Lê Bá Liễu

"Xựa boọc lau"-Đệm bông lau- là một vật dùng không thể thiếu trong bất cứ gia đình đồng bào dân tộc Thái nào. Đó là một nét văn hóa tiêu biểu,một chứng minh cho đức tính chịu khó, nết đảm đang khéo léo của người phụ nữ Thái trong sinh hoạt đời sống hàng ngày.

Đám rước dâu Thái với chồng "Xựa Boọc lau" làm của hồi môn...

Dùng để trải giường, " xựa boọc lau" được may bằng chất liệu vải bông   từ các cây bông do các gia đình trồng trên nương, thu hái và kéo sợi dệt trên khung dệt thủ công truỳên thống. Tấm " xựa" vốn có màu chàm hoặc đen, hoặc có thể có nhiều màu như thổ cẩm tùy theo khả năng và thẩm mỹ của người làm ra. Thông thường"xựa boọc lau" có khuôn khổ cá nhân với chiều dài từ 1,8 đến 2 mét, rộng cỡ 80-90 cm và dạy độ 4-5 cm được khâu tay và nhồi chặt bằng bông lau bao tử đã được phơi khô. " Mỗi tấm ‘xựa boọc lau đều được khâu dằn thành nhiều ô hình quả trám hay hình vuông  cỡ 4X4 cm. Tấm ‘xựa boọc lau" được chia thành 5 khổ rất đều nhau để dễ gấp gọn hay phơi phóng khi chưa sử dụng. Theo tập quán, mối tấm " xựa boọc lau" thường kèm theo một chiếc gối( Mon) và một tấm đệm ngồi( Phá tặng) cùng một chiếc màn đen cũng bằng thứ vải thô dệt từ sợi bông...Chính chiếc gối và tấm đệm ngồi này cúng đều được khâu và nhồi chặt bằng thứ bông lau bao tử như tấm " xựa boọc lau". Với chiếc gối xinh xắn là sự tinh tế của người con gái khi dệt và tạo hoa văn làm vải bọc gối. Ngoài chức năng dùng để gối đầu, chính chiếc gối cũng được xem như là vật trang trí trong phòng ngủ của người Thái. Với truyền thống hiếu khách ,ngoài những tấm " xựa boọc lau" cho mỗi thành viên trong gia đình; trong bất cứ gia đình người Thái nào cũng luôn luôn sẵn ít nhất cũng dăm ba tấm " xựa..." đẹp nhất dành cho khách đến thăm và nghỉ lại.

Ở dân tộc Thái, người con gái khi đến tuổi cập kê thì cũng là lúc người mẹ , người chị bắt đầu chỉ bảo cho những nết ăn nết ở khi làm dâu..Quan trọng hơn là việc tự tay mình làm ra những tấm " xựa boọc lau"- Của hồi môn độc đáo không thể thiếu cả người con dâu Thái khi về nhà chồng-Từ việc trồng bông dệt vải, đến những bí quyết kinh nghiệm dùng chất liệu từ cay lá rừng để pha chế thành phẩm các màu nhuộm lên tấm vải dệt. Mỗi năm, cứ vào cữ tháng 9 tháng 10 khi cây lau bắt đầu trổ bông,người phụ nữ Thái lại rủ nhau vào rừng thu hái bông lau-Nguyên liệu chính cho từng tấm " xựa boọc lau-Phải là thứ lau bao tử mềm mại. Phơi được nắng, bông lau sẽ đẹp và bền. Thứ nguyên liệu độc đáo  dùng làm " xựa boọc lau" này được bảo quản và cất giữ rất chu đáo.

Khi người con gái đã có người chọc sàn và đã chọn cho mình người chồng tương lai được cả hai bên gia đình ưng thuận và chọn ngày nên vợ nên chồng. Công việc đầu tiên của người con gái là dò hỏi để biết nhà chồng tương lai có bao nhiêu anh em trai. Để rồi bắt đầu từ đó tranh thủ từng ngày làm ra những tấm " xựa boọc lau". Bởi theo tập quán khi đi lấy chồng, nàng dâu sẽ làm cho anh em trai nhà chồng mỗi người một tấm " xựa boọc lau" cùng với gối đệm, màn...Nhà chồng, qua những tấm " xựa.." của hồi môn này sẽ đánh giá được sự đảm đang khéo léo, khiếu thẩm mỹ tinh tế của con dâu...Và cũng theo truyền thống, nhà trai sau khi nhận những tấm  " xựa..."và gối cùng đệm ngồi..của nàng dâu sẽ hoàn trả lại cho nhà gái một số bạc trắng tương ứng . Đó cũng là lối ứng xử rất văn hóa trẩntọng những thành quả lao động của người con dâu.

Ở miền tây Nghệ An,đồng bào dân tộc Thái từ bao đời nay vẫn tồn tại  tập quán văn hóa rất đẹp trong tục cưới xin.Tiếc rằng trong cơ chế thị trường,rải rác ở đâu đó đang dần dần mất đi bản sắc rất Thái này...Những tấm " xựa boọc lau"- liên quan đến hôn nhân này đang dần trở thành một loại hàng hóa trao đổi. Thay vì tấm " xựa.." được may bằng thứ vải dệt từ nhữg khung dệt thủ công là những tấm "xựa.." làm từ những tấm vải Con công, hay vải Nilon dệt công nghiệp được mua từ các chợ...Tuy vẫn được nhồi bằng thứ lau bao tử ấy...Và những cô dâu Thái hiện đại đã và đang mất đi bản sắc văn hóa dân tộc mình....Nhưng tấm "xựa boọc lau" tấm đệm lấy chồng truyền thống của người thiếu nữ Thái còn mãi với thời gian.../.