Thanh Nam Trần Đại Việt là một nhà thơ hào sảng luôn nặng tình với bạn bè văn nghệ. Ông thích thù tạc, lại là một tay uống rượu có hạng như Mai Thảo, nên bạn rất nhiều. Một trong những người bạn thân của ông là Hoàng Hải Thủy, sau khi đọc xong bài thơ Khúc Ngâm Trên Đất Tạm Dung của Thanh Nam, đã viết:

"Thấm quá Thanh Nam ơi. Vì mày đã chết nên khi viết những dòng này, tao định gọi mày là "bạn", xưng "tôi", nhưng tao nghĩ: lúc mình sống, mình thân mật mày tao, tại sao khi mình chết, mình lại gọi nhau là "bạn"? Bây giờ tao gọi mày là "bạn" cũng được thôi, nhưng tại sao mình lại phải đổi cách xưng hô sang bạn bạn tôi tôi chỉ vì một thằng đã chết, một thằng còn sống? Ngày gặp lại nhau mình sẽ mày tao mà! Mày làm những lời thơ này năm 1979. Năm 1979 tao đang nằm trong nhà giam số 4 Phan Đăng Lưu. Hai mươi năm trôi qua rồi đấy, Thanh Nam. Chiều nay mày đã về trong đất mười bốn năm, tao đọc thơ mày mà cảm khái, tưởng nhớ mày, thấy hiển hiện hình ảnh mày, tay cầm ly rượu, đứng cũng rung đùi; nhớ những lần chúng mình cùng Trịnh Viết Thành lên Quang Minh Đỉnh, những đêm mưa mình ngồi uống bia 33 ở cái quán bên Chợ Đũi Saigon ngày xưa. Thanh Nam ơi, thơ mày thật hay, thật thơ, làm tao cảm động. Ôi những buồn cơm áo, nhục tha hương. Mày đi trước 30 Tháng Tư 1975, mày còn may mắn, ít nhất cũng may mắn hơn tao. Đi thoát hay kẹt lại, chúng mình cùng chung cái nhục bại trận, nhục bỏ chạy, nhục đầu hàng. Tao kẹt lại, tao chịu cái nhục cúi mặt trước kẻ thù, và sau mày đến hai mười mùa lá rụng, tao theo mày chịu cái nhục tha hương. Ở xứ người bốn năm, mày thấm trò dâu biển, hôm nay tao cũng ở xứ người bốn năm ."

Khúc Ngâm Trên Đất Tạm Dung

Uống say mai sớm bạn lên đường
Thân lại nương nhờ chốn viễn phương
Trăm hận nghìn đau nào sánh nổi
Tấm lòng lưu lạc nhớ quê hương.
.
Ôi bạn, ôi ta, chiều đã xế
Phù sinh thương mình ly rượu suông.
Uống đi, uống cạn cơn cuồng nộ
Rót hết cho nhau những bẽ bàng.
.
Thân ái nghìn trùng ôi bạn hữu
Uống cùng ta nhé rượu bi thương
.
Hãy uống cho say, trời sắp sáng
Mai này hai đứa đã hai phương
Rồi đây hiu hắt thân bèo giạt
Trôi nổi quê người ai nhớ thương.

(Thanh Nam)

Lưu Biệt

Tiệc này đêm cuối mai chia ly
Anh cố lưu tôi có nghĩa gì
Đời người điên tỉnh bao nhiêu dịp
Xin cạn chén rượu để tôi đi

Đau tình không xót bằng đau nghĩa
Tay gầy càng ném chén vô tri
Mắt xanh càng gửi ngoài mây gió
Lòng không càng trống với cầm thi.

Rượu xuân càng chịu cay mùi cũ
Cố nhân càng biết cười phân kỳ
Gió lên, gió lên, cành yêu tất
Con chim còn đỗ lại làm chi.

Đất trời rộng quá, tôi không chịu
Cắm chặt sông đầy một cánh bè
Rót rượu ra anh! Tôi muốn uống
Cực kỳ trong sạch, cực say mê.

Sáng mai qua bến Ninh Cơ lạnh
Khỏi thấy se lòng trận gió tê
Giong đèn lưu luyến làm chi nữa
Tôi quyết đi rồi, tôi phải đi.

(Thâm Tâm)

Cũng theo Hoàng Hải Thủy, Mai Thảo là một người văn chương khác mến bạn. Thời gian sống ơ Quận Cam, Cali., Mai Thảo ngụ nơi một căn phòng nhỏ sau tiệm ăn Song Long. Cảnh trí này được tìm thấy trong bài thơ tứ tuyệt Đợi Bạn sau đây:

Nửa khuya đợi bạn từ xa tới
Cửa mơ, cầu thang để sáng đèn.
Bạn tới lúc nào không biết nữa,
Mưa thả đều trên giấc ngủ đen.

Hơn một ngàn năm trước, Triệu Sơ Tú đời Đường cũng có cùng tâm cảnh đó, nửa đêm thức bên đèn đợi bạn qua bài thơ Ước Khách:

Hoàng mai thời tiết gia gia vũ
Thanh thảo trì đường xứ xứ oa
Hữu ước bất lai qua dạ bán
Nhàn sao kỳ tứ lạc đăng hoa

Nguyễn Bính dịch là:

Khách Hẹn
Ao hồ tiếng ếch gần xa
Mai vàng tiết lạnh nhà nhà hoa rơi
Nửa đêm cái hẹn qua rồi
Quân cờ gõ nhảm làm rơi hoa đèn

Nhiều người cho rằng bạn hàn vi nhiều tình nghĩa hơn bạn sang giàu. Họ viện dẫn câu tục ngữ Giàu đổi bạn, sang đổi vợ. Trong hồi ký Viết Trên Gác Bút, nhà văn Nguyễn Thụy Long nói về bạn bè ông:

Tôi có nhiều bạn bè, những người bạn chơi với nhau từ thuở nhỏ còn để chỏm, bạn nghề nghiệp có. Tôi từng mất những người bạn về lý do gì đó, còn những người bạn nay chống gậy đi thăm nhau cùng nhau ngồi thưởng thức một chén trà ngon, dành cho nhau, đọc cho nhau nghe bài thơ mới làm hoặc một đoạn văn mới viết , kể cho nhau nghe dựng nên một cuốn tiểu thuyết, một cuốn phim có tầm cỡ như mộng ước. Tất cả đều thật tình với nhau, như thuở nào chia nhau hơi thuốc lào hiếm hoi trong tù. .

Tôi từng nắm tay bạn trên giường bệnh, cảm thấy tay bạn lạnh giá mà nước mắt trào ra ướt khuôn mặt vàng võ. Bạn sắp từ giã cõi đời mà bạn còn điều gì đó chưa làm được hoặc chưa nói nên lời, tiếc nuối nghẹn ngào. Cái đau là ở chỗ đó, cái thê lương cũng ở đó. Cuộc đời quả thật ngắn ngủi, chỉ như một giấc chiêm bao. Tôi nhớ câu nói đó của người bạn, thi sĩ Thùy Dương Tư. .

Bạn bè tôi nhiều lắm, còn sống tại đây hay đã chết. Ở nước ngoài cũng có nhiều, mang nhiều thứ quốc tịch, nhưng gốc vẫn là Việt Nam. Chúng tôi gặp lại nhau, còn nhớ đến nhau, mừng mừng tủi tủi. Dĩ nhiên là hỏi han nhau, hỏi về đời sống những người bạn khác còn sống, và đã chết. Tôi tình thật kể lể, chẳng cần thêm bớt một điều gì.

Amicus certus in re incerta cernitur,(khi ta gặp khó khăn mới biết ai là bạn quí), người La Mã xưa có nhiều tấm gương sáng về tình bạn: Achilles và Patroclus, Pylates và Orestes, Nisus và Euryalus, Damon và Pythias.

Thế kỷ thứ tư trước công nguyên, Pythias bị nhà độc tài Dionysius của nước Syracuse kết tội chết, nhưng Pythias cần phải về quê để thu xếp việc gia đình. Bạn thiết thân của Pythias là Damon đứng ra bảo lãnh cho Pythias, hứa chịu chết thế nếu Pythias trốn luôn không trở lại. Pythias đúng hẹn trở lại. Dionysius cảm kích trước tình bạn thiêng liêng, nên tha mạng cho cả hai.

Nisus và Euryalus là bạn đồng đội đi đánh trận. Euryalus bị tử thương; Nisus đau lòng, quyết xông pha chiến đấu, giết Volscens (là tướng giặc đã giết bạn mình) trả thù cho bạn, nhưng cũng bị tử trận.

Pylates và Orestes là hai anh em họ, vừa là đôi bạn thiết thân trong huyền thoại cổ thư anh hùng ca của Homer. Cha Orestes là Agamennon bị mưu sát; Pylates giúp Orestes trả thù cho cha; sau đó Pylates kết hôn với em gái của Orestes là Electra.

Achilles và Patroclus cũng là những nhân vật anh hùng trong truyện Illiad của văn hào Hy lạp Homer. Achilles là con vua Peleus nước Thessaly dân Myrmidons. Achilles và Patroclus cầm binh đi đánh quân Trojans. Patroclus bị tướng của Trojans là Hector giết chết. Achilles phản công, giết được Hector và đẩy lui quân Trojans. Nhưng sau đó Achilles cũng tử trận.

Những người có số phận không may bị bạn xấu lừa đảo đã chua chát và cay đắng nhìn tình bạn một cách mai mỉa và tiêu cực.

Đó là ý của Oliver Goldsmith (1730-1774), một nhà thơ lâm cảnh nghèo khổ và túng quẩn người Ái nhĩ lan, có lẽ không được bạn giàu sang danh vọng giúp đỡ, nên cay đắng định nghĩa tình bạn qua bốn câu thơ như sau:

And what is friendship but a name,
A charm that lulls to sleep,
A shade that follows wealth or fame,
And leaves the wretch to weep?

Tình bạn là chi! Một cái tên!
Niềm mê ru ngủ giấc tìm quên,
Bóng râm phú quí cùng danh lợi,
Để kẻ khốn cùng phải khóc rên?

      (Phan Hạnh phỏng dịch)

Bạn không giúp đỡ thì đã lấy gì làm chua cay. Biết đâu người bạn có hảo ý, một mặt giả làm lơ, một mặt giúp đỡ ngầm để nâng bạn dậy, như sự tích Lưu Bình Dương Lễ.

Nhắc đến sự phản trắc trong tình bạn, ta nghĩ ngay đến sự tích Tôn Tẩn và Bàng Quyên. Nhiều người chua cay cho rằng Hoa Kỳ bỏ rơi Việt Nam Cộng Hòa trong cuộc chiến Việt Nam cũng là một hành động phản trắc trong tình bạn. Huy hiệu tượng trưng cho tình thân hữu giữa Hoa Kỳ và Việt Nam là hai bàn tay nắm bắt nhau. Một cánh tay áo có lá cờ Mỹ; cánh tay áo kia có lá cờ VNCH. Tình bạn đó gắn bó suốt hai mươi lăm năm; vậy mà đột ngột một người không giúp một người. Cánh tay cứu giúp buông thả; cánh tay kia chới với trong sững sốt.

Người Mỹ lúc bấy giờ dường như đã quên câu A friend in need is a friend indeed mà họ thường hay nói. Nhưng phải chăng Hoa Kỳ thấy sự chênh lệch và khác biệt giữa hai nước quá to tát; yếu tố hổ tương (mutuality) không hiện hữu; tình bạn một chiều, do đó, không bền vững.

Trong loạt bài Viết Ở Rừng Phong của tác giả Công Tử Hà Đông (Hoàng Hải Thủy) có một bài mang tựa đề Bạn Và Thù; trong đó tác giả kể ra trường hợp một đô đốc và một phó đô đốc hồi hưu của Hải Quân Hoa Kỳ, từng chiến đấu ở chiến trường miền Nam Việt Nam, tiếp đãi ân cần Trần Bạch Đằng, một ông "nhà nghiên cứu láo lếu" của Việt cộng đến Virginia, nơi tác giả đang cư ngụ. Việc làm đó của người Mỹ khiến cho tác giả không khỏi bùi ngùi về ý nghĩa của hai tiếng bạn, thù. Ông viết:

Những thằng bạn cũ của mình nó bỏ rơi mình, nó tay bắt mặt mừng những thằng kẻ thù của mình. Những thằng kẻ thù của mình trước đây cũng là kẻ thù của nó, nay nó nhận những thằng kẻ thù cũ đó là bạn mới của nó! Chúng nó vui vẻ với nhau, mình làm gì? Mình đứng đó mình giương mắt chẫu mình nhìn chứ mình còn làm gì được nữa! Mình có dám chửi nó không? Chửi nó hay xông đến đấm đá nó là police Mỹ nó quật mình ngã sấp, nó còng tay mình sau lưng, nó cho mình nằm sấp ngửi bụi đường nửa tiếng nó chưa cho thân già ngồi dậy. Hung hăng con bọ xít là nó tống vào tù, nó cho xuống hầm tàu nó trả về bản quán quê hương xã hội chủ nghĩa.

Không em ạ. Không còn can đảm nữa. Không thời gian, nhiệt huyết cũng khô rồi .Em hãy đốt giùm anh trong mắt lửa. Chút đắng cay còn sót ở đôi môi!

Bạn tâm giao, tri kỷ, chí thiết thường nảy nở và phát triển giữa những người bạn cùng quê quán, cùng học một trường hay một thầy, cùng sở thích, cùng lớn lên phục vụ chung một lý tương. Trần Hoài Thư viết về Tình Bạn Với Phạm Văn Nhàn như sau:

Cám ơn Thượng Đế đã cho tôi có một người bạn như anh. Anh chơi với bằng hữu thật tình. Anh đến với bằng hữu không câu hỏi, và thắc mắc. Anh cho nhiều hơn anh nhận. Căn nhà khu Sáu ở Qui Nhơn vào những năm 68, 70, 71 là một bằng chứng. Một người lính nghèo như anh lại dám bỏ ra thuê một nơi dùng để dung dưỡng bao bọc những bạn bè bằng hữu và cả những người lao công đào binh của đơn vị mà anh bảo lãnh ra ngoài. Nơi này, có Mường Mán, Thái Ngọc San, Lê Văn Ngăn, Lê Văn Trung, Phạm Cao Hoàng, Mai Khế v.v. Nơi này những bài thơ, bài văn của bạn bè tiếp tục xuất hiện trên các tạp chí văn học Sài Gòn cùng với những bữa đói bữa no, cùng mì gói, và thực phẩm quân tiếp vụ.