Một Nửa Người Đàn Ông

Cô chăm chú sửa lại bản thảo của cuốn tiểu thuyết một lần chót, trước khi mang sang nhà in. Làm công việc sửa đổi văn chương bản thảo cho nhà xuất bản, không lúc nào mà cô rảnh rỗi được.
Trong tháng này có 5 cuốn truyện dài sẽ được in, cả 5 cuốn đều là sách của tác giả có sách xuất bản lần đầu.

Cô nghe tiếng gõ cửa, rồi chiếc đầu của người tùy phái ló vào.
“Thưa cô, có một bà muốn gặp cô”
“Ai vậy, ông có hỏi tên hộ tôi không?
“Tôi có hỏi, bà âý nói tên là Lan”.

Cô cố nhớ tên của các tác giả mới trong đầu. Không có ai là Lan cả, họ đều là phái nam. Cô nói với người tùy phái;
“Ông mời hộ bà Lan vào văn phòng ngoài đó, tôi sẽ ra. Cũng sắp đến giờ tôi đi ăn trưa rồi.”
Đợi cho người tùy phái khuất sau cánh cửa, cô quay điện thoại gọi bạn:
“Hôm nay em muốn đi ăn mì ở Hải Ninh, em sẽ đến đó độ 20 phút nữa, em có một người khách đang chờ. Nhưng em sẽ tiếp họ 5 phút thôi.”

Người đàn bà khỏang ngoài 45 tuổi, ăn mặc giản dị nhưng lịch sự, nét mặt khô nhưng trí thức. Bà ta ngồi yên không đứng lên khi cô xuất hiện. Cặp chân mày hơi cau lại một chút, bà chờ cô tự giới thiệu trước.
Cô hơi khựng lại một giây,nhưng tự chủ được ngay, cô quen với những người đến gặp cô để nhờ vả, nên cô hỏi với giọng không được vồn vã lắm:
“Tôi là Tâm, bà cần gặp tôi có việc gì?”

Người đàn bà nhìn thẳng vào mặt cô, nói chậm và ngắn.
“Tôi là vợ của ông Ngọc.”
Cô đứng lặng, nghe như có một đường nước mưa lạnh vừa chẩy từ cổ áo xuống lưng. Cô biết chuyện này rồi thế nào cũng đến, nhưng cô không thể đoán trước là nó đến vào buổi trưa hôm nay.
Cô biết rất rõ mình phải nói gì với bà Lan. Cô lấy lại bình tĩnh, kéo một chiếc ghế ngồi đối diện với vợ của người yêu mình (hay người mình yêu, cũng thế.)

Cô ngồi yên, thở một hơi thật sâu, quan sát một bà vợ. Vợ của người đàn ông mình đang liên hệ. Cô muốn biết chắc người đàn bà này sẽ hiểu những điều mình sắp nói.
Cô đi thẳng vào vấn đề hộ người đàn bà.
“Chắc bà đến đây để cho tôi biết là anh Ngọc đã có gia đình. Thưa bà, tôi biết điều này đã lâu. Và không bao giờ tôi có ý định kéo anh Ngọc ra khỏi gia đình của anh ấy.” Cô nói luôn một hơi dài.

Người đàn bà ngạc nhiên về sự bình tĩnh của cô, bà ngẩn ra một lúc ngắm tình địch của mình.
Trước mặt bà là một phụ nữ trẻ( chắc chỉ lớn hơn con gái lớn của bà bốn, năm tuổi.) Hai con mắt sáng trên một khuôn mặt nhỏ, cắt tóc ngắn, mặt không phấn chỉ thoa một chút son mầu san hô nhạt, cùng mầu với chiếc sơ mi, chiếc quần jeans đen sát vào người, cô hơi gầy. Cả người cô toát ra vẻ vừa thông minh vừa bướng bỉnh.

Bà tự hỏi. “Cái vẻ nào của người con gái này đã quyến rũ chồng mình?”
Bà hỏi lại với giọng hơi ngập ngừng:
“ Cô không bao giờ có ý định kéo anh Ngọc ra khỏi gia đình của anh ấy thì tại sao cô đi lại với anh ấy cả hai năm nay, có điều gì bảo đảm là cô sẽ không lấy anh ấy một ngày gần đây?”

Cô điềm đạm:
“Thưa bà đã hai năm nay, từ khi anh Ngọc có liên lac với tôi, ngày nào anh Ngọc cũng có mặt ở nhà một bữa ăn. Hôm thì về ăn trưa, hôm thì ăn cơm chiều. Buổi tối, anh Ngọc ngủ ở nhà, lương đem về không thiếu một đồng. Như thế không chứng tỏ được là tôi sẽ chẳng bao giờ muốn chiếm đọat anh ấy của bà hay sao?”

Người đàn bà ngẩn ra vài giây trước lý luận lạ lùng của cô. Bà ta chưa biết phải nói gì thì cô đã tiếp, cô nói như cô đang tâm sự với một người bạn thân hay có thể cô ta đang viết một trang tiểu thuyết thì cũng thế.
“ Xin bà cứ an tâm. Anh Ngọc kết bạn với tôi là một sự an toàn cho hạnh phúc gia đình của bà. Thú thực với bà, tôi đã hơn 30 tuổi. Nhưng không bao giờ tôi có tư tưởng muốn lệ thuộc, hay muốn làm sở hữu chủ nguyên một người đàn ông.

Tôi xin lỗi bà khi phải nói điều này. Tôi không hiểu được tại sao phần đông những người đàn bà trên mặt đất này lại có thể đặt mình lệ thuộc vào một người đàn ông nguyên một ngày, rồi những ngày đó kéo ra cả suốt đời mình.
Hay có người đàn bà muốn làm chủ một người đàn ông như làm chủ một ngôi nhà, một cái thuyền, một chiếc xe. Rồi khi không ưng ý cũng không làm sao mà đem cầm, đem bán đi được như cái xe, như ngôi nhà. Đành đợi đến ngày họ chết mới đem chôn xuống đất.

Tôi chỉ có thể ăn một bữa trưa với anh Ngọc, hoặc một bữa chiều, gặp mặt vài tiếng trong một ngày.
Nếu bây giờ anh Ngọc đòi hỏi tôi phải là của anh ấy 24 giờ trong một ngày, phải buộc vào một tờ văn tự như giấy chủ quyền động sản, hay bất động sản, thì chắc chắn là tôi sẽ chấm dứt sự liên hệ lập tức
Bà không mất mát gì cả. Anh Ngọc là người đàn ông đào hoa, anh ấy không có tôi, anh ấy sẽ đi với người khác. Lúc đó bà mới nên lo ngại.

Nếu tôi không có anh Ngọc, dĩ nhiên cũng rất nhiều người đàn ông khác muốn đến làm bạn với tôi. Vì họ biết tôi không bắt họ cưới hỏi, không lệ thuộc vào họ, cũng không muốn làm chủ họ, tôi không nhận quà tặng, khi đi ăn, đi chơi thì tôi cũng thay phiên trả tiền.

Người đàn bà ngắt lời cô bằng một cái khoát tay, trước khi nói.
“ Thế cô cho là cô chỉ gặp anh Ngọc có mấy tiếng một ngày, không phải là chiếm đoạt hay sao ?”
“Thưa bà, tôi xin hỏi lại. Trong một ngày của bà, bà nghĩ đến bà bao nhiêu tiếng? Bà nghĩ đến anh Ngọc bao nhiêu tiếng? Chúng ta, ai cũng có thế giới riêng của mình, và ai trong một lúc nào đó chắc cũng muốn người khác để cho mình được yên thân. Những lúc bà không cần có anh Ngọc bên cạnh, thì việc anh ấy đi đâu và làm gì có quan trọng lắm không?
Tôi biết bà đang nghĩ gì trong đầu. Chắc bà cho tôi là một người mất thăng bằng. Hay có thể là bà cho tôi đang tìm cách lừa bà, để một ngày nào đó tôi sẽ chiếm đoạt nguyên cả anh Ngọc.

Không, không bao giờ tôi cần nguyên một người đàn ông cả, tôi chỉ cần một nửa thôi. Có nhiều người phải uống nguyên một ly trà mới thấy vị ngon, phải ăn nguyên một trái táo mới hài lòng, phải đến được chân núi, hay trèo lên đỉnh núi để thưởng thức thì mới mãn nguyện, sông thì phải đi hết dòng mới thỏa chí, phải được lấy nguyên một ông chồng và được gọi là vợ thì mới cho là sung sướng.
 Tôi thì trà uống một ngụm, táo cắn một miếng, núi nhìn một góc, sông yêu một khúc, đàn ông hưởng một nửa.
 Suốt đời chỉ là người tình thì cũng đã thấy mình dư thừa hạnh phúc. Bà cứ an lòng ra về.

Người đàn bà kéo ghế đứng lên, bà thấy không cần phải nghe thêm nữa. Bà biết có nói gì cũng vô ích. Ngọc sẽ không bao giờ buông được người con gái đầy quyến rũ lạ lùng mà không ai phải cưu mang này.
Và cô ta là người sống với những sản phẩm của tưởng tượng đó thì cũng sẽ chẳng bao giờ muốn thế chỗ của bà. Bà ra về. Họ không chào nhau. Nhưng người tình đứng nhìn theo cho đến lúc cái bóng của người vợ khuất ở một ngã rẽ.

Bà không an lòng chút nào như lời khuyên của cô. Bà vừa đi vừa nghĩ về những câu nói của tình địch, bà phân vân tự hỏi. Cô ta là nhà văn, cô làm việc cả ngày với chữ, là những tưởng tượng của riêng cô và của thiên hạ trộn chung vào với nhau.
Những điều cô nói ra là mặt thật của đời sống, hay chỉ là một chương sách cô vừa đọc hoặc cô sắp viết?
Nhưng thật hay không, đời sống hay tiểu thuyết. Những lời đó làm bà phải lưu ý.

Gần hai chục năm nay taị sao bà lại để mình lệ thuộc vào nguyên một người đàn ông như thế? Nếu bà biết sớm suy nghĩ như cô ta, chỉ cần giữ một nửa thôi, thì cuộc sống sẽ thanh thản biết bao !

Bằng một giọng nhỏ nhẹ, tôi hỏi dò chồng tôi:
- Vợ chồng con Tâm chúng nó lỡ mua vé đi đảo nghỉ hè, còn thằng Tiến đang dẫn phái đoàn đi du lịch hai tuần nữa mới về, chúng nhờ mình giữ bà già trong thời gian chúng vắng mặt, anh thấy có được không?

Bình thường Thiện, chồng tôi, chẳng bao giờ có ý kiến gì về những bàn luận gì giữa năm anh chị em chúng tôi.

Trong mấy đứa con, tôi là chị cả, nhưng má tôi có vẻ không ưa tôi. Má tôi không thích ai cãi bà, bà chỉ thích ai nói ngọt. Tôi có tật ai nói sai thì tôi sửa, ai nói thách là tôi chỉnh.
Cho nên sau khi ba tôi mất, dù tôi là con cả, má tôi không muốn về ở chung với vợ chồng tôi.

Tôi có đề nghị bà về ở chung nhưng với hai điều kiện rất rõ ràng, là bà phải có điện thoại riêng, và không được nằm dài ở xa lông nói chuyện hàng  giờ với bạn trong khi vợ chồng chúng tôi đang có khách.

Má tôi chọn về ở với thằng Tiến mặc dù tôi biết má tôi không ưa gì Hương, con dâu của bà.
Hôm nay tôi hỏi ý kiến Thiện việc nhận giữ má tôi, vì tôi biết Thiện không thân tình lắm với mấy đứa em tôi và ngược lại, nên sợ khi rước má tôi về nhà, chúng nó đến thăm liệu có làm anh bực mình.

Gia đình chúng tôi rặt dân ăn nói rổn rảng, nhất là con em thứ tư, Nga, quen lối nói xóc óc. Nó từng phang vào mặt tôi: Bà lấy chi anh chàng Trung kỳ cái mặt lầm lì thấy ghét.
Con em tôi không phân biệt được ít nói với lầm lì. Nó đâu biết cái ít nói của chồng tôi cân bằng một cách tuyệt diệu với tính đốp chát của tôi.

Nhưng tôi lầm. Nghe tôi ngỏ lời, Thiện hưởng ứng ngay:
- Rước má về cho vui nhà, có sao đâu. Nghe nói má thích đọc sách lắm, anh sẽ kiếm sách cho má đọc.
Má tôi năm nay chín mốt tuổi. Nghe mấy đứa em học lại, bà nói chuyện khi thì minh mẫn, khi thì một chuyện cứ cách nửa giờ một tiếng bà lại kể lại y như lần đầu.
Nhưng cái mà mấy đứa em tôi sợ nhất, là đêm hôm má tôi hay đi lục lọi đồ trong bếp để nấu nước pha trà. Chúng rất sợ má tôi làm cháy nhà. La, dặn bà cách gì rồi đâu cũng vào đó. Cuối cùng, mỗi đêm trước khi đi ngủ, chúng nó rút dây tắt hết các lò điện.

Một cái lo khác của đám em tôi, là má tôi luôn te te đi một mình, mà đi rất nhanh. Đã hai lần bà té úp mặt xuống đất, một lần dập môi, một lần gãy hai cái răng. Có gậy nhưng má tôi không chịu dùng.
Đưa marchette có ba bánh xe lăn thì bà khăng khăng từ chối:
- Tao đi một mình được. Đi một mình còn dễ hơn đi với ba cái đồ quỷ kia.

Chúng tôi chuẩn bị phòng để đón má tôi. Tôi tính mua một cái giường đơn nhưng Thiện cản:
- Giường đơn nhỏ sợ má ngủ lăn té, nên mua một cái giường đôi cho an toàn. Hơn nữa, sau này lỡ mình có khách ngủ lại nhà thì tiện cho hai người nằm.
Nghe Thiện nói có lý, tôi mua một chiếc giường đôi. Tôi đặt một ti-vi trên một kệ vuông kê sát vách tường ở chân giường cùng với mấy video phim bộ và vài băng nhạc của con em gái đưa lại.

Điều tôi lo hơn hết  là phòng ngủ dành cho má tôi nằm ở lầu trên. Ở nhà thằng em trai, má tôi ở tầng dưới nên không sợ bà té cầu thang. Thêm một chút lo nữa là toa-lét nằm ngoài phòng ngủ dành cho má tôi.

Thằng em trai út đưa má tôi đến vào một buổi trưa chủ nhật. Nó xách theo một cái va li nhỏ và một cái túi. Nó nói:
- Va li đựng quần áo của má, còn trong túi là đồ đánh răng, gương lược, khăn tay, con tu tu và kẹo.
Má thích ngậm kẹo lắm. Bà già bây giờ trở về con nít rồi, phải có con tu tu cho bà ôm.

Thằng em út về rồi, tôi dẫn má tôi lên lầu xem phòng ngủ của bà.
Thiện xách va li và cái túi đi theo sau. Tôi đi cạnh má tôi, cầm cánh tay bà nhấc lên từng cấp cầu thang. Má tôi bỗng hất mạnh tay tôi ra, gắt giọng:
- Tao tự đi một mình được.

Tôi ngạc nhiên trước hành động bất ngờ của má, thôi không nắm cánh tay bà nữa, chỉ vòng cánh tay mình xa xa sau lưng bà, phòng khi bà vấp ngã  thì chụp đỡ. Đưa má tôi vào xem phòng ngủ xong, tôi dẫn bà ra khỏi phòng, rẽ trái chỉ toa-lét bên cạnh và hỏi:
- Mỗi đêm má dậy đi tiểu mấy lần?
- Một lần.
- Tuổi của má sao đi tiểu đêm ít vậy?
- Tại tao không uống nước.

Tôi dặn lần nữa:
- Má nhớ ra khỏi phòng là rẽ trái liền để vào toa-lét nghe. Má quên mà đi thẳng là đi xuống cầu thang đó. Đêm hôm không thấy đường ngã cầu thang nguy hiểm lắm.
- Tao nhớ rồi.

Và muốn tôi được yên tâm, Thiện xuống kho đem lên hai cái va li lớn chắn ngang đầu cầu thang phòng hờ má tôi đêm tối đi lạc hướng.
Tuy thế, hôm đó tôi vẫn thao thức không ngủ được. Và tôi đã nghe thấy gì? Tôi nghe má tôi lục đục lần mò ra phòng toa-lét đi tiểu, không phải một lần như bà nói mà đến ba lần.

Sáng hôm sau, tôi vào phòng định thức má tôi dậy để sau khi đánh răng rửa mặt đưa bà xuống ăn sáng. Bước vào phòng, tôi sững sờ thấy má tôi đã chỉnh tề quần áo ngồi chờ trên giường. Dưới chân bà là chiếc va li và cái túi. Tôi tròn mắt hỏi:
- Má làm gì vậy?
- Thì tao chờ thằng Tiến lại đưa tao vô nhà già. Nó sắp đi du lịch, nó đem bỏ tao vô nhà già.

Tôi la lên:
- Má đang ở nhà con chứ đâu có ở nhà thằng Tiến. Mà má đâu có vô nhà già.
- Ủa, má đang ở nhà con Thu à. Vậy mà má cứ tưởng đang ở nhà thằng Tiến.
- Đúng rồi má đang ở nhà con. Con giữ má cho đến khi thằng Tiến đi du lịch về. Nó về thì má về lại nhà nó chứ không vô nhà già nào hết.

Trước đây có lần Tiến dẫn phái đoàn đi du lịch mà tụi em không đứa nào rảnh để giữ má tôi nên Tiến liên lạc xin được một chỗ trong một nhà dưỡng lão cho má tôi ở hai tuần.
Lạ chỗ, lạ người, trở ngại ngôn ngữ, má tôi bỏ ăn, nằm lì suốt ngày trên giường, người gầy xọp, tinh thần sa sút hẳn.
 Đám em sợ quá, thoả thuận với nhau mỗi khi Tiến vắng nhà chúng nó sẽ chia ngày để giữ má tôi. Thấy vậy, tôi cũng xung phong nhận giữ bà một tuần.
Thiện xen vào góp ý:
- Để má biết là má đang ở nhà mình, em nên treo hình em trong phòng ngủ của má.
Tôi cười:
- Treo hình anh, em nghĩ má sẽ dễ nhận ra hơn là treo hình em. Má có vẻ thương anh hơn thương em .
Thiện chỉ cười không nói gì.

Tôi Yêu Tiếng Nước Mỹ

Tôi yêu tiếng nước tôi từ khi mới ra đời…(1)
Câu hát quen thuộc, chỉ khác là “tiếng nước tôi” ở đây không phải tiếng Việt của nước Việt mà là tiếng Anh của nước Mỹ.

Những bạn trẻ gốc Việt ra đời ở Mỹ nếu có hát như vậy (hát bằng tiếng Mỹ, tất nhiên) thì cũng chẳng có gì lạ. Nếu có lạ chỉ là những người Việt nói tiếng Việt thành thạo, không ra đời ở Mỹ nhưng lại yêu tiếng nước Mỹ hơn cả “tiếng nước tôi” của mình.

Tiếng nước Mỹ, tiếng nước tôi

“Chị cảm thấy rất là hép-pì.”
Một bà ca sĩ lớn tuổi, ăn mặc láng mướt, vẻ mặt phấn khởi hồ hởi, phát biểu cảm tưởng trong khúc phim quảng cáo thương mại trên một đài truyền hình quen thuộc của người Việt.
Mặt hàng quảng cáo là một loại kem dưỡng da Nhật Bản. Khi được hỏi “Sau khi dùng qua mỹ phẩm này chị thấy thế nào?” bà trả lời như vậy.
Ý bà muốn nói loại kem dưỡng da này rất tốt, dùng rất công hiệu và bà rất hài lòng. Tiếng “happy” được bà nhấn mạnh, tỏ rõ sự… happy.

Bà không nói “rất vui sướng” hay “rất vui mừng” mà nói “rất là hép-pì”. Có thể do bà quen miệng, cứ lúc nào “hép-pì” được là “hép-pì”. Hoặc bà quên ít nhiều tiếng Việt chăng? (Không có lý nào, bà ca sĩ qua Mỹ khi đã lớn tuổi thì dễ gì quên được tiếng mẹ đẻ, nhất là những tiếng “vui”, “buồn”, “sướng”, “khổ” ấy rất gần gũi và quen thuộc trên cửa miệng người dân Việt từng bao phen “khóc cười theo mệnh nước nổi trôi”).(1)
Hoặc bà cho là nói “happy” thì sành điệu và đẳng cấp hơn nói “vui mừng” hay “sung sướng”? Hoặc khán giả truyền hình là người Mỹ gốc Việt nên bà phải nói nửa Việt nửa Mỹ như thế cho dễ hiểu? (Thế thì vì sao không nói “I feel so happy” luôn cho tiện, lại dễ hiểu hơn).
Cho dù lý do gì, bà ca sĩ này cũng yêu tiếng nước Mỹ hơn “tiếng nước tôi”.

Nhớ có lần vợ chồng tôi đi dự một đám cưới Việt-Mỹ. Chàng rể người Mỹ cao ráo đẹp trai. Cô dâu người Việt, rời Việt Nam năm hơn mười tuổi, nói được cả hai thứ tiếng Việt và Mỹ trong lúc bố mẹ cô thì không rành tiếng Mỹ.

Khách mời một nửa là khách Việt, một nửa là khách Mỹ. Hai MC, một chàng người Mỹ, một cô người Việt. Chàng MC người Mỹ nói tiếng Mỹ, tất nhiên. Cô MC người Việt cũng trổ tài nói tiếng Mỹ rào rào, chỉ khi giới thiệu họ nhà gái thì cô nói chút chút tiếng Việt.

Đến màn cảm tạ công ơn dưỡng dục của đấng sinh thành thì cô dâu yểu điệu bước tới, đứng trước mặt bố mẹ mình, tuôn ra một tràng tiếng Mỹ. Trông hai ông bà già đứng nghệch mặt ra nghe cô con gái yêu quý nói với mình bằng thứ “tiếng lạ” mà tội nghiệp.

Mãi đến khi thấy khách khứa vỗ tay khen ngợi cô dâu, hai ông bà cũng vỗ tay theo, cười cười rồi ngượng nghịu ngồi xuống.
“Cô dâu không nói được tiếng Việt à?” một bà ngồi bàn tôi hỏi.
“Được quá đi chứ,” một người trả lời, “nhưng mà nói tiếng Mỹ cho khách Mỹ hiểu.”
“Như vậy thì đâu phải là nói với bố mẹ.”
Tôi không có ý kiến gì để giữ cho không khí tiệc cưới được vui vẻ.
Nghe hai MC đối đáp tiếng Mỹ lách chách mệt quá, số thực khách người Việt bèn quay sang nói chuyện với nhau bằng tiếng mẹ đẻ của mình cho thoải mái.
Cô dâu và cô MC người Việt trong tiệc cưới này rõ ràng là yêu tiếng nước Mỹ hơn “tiếng nước tôi”.
Không chỉ người Việt ở nước ngoài mà nhiều người trong nước cũng tỏ ra đặc biệt yêu chuộng ngoại ngữ này, như yêu chuộng “hàng ngoại”.

Từ quan chức nhà nước đến các nghệ sĩ, ca sĩ có dịp ra nước ngoài trình diễn cũng chịu khó trang bị lận lưng ít vốn liếng tiếng Anh.
Người phỏng vấn hỏi rặc tiếng Việt, người trả lời thì cố đưa vào những “feeling”, “ending”, “intro”, “style”, “melody”, “livestream”, “live show”, “talk show”… tá lả tà la để tỏ ra sành sõi và phong cách Mỹ không kém ai.

Mới đây Bộ Giáo Dục trong nước còn đề xuất nhà nước sớm chính thức công nhận tiếng Anh từ một ngoại ngữ được “nâng cấp” để trở thành ngôn ngữ thứ hai sau tiếng Việt, như một “yêu cầu bức thiết để bắt kịp trình độ phát triển của các nước tiên tiến”.
Trong khi đó, nhiều người Việt ở nước ngoài tỏ ra linh hoạt hơn qua cách sử dụng kết hợp ngôn ngữ thứ nhất và ngôn ngữ thứ hai một cách thoải mái.

Ngày trước ta chỉ nghe “xổ Nho”, “xổ tiếng Tây”… chứ hiếm khi được nghe kiểu nói “song ngữ” khá phổ biến, chẳng hạn:
“Bà xã vừa lấy vacation tôi liền book vé đi tour Las Vegas, giá sale rất cheap.” Hoặc:
“Tôi mới move vào nhà này tháng trước. Nhà gần freeway, gần gym, có ba bedrooms, parking thoải mái, roof mới thay, trước nhà có view nhìn ra cái lake đẹp lắm, sau nhà có cái deck hết sẩy. Khu này vừa safe vừa quiet, neighbors rất là nice.”

Kiểu nói song ngữ Việt-Mỹ này có thể được giải thích, do người Việt mình sống chung đụng trong môi trường nói tiếng Anh lâu ngày và “chịu một sự đồng hóa gần như vô thức”, nói như nhà văn Phạm Xuân Đài, có những từ ngữ tiếng Anh thật gần gũi, quen thuộc nơi đầu môi chót lưỡi, cứ thuận miệng là phát ra một cách tự nhiên thôi.

Phiền một nỗi là cách nói “Việt-Mỹ giao duyên” này không chỉ trongsinh hoạt thường ngày mà còn đi vào các phương tiệntruyền thông đại chúng như phát thanh, truyền hình, báo chí…
Nếu những tiếng ngoại ngữ ấy là “thuật ngữ tiếng Anh chuyên dụng”hoặc đã được Việt hóa và trở thành thông dụng trong ngôn ngữ tiếng Việt thì khả dĩ chấp nhận được.

Nói tiếng Việt trộn lẫn tiếng Mỹ, với không ít người, được xem như một cách “tạo dáng”, thể hiện phong cách thời thượng và sành điệu trong giao tiếp.
Hình thức “giao lưu văn hóa” hay “phối hợp nghệ thuật” nửa Tây nửa Ta, nửa Việt nửa Mỹ này được ví như mặc áo dài với quần jeans, hoặc ăn phở hay chả giò với ketchup thay vì với tương ớt, nước mắm.

Không chỉ văn nói mà đến cả văn viết cũng không thiếu lối hành văn Việt-Mỹ sánh đôi nhau như vậy.
Trên một trang báo tôi đếm được hơn chục từ ngữ tiếng Anh là những tiếng đều có thể thay bằng từ ngữ tiếng Việt quen thuộc ai đọc cũng hiểu.
Trong lúc nhiều phụ huynh đưa con em đến các trường dạy Việt ngữ để học lấy tiếng Việt của ông bà, cha mẹ thì lại có những phụ huynh lấy làm tự hào rằng con mình giỏi tiếng Mỹ không thua gì học sinh… Mỹ.
Trong lúc người Việt ở nước ngoài chế diễu về chữ nghĩa và cách dùng “từ Hán-Việt” kỳ cục ở trong nước thì người Việt trong nước cũng nhăn mặt nhíu mày với cách dùng “song ngữ Việt-Mỹ” lạ đời của không ít “Việt kiều hải ngoại”.

Công bằng mà nói, nếu chịu khó từ bỏ thói quen nói/viết tiếng Việt chen tiếng Anh một cách khôngcần thiết ấy, tiếng Việt của người Việt ở nước ngoài dẫu sao vẫn gần với “quốc ngữ là chữ nước ta” và ít nhiều vẫn giữ được tính trong sáng, lành mạnh so với những “sáng tạo” và “cải cách” tiếng Việt trong nước.

Bệnh “quên” tiếng Việt

Nhớ có lần về nước thăm gia đình, trong lúc trò chuyện với mấy đứa cháu con của ông anh tôi, một cháu nói:
“Chú tài thật, đi lâu mà vẫn nhớ được tiếng Việt trong lúc nhiều người đi sau chú thì lại quên.”
“Làm sao cháu biết là họ quên?” tôi hỏi.
“Khi nói chuyện họ thường phải chen tiếng Anh vào.”
“Họ… giả vờ quên đấy,” tôi cười, “cũng tựa như ‘gặp nhau làm ngơ’ vậy.
Từ hôm chú về đây cháu có thấy chú nói một câu, một chữ tiếng Mỹ nào không? Tiếng Việt đã trót nằm trong máu trong thịt mình rồi, có muốn quên cũng đố mà quên được.”

Nếu xa quê lâu ngày mà “quên” cả tiếng Việt thì hầu như chỉ “Việt kiều” ở Mỹ và các nước nói tiếng Anh là hay… quên chứ hiếm thấy “Việt kiều” nào khi nói chuyện phải chen tiếng Nga, tiếng Tàu, tiếng Đức, tiếng Nhật hoặc tiếng Thái, Lào, Campuchia vì… quên mất tiếng Việt.
Nói cách khác, quên tiếng Việt là kiểu quên có chọn lọc… ngôn ngữ.

Những dạng “Việt kiều quên tiếng Việt” này có khá nhiều và cũng là những người yêu tiếng nước Mỹ hơn “tiếng nước tôi”.
Trả lời câu hỏi của đứa cháu, “Bên đó người Việt chắc ít có dịp nào nói tiếng Việt?”, tôi phải giải thích:
“Ở đâu thì chú không rõ chứ ở những tiểu bang, thành phố có đông người Việt thì có khi chả cần phải học tiếng Anh. Mọi sinh hoạt thường ngày hầu như đều sử dụng tiếng Việt. Đọc sách báo, nghe đài phát thanh, xem đài truyền hình, đi chợ, đi mua sắm, đi nhà thờ, chùa chiền, đi khám bệnh, sửa xe hay đi xem ca nhạc, giải trí… đâu đâu cũng tiếng Việt ríu ra ríu rít.”

Không phải cứ sống ở Mỹ sáu tháng, một năm là nói tiếng Mỹ rào rào như nhiều người tưởng. Những người lớn tuổi qua Mỹ chỉ học qua vài lớp ESL thì khó mà “hội nhập ngôn ngữ” để sử dụng tốt tiếng Anh trong giao tiếp và tìm được việc làm thích hợp, có khi còn bị kỳ thị nơi làm việc do tiếng Anh kém.

Cũng vì Anh ngữ khó như vậy, nhiều người Việt tự động “Việt hóa tiếng Mỹ” qua cách phát âm “đặc trưng” của người Việt cho dễ nói, dễ nghe (tất nhiên chỉ mình nói mình hiểu với nhau thôi chứ người bản xứ thì chịu thua), đại khái: “nai” (nice), “neo” (nail), “meo” (mail), “xeo” (sale), “óp” (off), “xen” (send), “mu” (move), “lin” (clean), “cúc” (cook), “bí-dì” (busy), “me-nìu” (menu), “o-đờ” (order), “rì-xíp” (receipt), “lai-xần” (license), “ken-xồ” (cancel), “phây-búc”, (facebook), “mu-vì” (movie), “xóp-pìng” (shopping), “kem-pìng” (camping), “uých-kèn” (weekend)… vân vân.

Cách phát âm tiếng Mỹ này khá phổ biến trong cộng đồng người Việt, thường là người Việt lớn tuổi. Một mẩu đối thoại nghe được trên xe bus giữa hai phụ nữ “người Mỹ gốc Việt”:
– Chợ “Xếp-quầy” (Safeway supermarket) đang “xeo” (sale) nước “chíc-cần” (chicken soup), chị đón xe “bớt” (bus) ở trước tiệm “pi-già” (pizza) tới đó mua.
Những “người Mỹ gốc Việt” này khi về thăm nhà mang theo thứ “tiếng Mỹ gốc Việt” nổ như bắp rang ấy vì trót… quên tiếng Việt.

Không chỉ quên tiếng Việt thôi, các “Việt kiều” này còn quên nhiều thứ khác, như quên thuở hàn vi là những ngày rách bươm sau cuộc đổi đời năm 1975, hay quên rằng vì sao mình có mặt trên đất nước tự do gọi là “quê hương thứ hai” này, hay quên rằng mới ngày nào còn hát hỏng “Sài Gòn ơi!”, “Mẹ Việt Nam ơi!”…cứ như đã nghìn trùng xa cách,thế rồi chỉ sau ít năm là đi đi, về về xoành xoạch, là “book” hết “tour” này đến “tour” nọ để được “travel” giá rẻ, cứ làm như là phải về Việt Nam thì mới có chỗ đi du lịch vậy.

Một vài mẩu phát ngôn ghi nhận được từ những “Việt kiều” quên… đủ thứ khi về thăm nhà:
– Quên mất, tiếng Việt gọi cái này là gì nhỉ?
– Con gì vậy?… Oh my God! Con gián sao mà lớn thế. Gián bên đó nhỏ xíu mà đã thấy khiếp rồi.
– Wòw! Bên này đi ngủ phải giăng mùng à? Bên đó làm gì có muỗi.
Cứ thế, hết “bên đó” lại “bên này”.
– Sợ quá! Chả dám băng qua đường, cũng chả dám ngồi xe gắn máy. Giao thông kiểu gì ghê quá.
– Chịu! Ai lại ngồi ăn uống trên vỉa hè thế này, mất vệ sinh quá.
– Cái ly này có sạch không đấy? Có chai nước khoáng nào thì cho xin.
– Sao lại cứ bịt mặt như là Ninja ấy nhỉ? Chả biết ai là ai.
– “Điện thoại cầm tay”, buồn cười nhỉ! Sao lại phải cầm tay, nắm tay? Điện thoại nào mà chẳng cầm tay. Lại còn “điện thoại thông minh” nữa, chả nhẽ lại có “điện thoại dốt”.
Đấy là những “Việt kiều” mới xa quê chừng vài năm, đến lúc quay về chốn cũ thì cứ như là Từ Thức về trần hay người đến từ hành tinh nào khác, ngơ ngơ ngác ngác giữa cõi người.

Thường thì bệnh “quên” là căn bệnh tâm lý của người muốn chối bỏ quá khứ không lấy gì làm vẻ vang lắm, không giống như những gì ngủ quên trong tiềm thức do lâu ngày không đụng tới hoặc không ai đánh thức.
Một người có thể sử dụng một, hai hay nhiều ngôn ngữ, có điều ngôn ngữ nào mà người ta dùng bày tỏ những tâm tư tình cảm thì hẳn là ngôn ngữ chính.
Nhiều người Việt lớn tuổi vẫn nói rằng những khi cần chia sẻ buồn vui, tâm sự đầy vơi thì chỉ có tiếng Việt mới bộc lộ hết được những nỗi niềm.

Nói “Trời đất!” hay “Trời đất ơi!” nghe “đã” hơn nói “Oh my God!”
Nói “Tôi sung sướng quá!” hoặc “Tôi sướng quá!” nghe… sướng hơn nói “I’m so happy!”
Nói “Con yêu Bố/Mẹ quá!” nghe xúc động hơn nói “Daddy/Mommy, I love you so much!”

Thử đọc qua một đoạn trong bài của Nguyễn Thanh Việt (I Love America. That’s Why I Have to Tell the Truth About It, TIME, 11/26/2018), nhà văn Mỹ gốc Việt, tác giả tiểu thuyết The Sympathizerđược trao giải Pulitzer 2016:
“Từ khi khôn lớn, tôi chưa từng nói ‘I love you’ vì bố mẹ tôi chưa từng nói ‘I love you’với tôi. Điều đó không có nghĩa là bố mẹ tôi không yêu tôi. Họ yêu tôi nhiều đến nỗi làm việc đến kiệt sức ở nước Mỹ mới mẻ này.”

Rồi tác giả kể mẩu chuyện:
“Người đàn ông bên cạnh tôi gốc Á châu, không đẹp trai, phục sức giản dị. Ông nói chuyện bằng tiếng Việt, giọng miền Nam trên điện thoại di động.
‘Con ơi, Ba đây. Con ăn cơm chưa?’

Dáng dấp ông trông hơi thô, có lẽ thuộc giới lao động. Nhưng khi nói chuyện với con mình bằng tiếng Việt, giọng ông rất dịu dàng. Những gì ông ta nói không thể dịch được, chỉ có thể cảm nhận thôi.
Theo nghĩa đen từng chữ, ông ta nói, ‘Chào con. Đây là cha của con. Con đã ăn cơm chưa?’
Câu nói chẳng có ý vị gì trong tiếng Anh, nhưng bằng tiếng Việt nó ngụ ý tất cả. ‘Con ơi, Ba đây. Con ăn cơm chưa?’

Đây là cái cách người chủ nhà chào đón khách đến nhà, bằng câu hỏi họ đã ăn gì chưa. Đây là cái cách cha mẹ, những người không bao giờ nói ‘I love you’với con cái, tỏ lộ tình thương yêu chúng.
Tôi lớn lên với những phong tục, những cảm xúc, những bầy tỏ thân mật này, và khi tôi nghe người đàn ông kia nói chuyện với con mình, tôi suýt khóc.
Nhờ thế, tôi biết rằng tôi vẫn là người Việt, bởi vì lịch sử nằm trong máu và văn hóa là dây rốn của tôi.”(2)

“Tôi biết rằng tôi vẫn là người Việt”, anh chàng Nguyễn Thanh Việt này theo bố mẹ rời Việt Nam khi mới lên bốn, lên năm mà đến nay vẫn không quên cái “dây rốn của tôi”, nói như anh ta.
Hơn thế nữa, anh lại cảm động đến “suýt khóc” khi nghe một ông bố hỏi con mình bằng tiếng Việt, “Con ăn cơm chưa?”
Vậy mà, nhiều người Việt mới chỉ bỏ nước ra đi một vài năm thôi đã vội vàng quên trước, quên sau.

Chuyện “quên” tiếng Việt và kiểu pha trộn ngôn ngữ Việt-Mỹ ấy liệu có phải là một dạng bệnh lý hay chỉ là một thói tật khó bỏ.
Nếu gọi là “bệnh”, hẳn là bệnh sùng bái tiếng nước ngoài; nói rộng hơn, bệnh sùng bái hàng ngoại.
Nói chung, cái gì “made in USA” đều vượt trội “made in Vietnam”, tất nhiên gồm cả ngôn ngữ và văn hóa.

Bệnh này không phải dễ chữa, lại dễ lây lan với tâm lý ai sao mình vậy, mọi người đều làm thế thì mình cũng làm theo để… hòa đồng và theo kịp mọi người.
Mọi phương cách trị liệu, nói như cách nói bây giờ, hầu như… bó tay.
Mẹ Việt Nam hẳn phải buồn tủi vì những đứa con mình đứt ruột sinh ra trên mảnh đất quê nghèo lại yêu tiếng nước ngoài hơn cả “tiếng mẹ sinh từ lúc nằm nôi”.(1)

Lê Hữu

(1)“Tình Ca”, nhạc Phạm Duy
(2)“Viet Thanh Nguyen:Tôi yêu nước Mỹ. Đó là lý do tại sao tôi phải nói sự thật về nó”, Nguyễn Đức Tường

Nỗi Đau Vẫn Ngậm Ngùi 

“Thời gian tựa cánh chim bay, qua dần những tháng cùng ngày. Còn đâu mùa cũ êm vui…” Mỗi khi nghe Sĩ Phú hát bài Hoài Cảm, lòng tôi lại nao nao niềm thương tiếc và nếu nghe vào Tháng Tư thì nỗi buồn mất mát trong tôi càng dâng cao vì nhớ tới những ngày sau cùng của Tháng Tư Đen năm 1975 trước khi miền Nam Việt Nam Tự Do của chúng ta sụp đổ!

Tôi thấy gì những ngày Sài Gòn hấp hối?

Giờ đây, gần bốn mươi sáu năm đi qua, nhưng ký ức tôi vẫn còn nhớ như in khoảng thời gian ly loạn ấy. Cũng chính ngày này, ngày 8 Tháng Tư năm đó, trong khi tôi và các bạn học của mình đang thi Đệ Nhị Lục Cá Nguyệt ở Trường Lasan Taberd thì bất ngờ nhiều tiếng nổ như bom phát ra làm rung chuyển kính cửa sổ xung quanh. Tiếng bom tuy không làm bể kính nhưng làm vỡ không gian thi cử đang yên ắng. Gương mặt thầy cô, các vị giám khảo đang trông coi thi, chợt trở nên căng thẳng, lo lắng. Còn bọn học trò chúng tôi thì la hét sợ hãi…

Không gian chợt đóng băng, thời gian như ngừng lại, mãi cho đến khi bóng dáng Frère Martial; Giám Học Khối Lớp 8 và 9, xuất hiện ngoài hành lang. Ông đi tất tả chứ không khoan thai nhẹ nhàng như mọi ngày. Những thầy cô từ các lớp bước ra, sau một hồi thầm thì, họ trở vào và cho hay buổi thi tạm ngừng và chúng tôi được lệnh vào thính đường ẩn nấp. Bấy giờ thì chúng tôi biết Dinh Độc Lập; cách trường tôi hai con đường, vừa bị đánh bom. Sau này chúng tôi mới biết kẻ dội bom ngày đó là Nguyễn Thành Trung; trung úy không quân phản bội của Việt Nam Cộng Hòa (VNCH)!

Taberd là ngôi trường do Linh Mục Kerlan thuộc Hội Truyền Giáo Công Giáo của Pháp lập nên năm 1873 tại Sài Gòn dưới thời Pháp thuộc, được gọi theo tên của Giám Mục địa phận Nam Kỳ từ 1830 tới 1840 là Jean Louis Taberd. Sau này có thêm các sư huynh Dòng Lasan từ Marseille qua giúp đỡ giáo dục cho nên trường được xây dựng rất kiên cố và vững chắc theo lối kiến trúc tu viện cổ điển Châu Âu “ngoài kín trong rỗng,” với nhiều dãy phòng học nối liền nhau bằng các hành lang. Riêng thính đường Taberd được xây sau này nằm gần cổng sau của trường trên đường Gia Long nên còn được gọi là Cổng Gia Long, để phân biệt với Cổng Nguyễn Du là cổng chính phía trước, tọa lạc tại số 53 Nguyễn Du, theo lối kiến trúc tân tiến hơn. Đó là một thính đường rất lớn, kiên cố, có hai lầu, với nhiều cửa sổ to, cao, chạy từ trên xuống dưới để lấy ánh sáng từ bên ngoài vào, cùng hàng trăm ghế ngồi thoai thoải từ cao tới thấp trước khi đến một cái sân khấu thật rộng.

Chẳng bao lâu sau, tất cả bọn học trò được các sư huynh đưa vào nơi ấy và chờ đợi lệnh bề trên! Đến trưa thì được phép ra về. Cả đám ùa ra như ong vỡ tổ, mừng rỡ la hét. Có những đứa nhảy cẫng lên, hò reo vui vẻ vì “được khỏi thi,” nhưng chúng tôi có ngờ đâu rằng đó là thời khắc êm đềm hạnh phúc sau cùng của đời học sinh mà chúng tôi mãi sẽ không bao giờ còn tìm lại được dưới mái trường thân yêu này! Bên ngoài xe hơi, xe gắn máy xếp hàng dày đặc, lẫn lộn trong đó người ta thấy có cả những chiếc xe Jeep quân đội với các chú tài xế trong quân phục thẳng tắp đứng lố nhố, vì Taberd có rất nhiều con tướng tá theo học, chẳng hạn như lớp tôi có ba bạn là con của những vị tướng PXC, LNK, ĐVQ… Trong khi ấy thì phụ huynh lại chen chúc, nhốn nháo tìm kiếm. Tiếng người la hét, réo gọi inh ỏi khắp nơi!

Trên đường về, ngồi sau lưng ba tôi trên chiếc Honda 67 màu đen, tôi nhìn phố phường. Quang cảnh có vẻ khác ngày thường. Mọi người chạy ngược chạy xuôi đến độ tôi có thể đọc được nỗi sợ hãi trong ánh mắt của họ trước tình hình sôi động của thời cuộc. Khi chúng tôi đến Lăng Ông Lê Văn Duyệt, ba tôi lật đật tắp xe vào lề, nhường chỗ cho chiếc quân xa GMC chở đầy lính gầm rú phía sau, chạy nhanh về hướng Gò Vấp. Nhìn những người lính mặt còn non nớt như tân binh mới ra trường đầy căng thẳng với súng ống trên vai, tôi linh cảm nhiều sự chẳng lành.

Thời gian sau đó, không còn tới trường nên ngày tối tôi chỉ ở loanh quanh trong nhà và rất vui khi mỗi sáng được má tôi sai ra Ngã Năm Bình Hòa mua báo về cho bà xem tin hình chiến sự. Đó là cơ hội cho tôi “sổ lồng.” Tại sạp báo, nhìn hình ảnh chiến tranh ngoài Trung, tin tức chiến trường dồn dập đưa về, với những cuộc tháo chạy, mất tỉnh này, rút lui vô trật tự ở tỉnh kia của binh sĩ VNCH, cảnh đồng bào mặt mày phờ phạc, đàn đúm di tản, dắt díu người già cả hay bị thương đầu băng tay bó, gồng gánh trẻ thơ lủng lẳng trong những chiếc thúng, lỉnh kỉnh mang vác đủ thứ như xe đạp, xe gắn máy hết xăng, chó mèo, gà vịt tới cả trâu bò lếch thếch trên các quốc lộ trong hỗn loạn… Tất cả bày trên trang nhất mấy tờ Tin Sáng, Chính Luận, Tiền Tuyến…, làm tôi hoang mang, hoa cả mắt chẳng biết phải mua báo nào?

Đứng ở đây tôi cũng thấy nhiều lô cốt với hàng rào kẽm gai khắp nơi. Người lính với đôi giày lấm bụi đường trận mạc, súng trường lưỡi lê lăm lăm, đang tra xét xe đò, xe lam chở đồ hàng bông từ Hóc Môn, Gò Vấp đổ vô Sài Gòn, nhằm ngăn chặn đặc công Việt Cộng trà trộn về thành phá hoại. Và lúc tôi mang báo về, mỗi khi đọc xong là má tôi lại lắc đầu, thở ngắn than dài, miệng lâm râm cầu nguyện Trời Phật! Đôi khi bà kêu tôi chạy ra tiệm tạp hóa của Bà Sáu Nhân ngoài Chợ Ngã Năm mua thêm đường, muối và cả bao gạo chỉ xanh năm mươi ký để phòng hờ đói kém. Mặc dù tình hình ngày càng bi đát, Việt Cộng tấn công khắp nơi nhưng vẫn còn một số người không tin Mỹ bỏ rơi miền Nam Việt Nam. Họ nghĩ Mỹ sẽ trở lại, lập cầu không vận. Việt Nam là tiền đồn chống cộng của thế giới tự do, là nơi Mỹ đã đổ vô số tiền của vào, là nơi hàng mấy mươi ngàn binh lính Mỹ đã thiệt mạng. Người ta tin Mỹ sẽ dội bom miền Bắc để giải cứu VNCH, gìn giữ uy thế một cường quốc. Cho đến đêm 21 Tháng Tư, 1975 lúc ông Tổng Thống Nguyễn Văn Thiệu lên tivi trách móc dữ dội, chửi bới Mỹ phản bội, bỏ rơi đồng minh…, trước khi tuyên bố từ chức, thì dân chúng bắt đầu hốt hoảng…

Mấy ngày sau, cộng quân áp sát thủ đô. Tiếng súng đạn thỉnh thoảng nổ lẻ tẻ vang. Đêm đêm đại bác đì đùng dội về thành phố hoặc một tiếng nổ nhỏ chợt phát ra và một trái hỏa châu vụt sáng tại một góc trời…, khiến dân chúng càng nháo nhào loạn xạ. Đang khi ấy tại Sài Gòn, trong một chiều mưa tầm tã, che mờ cả Vương Cung Thánh Đường thì ở Dinh Độc Lập, ông Tổng Thống “một tuần” Trần Văn Hương bị Quốc Hội áp lực trao quyền tổng thống lại cho Ðại Tướng Dương Văn Minh. Tân Sơn Nhất bị quân Cộng Sản pháo kích nhằm gia tăng áp lực lên chính quyền Sài Gòn. Không khí chết chóc tràn ngập mọi ngã đường.

Tôi nghe tiếng trực thăng xành xạch trên trời, nhìn lên thấy những chiếc HU-1 liên tục từ ngoài biển bay vào bốc người Mỹ và nhân viên bản xứ làm việc cho họ ngay tại Tòa Đại Sứ Mỹ và một số địa điểm bí mật quanh thành phố, trông như đám chuồn chuồn bị động ổ bay đầy đồng. Dưới đất, dân chúng ùn ùn chạy ra bến Bạch Đằng hay Tân Cảng để tìm đường ra biển, như kiến túa khỏi hang. Có chứng kiến cảnh người ta bỏ cả gia tài, sản nghiệp, mồ mả ông bà tổ tiên để lánh nạn trước khúc quanh lịch sử mà chẳng cần biết tương lai ra sao – như chú Bảy của tôi, nhân viên DAO (Defense Attache Office), người đã vội vàng bỏ căn nhà mặt tiền đường vừa mua gần Chợ Thị Nghè và hối hả dẫn vợ dại con thơ vào phi trường Tân Sơn Nhất – mới hiểu sự sợ hãi hiểm họa Cộng Sản là như thế nào!

Tuy vậy, bên cạnh Sài Gòn trong cơn hấp hối, vẫn có những cấp chỉ huy anh hùng, các chiến sĩ dũng cảm chiến đấu đến giờ phút sau cùng. Họ là những người đền nợ nước một cách oanh liệt chớ không ươn hèn bỏ chạy mà tôi đã có dịp chứng kiến và viết lại trong câu chuyện những người chết sau cùng trong cuộc chiến vào dịp 30 Tháng Tư hơn mười năm trước. Rồi khoảng trưa ngày 30 Tháng Tư oan nghiệt, khi tiếng ông Minh ra lệnh “đầu hàng vô điều kiện” vang lên trên Đài Truyền Thanh, tôi có cảm giác như đất trời sụp đổ.

Những tháng ngày sau đó mới thật là ghê rợn. Những sĩ quan VNCH bị gọi là “ngụy”; viên chức cảnh sát cũ bị “Cách mạng” xem là “thành phần ác ôn, có nợ máu với nhân dân.” Họ sống trong phập phồng lo sợ. Họ sợ Việt Cộng nằm vùng, sợ đám “Ba Mươi” là những thanh niên, thiếu nữ còn rất trẻ hăng hái “xung phong” với băng đỏ trên tay hầu chứng tỏ là người nhiệt tâm với chế độ mới, sợ những nam nữ du kích trong “bưng” về thành với khăn rằn quanh cổ, đồ bà ba đen, nón tai bèo, chân đi dép râu, súng AK47 lạnh lùng trên tay, đêm đêm luồn vào từng con hẻm như thợ săn rình mồi. Tiếng chó sủa trong đêm như tiếng hú của sói rừng, của tử thần réo gọi! Và theo lệnh “Chính Phủ Cách Mạng Lâm Thời,” các sĩ quan cấp úy, cấp tá, viên chức cao cấp VNCH phải trình diện để đi “học tập.” Kẻ thì dăm ba năm, người thì chục năm hơn và có những người vĩnh viễn không bao giờ trở về. Rồi những màn “bài trừ văn hóa phẩm đồi trụy,” rồi đánh “tư sản mại bản,” ép buộc người ta đi “kinh tế mới”…

Quả lựu đạn trong trường Taberd sau ngày “giải phóng”

Trong bầu không khí đầy sợ hãi ấy, bọn tôi nhập học trở lại muộn hơn mọi năm. Ngày đầu tiên, tôi nôn nóng đến trường, phần nhớ lớp, phần khác muốn tìm xem bạn bè ai còn ai mất. Đa số bạn có cha mẹ là sĩ quan cao cấp hay ông to bà lớn đều đã di tản nước ngoài. Niên học đầu tiên dưới thời Xã Hội Chủ Nghĩa thật khác lạ. Các “frères” không còn mặc áo dòng và uy nghiêm như ngày xưa. Các cô giáo điệu đà, má phấn môi son, xinh xắn trong những chiếc áo đầm hoặc dịu dàng trong tà áo dài thướt tha hôm nào thì nay chỉ mặc chiếc quần tây sậm với sơ mi hoặc áo kiểu đơn sơ. Mấy thầy cũng vậy, không còn veston với cravate cùng giày tây nữa, mà chỉ áo sơ mi đơn giản với quần tây cũ kỹ. Thậm chí có người mang cả dép râu! Và từ thầy cô đến học sinh, tất cả đều đi xe đạp. Hiệu trưởng lúc đó là một cán bộ miền Bắc bị cụt một tay.

Một hôm vào giờ ra chơi, trong lúc đứng dưới chân cầu thang gần lớp ở Sân Danh Dự, tôi bỗng thấy mọi người la hoảng và túa chạy. Khói xanh bốc lên ngùn ngụt ở dãy phòng ngang đối diện cổng chính, nơi có đặt văn phòng Ban Giám Hiệu. Ít phút sau, nhiều thầy cô trong đó cũng lật đật đi ra. Tôi thấy ông hiệu trưởng xách chiếc cặp đen vừa che mũi vừa chạy. Ống tay áo dài bên kia phất phơ trong gió. Đám học sinh từ sân bóng rổ tò mò chạy lên xem thì bị ông hiệu trưởng quát tháo, dùng cặp múa vùn vụt đuổi xuống. Cả trường náo loạn! Sau cùng thì tất cả mới biết có một học sinh nào đó ném lựu đạn cay gần phòng Ban Giám Hiệu.

Buổi học chấm dứt nhưng mọi người vẫn phải ở yên trong trường. Không lâu sau, một số cán bộ và rất nhiều công an kéo tới. Một thanh niên đeo kính cận, mặc quần bộ đội với áo sơ mi dài tay màu xanh cứt ngựa, tay cầm xấp giấy cuộn tròn, tuổi độ ngoài hai mươi trông rất trí thức mà tôi đoán chừng là thành phần sinh viên biểu tình phản đối chính quyền Sài Gòn hồi trước, đi vào lớp với một số công an.

Thầy tôi, Frère Félicien Huỳnh Công Lương, cựu hiệu trưởng của trường, vội lùi lại nhường chỗ cho họ.

Anh ta kêu gọi chúng tôi chỉ ra ai là người ném lựu đạn nếu biết. Cả lớp im lặng. Không thấy ai trả lời, anh ta bắt đầu huyên thuyên về cách mạng, về sự đấu tranh của phong trào học sinh-sinh viên, sự hy sinh của tuổi trẻ trong sự nghiệp “chống Mỹ cứu nước thần thánh của nhân dân”…

Ban đầu giọng anh còn từ tốn nhưng càng nói anh càng hăng và cao giọng quát lớn: “Đúng ra thì chúng tôi đã đuổi các anh ra khỏi trường này lâu rồi vì trường này là trường do bọn thực dân, đế quốc dựng nên, chuyên đào tạo ngụy quyền phản động, tướng tá ác ôn, tay sai nguy hiểm, mãi quốc cầu vinh. Nhưng người cách mạng chúng tôi đã khoan hồng cho các anh, để các anh tiếp tục học ở đây thế mà các anh không biết ơn lại còn muốn làm loạn, âm mưu tạo phản… Chúng tôi đố các anh đấy. Có giỏi thì cứ lật đổ cách mạng xem. Hơn một triệu lính ‘ngụy’ với xe tăng, đại pháo, vũ khí hiện đại, tối tân nhất thế giới mà chúng tôi còn đánh cho chúng cút, bỏ chạy không kịp thì thứ đám con nít các anh ‘hỉ mũi chưa sạch, miệng còn hôi sữa’ thì làm được cái quái gì mà cũng bày đặt”… Tất cả ngồi im. Lớp học lặng yên như tờ. Tôi liếc nhìn Frère Félicien, thấy mặt ông biến sắc, tái nhợt, môi hơi mím lại trước sự lên án nặng nề của tay cán bộ. Có lẽ Frère cũng cảm thấy nhục và đau lòng lắm.

Một buổi trưa khi đi học về, vừa đạp xe vô hẻm, tôi thấy bà con đứng lố nhố quanh giếng nước trước nhà chú Mười của tôi. Ông chú này là em trai thứ mười của ông ngoại tôi. Trong nhà ông, tôi thấy thằng Ánh; công an khu vực, Hai Bảnh; Ủy Viên Văn Hóa Thông Tin phường, cùng một số nhân viên khác, đang lui cui kéo chiếc xe Volkswagen ra khỏi nhà. Chiếc xe hơi này là của dì Hai tôi; nguyên giáo sư dạy Pháp Văn ở Trường Quốc Gia Nghĩa Tử. Chồng dì là trung úy phi công tử trận. Mấy năm trước dì được Tổng Thống Thiệu mời vô Dinh Độc Lập, khi trường nhận được một số học bổng của Thụy Sĩ và dì là người được giao trách nhiệm đưa số học sinh này sang đó. Theo lệnh Ủy Ban Quân Quản Thành Phố Sài Gòn-Gia Định, nhà nước sẽ tịch biên tất cả tài sản của những người bỏ nước ra đi. Để giữ lại chiếc xe, ông chú tôi đã gỡ vài bộ phận khiến máy không nổ được; và để chắc chắn hơn, ông tháo bốn bánh xe mang đi giấu. Hôm nay đến ngày hẹn, ông lánh mặt, để chiếc xe nằm chơ vơ ngoài sân. Thế là bọn chính quyền đi tìm bốn bánh xe cùng loại tới lắp vào và kéo đi!

Ký ức chưa phai

Đến hết niên học Lớp 10, năm 1976, Taberd bị giải thể. Trường chúng tôi bị lấy và trở thành Trường Trần Đại Nghĩa cho tới ngày hôm nay. Dòng đời lặng lẽ trôi dưới chính sách khắc nghiệt và sự cai trị độc ác của chế độ. Dân chúng âm thầm tìm đường bỏ nước ra đi. Sau gần sáu năm tù trong các trại cưỡng bức lao động vì vượt biên thất bại thì lần thứ hai mươi, tôi đến được Trại Tị Nạn Palawan-Philippines. Tuy nhiên, vì tới sau ngày “đóng cửa đảo” nên tôi phải qua tiến trình “thanh lọc Tị Nạn.”

Kết quả, tôi bị kẹt lại đó gần mười một năm do “rớt thanh lọc.” Sau cùng nhờ sự giúp đỡ của TS Nguyễn Đình Thắng, giám đốc Tổ Chức BPSOS (Boat People SOS), Luật Sư Trịnh Hội, Hòa Thượng Thích Giác Lượng cùng nhiều ân nhân khác, tôi đến được Hoa Kỳ vào Tháng Bảy, 1999.

Năm 2010, một nhóm bạn “niên khóa 78” của Taberd có tổ chức Hội Ngộ ở Nam California sau mấy mươi năm cách biệt. Nhân dịp này, bạn bè biết thêm là người học sinh liệng lựu đạn ngày xưa là bạn đồng khóa với chúng tôi. Bị một thằng bạn chỉ điểm cho Công An Sở TP.HCM, anh và người em trai kế bị bắt đi cải tạo. Lúc được thả về thì gia đình lo cho anh ta vượt biên. Hiện anh định cư tại Thụy Sĩ. Riêng người điềm chỉ cùng gia đình anh này lại được chính ông Võ Văn Kiệt khi còn là Bí Thư Thành Ủy TP.HCM đưa đi trong những đợt cho người Hoa kiều ra đi bán chính thức. Người này đang sống ở tiểu bang Virginia, Hoa Kỳ.

***

Quá khứ đau thương của một dân tộc được đánh dấu bằng một trang sử thuyền nhân đẫm lệ, đầy máu và nước mắt nhưng vô cùng kiêu hãnh như cuộn phim cũ được quay lại, mà con cháu cũng nên biết cho cái giá phải trả cho tự do! Ngoài kia nắng xuân của buổi sớm mai lấp lánh, rơi nhẹ trên các tàng cây, tôi bùi ngùi cảm khái với hồi ức ngang đời, lòng thì thầm “OK, sau cơn mưa trời lại sáng (Après la pluie le beau temps)”…

Ohio, 8 Tháng Tư, 2021

Triều Phong