Nhiên.” Đây là đều thu vào. Kỳ thực , đây là cái gọi là “ hô hoán chi cơ.” Thu vào th́ mọi người đều thu vào, buông bỏ th́ mọi người đều buông bỏ. Tuyết Đậu trong một lúc tụng hết cả. Ư thầy ta muốn nói rằng nếu không buông không thu không hổ tương với nhau th́ ông là ông tôi là tôi.

Tất cả chỉ nằm trong bốn chữ, tại sao lại có ch́m hiện cuống trải như thế? Cổ nhân nói, “ Nếu như ông đứng th́ tôi ngồi, nếu như ông ngồi th́ tôi đứng. Nếu như chúng ḿnh cùng ngồi cùng đứng, th́ chúng ḿnh đều là những kẻ mù.” Đây là đều thu vào đều buông bỏ, có thể coi là tông chỉ.’ Cưỡi cọp cần phải có tuyệt kỹ.” Nếu như các ông có cao phong như vậy cơ biến tối thượng như vậy, th́ các ông muốn cưỡi là cưỡi, muốn xuống là xuống. Muốn ngồi trên đầu cọp cũng được mà muốn ngồi trên đuôi cọp cũng được. Cả Tam Thánh lẫn Ngưỡng Sơn đều có cái phong cách này.

“ Cưỡi rồi chẳng biết đi về đâu.” Thử nói xem, thầy ra cười cái ǵ vậy? Giống như thể cơn gió trong lạnh ngắt. Tại sao Tuyết Đậu rốt cuộc lại nói rằng, “ Chỉ là thiên cổ động bi phong”? Đây cũng là chết mà không có điếu tang, trong chớp nhoáng đă chú giải hết chỗ các ông. Có điều trong thiên hạ chẳng ai cắn vào được cả, bởi v́ họ không hiểu chỗ cốt yếu của Ngưỡng Sơn. Ngay cả sư núi tôi cũng chẳng biết. Các ông có biết chăng?