Đình Gò Công chụp từ phía sau lúc Đình hoang phế bị trưng dụng làm họp tác xã đan lát, làm nhà ở làm văn phòng thậm chí có nuôi heo trong đình . sa91c thần và khí cụ thờ cùng vất bừa bải... Một số người thỉnh sắc về tạm trú thờ trong lăng Võ Tánh. Đình bây giờ dã được trả lại cho dân Gò Công, lần tái cúng dình đầu tiên được tổ chức rất long trọng( Ảnh Võ Nhơn Quới)( Xin quý vị am tường về Đình Gò Công chỉ dẫn cho biết Vị nào được phong trong sắc thần Gò Công và phong dưới triều vua nào. Rất mong đọc được trả lời )
http://i32.tinypic.com/30c8xvp.jpg


Chỉnh sửa lại bởi thylanthao - 26/Apr/2008 lúc 7:21am

Bên hông Đình Gò Công.... Tiệm Hoàng hải gợi lại biết bao nhiêu kỷ niệm, trước là tiệm chụp hính sau là quán cà phê... Thời khoàng 65-66 vẫn thường uống cà phê ở đây
http://i25.tinypic.com/ou2gyp.jpg

ĐÌNH LÀNG THÀNH PHỐ

NAY LÀ ĐÌNH TRUNG GÒ CÔNG

 

 (tiếp theo)

PHẦN II. DIỆN MẠO ĐÌNH LÀNG THÀNH PHỐ

 

        Đình làng Thành Phố là đình phố chợ, việc làng việc nước ít họp nơi đây, chỉ còn chức năng là nơi giao hoà giữa phần tích tụ tinh anh, vị “thành hoàng” bảo vệ dân bổn cảnh qua các cuộc tế tự hàng năm, lệ vào trung tuần tháng hai âm lịch.

 

         Mặt trước đình hướng về Bắc, thấy Nhà việc lại là bắt đầu của toà Võ ca, hậu trường của sân khấu

 

         Mặt đình thấy chia như 5 căn 6 cột có liển đối từng cặp.  Ba bộ cửa cây dạng song, lộng hình chữ “thọ” tròn  Cửa sơn đỏ, nhìn xa cho biết đó là cửa của ngôi đình cỗ. (Nay mặt nầy có tấm biển đỏ chữ vàng “ĐÌNH TRUNG”)

 

      Toàn thể ngôi đình là một phức hợp kiến trúc gồm ba toà xếp nếp theo hướng Bắc Nam. Các toà lần lượt từ mặt tiền: toà Võ ca, toà Võ Quy và toà Chánh điện có Hậu sở.

      Mỗi toà cất theo lối 3 gian hai chái, toà nầy chồng lớp toà kia theo hàng dọc, cách xếp như vậy cũng gọi là thế “sấp đọi”. trên mặt bằng hình “nét sổ” dọc.

      Toà nào cũng có 4 hàng cột dọc, hai hàng cột hai bên hong là tường thế cột, nếu là đình cỗ kiểu nầy không vôi gạch là 6 hàng cột.

 

TÒA VÕ CA

 

      Toà “Võ ca” là một kiến trúc đặc biệt chỉ có ở các đình phương Nam. Thường thì đây là chỗ tập kết người và nghi trượng phục vụ cúng tế, đồng thời là nơi diễn tuồng hát vào dịp lễ hội ở đình. Theo tự điển của Huỳnh Tịnh Của thì võ là cái nhà, ca là ca hát. Võ ca là nhà ca hát. Theo cách hiểu đơn giản của dân làng xưa thì Võ ca là nhà để hát bội vì sự xâm nhập diễn xướng của dân gian vào lễ hội hay lễ kỳ yên của người Việt ở Nam bộ là hát bội. Không thể quan niệm rằng có lễ kỳ yên ở đình mà không có hát bội.  Hát bội trước để cúng thần, sau để cho dân coi. Nếu nhớ cội nguồn đây là vốn văn hoá của người Việt khi đi vào khai phá vùng đất lạ nầy đã mang từ miền Trung vào cùng với những hành trang khác. Có ý kiến cho rằng khi cúng đình phải hát bội có liên quan đến chủ trương nâng đở, cổ vũ nghệ thuật hát bội của vị Tổng Trấn đất Gia Định xưa (toàn miền Nam) là Lê văn Duyệt - một vị quan đại thần rất mê hát bội và võ nghệ. Thế nhưng phải biết, địa điểm hát bội cúng đình bao giờ cũng diễn ra bên trong đình, tại gian hay toà Võ ca. Thấy ở ngoài Bắc trước hương án còn diễn các trò diễn sân khấu ở hội làng đều ở sân đình. Vậy chất linh thiêng ở các đình làng Nam bộ đã phai dần, nhường chỗ cho chất thế tục len vào.

   Buổi ban đầu, không rõ do trật tự ngày lễ hội quy định kiến trúc đình làng hay do kiến trúc đình làng Nam bộ với gian hay toà Võ ca làm trọn vẹn nhiệm vụ là nơi giải trí cho dân làng trong ngày lễ hội đình mà hệ quả dẫn đến lễ hội đình Nam Bộ diễn ra thiếu đa dạng và phong phú như vậy (xét toàn cục).

  Xét về nội dung bên trong Võ ca chia làm hai khu vực: Phần ngoài cùng từ cổng vào (đình Thành Phố không có cổng mà có mặt tiền ngó về Công sở làng) là hậu trường, dân gọi là buồng hát. Kiểu cách đơn sơ như thảo bạt, sâu 4 thước. Buồng hát có hai cửa để đào kép ra vào sân khấu: cửa “sinh” ở bên trái “thần” để đi ra , cửa “tử” ở bên phải dùng đi vào. Quy định nầy là được căn cứ theo quan niệm “sinh vi tướng, tử vi thần” mà ngay cả nội dung của các tuồng hát trong những ngày lễ hội tại đây cũng phải dựa theo. Trên cả hai cửa có dấu riêng, bây giờ không thấy. Buồng hát cũng là nơi nghỉ ngủ của đào kép.

    Kế đến là sân khấu khá cao rộng rãi, đây là nơi để diễn tuồng và để thực hiện một số nghi thức cúng thần như: lễ Xây Chầu, lễ Đại Bội. Mặt trước sân khấu hướng về “thần” trong Chánh điện.

   Phần trong Võ ca trước sân khấu nền thấp so với toà Võ quy thấp cả thước (nay nâng lên thấp 6 tấc), để khoảng trống, khi có hát bội, xếp ghế thành chỗ xem hát. Ở đây người xem hát ngồi thấp không án mặt “thần” ở Chánh điện.

 

(tiếp theo)

 

      Toà Chánh điện là nơi quan trọng nhất trong ngôi đình vì là nơi thần linh ngự trị. Đây thâm nghiêm tựa cung cấm của một vị vua, đó là thần Thành Hoàng làng. Các cửa chánh mở hết các gian Chánh điện rộng như 5 gian (ba gian hai chái). Các cửa nầy đóng quanh năm chỉ mở trong các ngày lễ lớn sau khi làm lễ khai môn xin phép thần (đó là nói hồi xa xưa). Hằng ngày muốn vào bên trong để thắp hương, đốt đèn, phải đi từ Hậu sở qua hai cửa hong. Cửa mặt Chánh điện cũng như cửa bên hong toà Võ quy làm cửa chánh vào đình được làm bằng loại gỗ quý chắc chắn theo dạng “thượng song hạ bản”, phía trên  có những chấn song con tiện để lấy ánh sáng và thông gió, phía dưới là những bản gỗ phân thành những ô hộc. Trang trí ở vòm cửa được chạm trổ quá công phu và sơn son rất đẹp.

   Toàn bộ khu thờ bên trong đình là cả một triều đình tượng trưng. Ở giữa cuối cùng là bàn thờ thần Thành Hoàng có bài vị ở long ngai. Hai bên bằng dãy là hai bàn thờ qui mô kém hơn một chút thờ theo trật tự ngôi vị: Tả Văn Ban (Đông), Hữu Võ Ban (Tây). Hai bàn thờ  Tiền hiền, Hậu hiền, phía ngoài tựa vách hong ngó mặt nhau...khắp nơi chạm rồng trổ phượng bay lượn, có sơn son thếp vàng. Tất cả bày ra như một cuộc thiết triều thật sự tại hoàng cung. Nơi đây có thể nói là nơi tập trung tài năng mỹ thuật trang trí của làng Việt ở phương Nam.

   Đồ thờ đặt trên các hương án là đồ tự khí “ngũ sự”: một lư hương lớn hay vừa theo ngôi vị, lư bằng đồng bóng sáng loáng, đốt trầm khi chúng tế. Lưu ý con lân trên nấp lư đầu quay sang “tả” tức “Đông”. Lư hương nhà dân thường thì con lân có đầu quay sang “hữu” tức “Tây”. Khác biệt nầy do gia phụ nguyên là Hương cả Chánh tế đình nầy trước 1975 chỉ cho tôi, sau nầy tôi đi các đình cũ và nhận thấy đúng như thế. Không thấy có sách vở nào ngày nay viết về “đình” có nêu chi tiết nhỏ nhặt nầy.

  Một bát nhang đặt sau lư hương trầm, bình bông bên “Đông”, mâm ngũ quả hay các quả đặt bên “Tây”, rồi một cái kỷ con gọi là “tam sơn” sau bát nhang , đạt ba chén rượu v.v.

   Trên bàn thờ chính có một bài vị khắc mỹ tự của thần Thành Hoàng được đặt trong khám sơn son thếp vàng.

   Trước hương án  có chừa khoảng cách để tế lạy có đặt long đình làm bằng gỗ ván, chạm trổ sơn son thếp vàng rực rỡ, dùng rước “sắc” trong các lễ hội lớn của đình. Hiện long đình trong đặt “sắc thần”. Hai bên hương án “thần” có đôi hạc đứng trên lưng rùa cao lớn, tượng trưng cho âm dương hoà hợp và sự trường cửu của thần Thành Hoàng cùng với dân làng.   Rùa hạc có tự lâu đời không những ở đình nầy mà đình nào cũng có rùa hạc vì là hai con vật tượng trưng rất tiêu biểu!

   Cạnh đó bày la liệt lộng, tàn, lỗ bộ, bát bửu, bát kích...

   Ai cũng biết đôi lộng ngày xưa dân thường có thể sử dụng trong các lễ cưới gả và tang ma, nhưng đôi tàn (bằng vải quấn tròn rủ xuống v.v.) không bao giờ được sử dụng. Vì tàn chỉ dành riêng cho vua chúa thánh thần. Đình làng Thành Phố nầy ngày thường có cặp lộng nhưng cụp lại, khi có lễ mới dương lên và treo bốn tàn màu sắc đẹp đẽ, thêm treo cờ “ngũ hành”, cờ đuôi nheo.

   Bộ Lỗ bộ được xem là loại nghi trượng vừa biểu hiện quyền lực của thánh thần, vừa tạo vẻ uy nghiêm nơi thừa tự. Lỗ bộ làm bằng gỗ và có tám cặp gồm: biển có chữ “Tĩnh túc” và “Hồi Ty”, phủ việt (búa vàng), tay văn, tay võ, gậy đầu rồng, chuỳ, gươm và giáo.

   Lại có những đồ nghi vệ gồm có: bát bửu (bình bầu, bút, quạt vả, ống tiêu, giỏ hoa, cây kiếm, khánh, phất trần), ngoài ra còn có bát kích (thanh đao, mác trường, chuỳ, kiếm,, câu liêm, đinh ba, xà mâu, giáo). Nhưng nhớ ở đình xưa dàn thờ hai bộ “lỗ bộ” và “bát bửu” tất cả được tám cặp.

  Biểu tượng thiêng liêng tôn thờ ở bàn thờ chánh là một chữ “Thần”  (       ) sơn đen rất to được chạm nổi trên nền hồi văn, đặt trong nền khám thờ, xung quanh chạm trổ rồng phượng hoa lá , sơn son thếp vàng lộng lẩy.

   Chữ “Thần” với nét sổ đứng mạnh mẽ như cột trụ, chống đở cho cả vùng “bổn cảnh”, nét oai linh “hộ quốc tí dân” của vị “Thành Hoàng” như lời xưng tụng trong “Sắc vua phong thượng đẳng thần” đời Tự Đức năm thứ 5.

    Thật ra “sắc phong “nầy là sắc phong thần đình Thuận Ngãi, khi thôn Thuận Ngãi được Triều đình chọn làm lỵ sở Huyện mới hợp nhất hai huyện đông tây (vùng Gò Công) thành Huyện Tân Hoà năm 1852. Thôn Thuận Ngãi trước 1852 cũng là lỵ sở của huyện Tân Hoà cũ (Gò Công bên Đông), nhưng thua Chợ Dinh (Đồng sơn) là lỵ sở của huyện Tân Thạnh (Gò công bên Tây) đồng thời là lỵ sở Phủ Hoà Thạnh, phát triển sầm uất hơn. Nay 1852, thôn Thuận Ngãi bắt đầu thịnh dần dần hơn cả Chợ Dinh.

    Trở lại, đồng thời cùng năm lập lỵ sở huyện Tân Hoà mới, đình Thuận Ngãi có tự lâu đời được phong sắc cùng mươi ngôi đình trong huyện.

     Khi Pháp lập làng Thành phố, ngôi đình cổ Thuận Ngãi còn được duy trì cúng tế gần sáu mươi năm. Năm 1930 - 1932, đình bây giờ mới được cất và chính thức gọi là “Đình Thành Phố Thôn” như ở trên đã đề cập. Đình cất mới nhưng tinh thần vẫn là đình cũ. Có sắc thần, nên sau không xin sắc nữa. Đời Khải Định và Bảo Đại vẫn còn phong sắc cho những đình còn lại ở Gò Công dù đã thuộc Pháp. Vậy ở bàn thờ chính, chữ thần là thờ vị thượng đẳng thần “Thành hoàng bổn cảnh” tức vị thần thuộc “thiên thần” không tên tuổi.

    Nhưng khi nhìn hai bàn thờ “trái”, “phải”  của bàn thờ thần chánh, thờ Tả Văn Ban và Hữu Võ Ban, đọc hai cặp liển đối, thì biết ngay, khi cất lại đình, hội đồng hào mục, những bậc túc nho làng Thành Phố, thờ vị thần tại đình nầy là vị “nhân thần” như trên mười ngôi đình trong tỉnh Gò Công đã thờ và có “sắc vua phong” chánh thức.

   Sắc của đình làng Thành Phố Gò Công do vua Bảo Đại phong năm 1930 hiện cất giữ tại Đền Võ Quốc Công ở Gò Tre, xã Long Thuận.[1]

    Vị đó là “Trung liệt Võ công tôn thần” tức Hoài Quốc Công Võ Tánh, xưa là Phò mã Huân thần khai quốc của Triều Nguyễn.

     Vậy đình làng Thành Phố dù sắc thần cũ “Thượng đẳng thần”, nhưng thờ vị thần của vùng Khổng tước Nguyên xưa:

Hoài Quốc Công Võ Tánh

       Nhớ, khi khởi nghiệp năm 1884, Võ Tánh xưng là Tổng nhung đạo quân Kiến Hoà và trương cờ có 4 chữ “Khổng Tước Nguyên Võ”. Trong Văn tế khi cúng xướng xưng tụng trước tiên như sau:

 

       “Khâm Sai Chưởng Hậu Quân Bình Tây Tham Thặng Thượng Tướng Quân gia tặng Quận Công Dực Vận Công Thần đặc tiến Phụ Quốc Thượng Tướng Quân, Thượng Trụ Quốc Thái Úy Hoài Quốc Công TÁNH truy tặng Trung Liệt Võ Công Tôn Thần, Ứng Nghĩa Đạo Khâm Sai Chưởng Cơ gia tặng Dương VÕ Công Thần Trấn Quốc Đại Tướng Quân”

 

      Còn trên bàn thờ bên đông Tả Văn Ban có hai câu liễn là:

 

     “Gia Long Tả Vận Công Hoằng Khai Quốc

        Đại Nam Luận phong Lễ Hiệp Mậu Gia”

 

     Đọc hai câu nầy biết là thờ một văn thần thời Gia Long lập quốc.

     Trong Văn tế thần khi cúng đình Thành Phố, phần xưng tụng vị tham mưu “văn”, ghi bằng chữ nho như sau:

 

     “Lễ Bộ Thượng Thơ gia tặng Tán Trị Công Thần đặc tiến    Trụ Quốc Kim Tử Vinh Lộc Đại Phu Lý Tự Khanh Thái Tử Thái Sư CHÂU Ninh Hoà Quận Công thuỵ Trung Ý NGÔ Công Tôn Thần”

 

       Dù viết chữ nho nhưng dễ hiểu, vị thần nầy là Ngô Tùng Châu, viên quan văn cùng Võ Tánh thủ thành và tử tiết tại Bình Định Thành năm 1801.

        Trên bàn thờ bên tây Hữu Võ Ban có hai câu liễn cũng bằng chữ Nho như sau:

 

          “Văn Trị Hi Triều Tôn Chi Viết Bá

           Vũ Công Thái Vận Biểu Nhi Xưng Công”

 

        Rõ là thờ võ thần tướng hạ của vị chánh thần nghĩa chung chung, nhưng trong văn tế cúng thần xưng tụng như sau:

 

    “Thống Binh Chưởng Cơ Doanh Nghị Hoà Hầu

       thuỵ Trung Liệt  Nguyễn Công Tướng Quân”

 

       Theo chức tước vị võ thần nầy là Nghị Hoà Hầu Nguyễn Tấn Huyên, vị tướng đã nhảy vào lửa cùng thiêu mình với chủ tướng Võ Tánh ở Bác giác lầu cũng năm 1801 đó!

   Trong khi cúng tế, ban Quí tế còn đặt bàn Hội đồng trước long đình để bày các lễ vật cúng thần.