1- NHÀ BÁC NĂM PHÁT

Bên này sông là nhà Ông Trần Công Phát có chức danh gì đó trong Nhà Thờ người trong xóm thường gọi Năm Phát.

Nhà bác Năm cất thụt sâu bên trong rất xa đường lộ, đi vào nhà phải qua miếng vườn nhỏ, khi trồng mía lúc trồng bắp tây… trước cửa nhà trồng cây Sơri tán thật to. Đường vào nhà cặp theo mé sông cây bần, tra và dừa lá đan kín.  Khu vườn nằm sau nhà Bác Hai Thi rất rộng từ mé nhà đến giáp đất Cô Tư Xông, khoảng đất này đào mương lên líp trồng dừa, phía sau nhà là con rạch nhỏ làm ranh với nhà Bà Sáu Mắm, con rạch theo đám lá dừa nước rậm rạp dẩn nước vô ra cái ao nhà và chảy vào các mương quanh líp dừa, buổi trưa chúng tôi thường núp vào đám lá canh vắng người nhảy qua mương leo hái trộm dừa, Anh Điệp rất chịu chơi gặp tụi tôi anh làm bộ rượt có khi còn hái dừa cho.

Gia đình Bác Năm chuyên nấu, bán Muối, cũng có làm chủ Hụi. Hụi là một hình thức huy động vốn nhàn rổi trong dân gian.

Khi chơi hụi cần có một người uy tín đứng ra chịu trách nhiệm gọi  là "chủ hụi", chủ hụi mời các thành viên khác cùng chơi, người tham gia gọi " tay em". Chủ hụi có trách nhiệm đi thu tiền của các tay em giao đủ, giao đúng ngày quy định cho thành viên được hốt . Một dây hụi 500 đồng / tháng, gồm khoảng trên dưới 20 thành viên. Bỏ hụi thường vào đầu tháng. Tháng đầu tiên các tay em phải chầu hụi. Thí dụ hụi 500 đồng/ tháng, các tay em phải góp cho chủ hụi 500 đồng gọi là tiền áp thảo.

Tháng thứ nhì đến ngày giờ hẹn, tất cả các tay em tập trung đến nhà chủ hụi, bỏ hụi. Bỏ hụi bằng cách các thành viên viết số tiền mình muốn bỏ lên trên tờ giấy cho vào cái lon đặt giữa bàn, đôi khi cũng có thành viên không viết thăm mà nói số tiền mình muốn bỏ. Đến giờ kêu hụi, chủ hụi cho tay vào lon thăm, trộn đều sau đó bốc ra 1 thăm đọc tên thành viên và số tiền kêu hụi. Thí dụ : thăm thành viên thứ nhất 5 đồng, thành viên thứ hai 10 đồng, thành viên thứ ba 7 đồng  … Nếu hai thăm đồng số tiền thì người ra trước được hốt,  người kêu bằng miệng trước lúc bốc thăm nếu trùng với số tiền bỏ thăm thì người kêu miệng được hốt hụi.

Số tiền của thành viên thứ hai bỏ cao nhất 10 đồng như vậy thành viên này được hốt hụi.

- Do bỏ đi 10 đồng các con hụi phải đóng 490 đồng cho người hốt thông qua chủ hụi.

- Chủ hụi mượn vốn trước 500 đồng bây giờ phải trả lại đóng 500 đồng

Chơi hụi là một hình thức giúp đở nhau. Tay hụi hốt chót đương nhiên các tay hụi chết ( đã hốt rồi ) mỗi thành viên phải đóng đủ 500 đồng.

Bác năm có rất nhiều con : Chị Hai Ngà, anh Ba Lực, Tư Điệp, Năm Rạng, Sáu Tươi, Bảy Sáng, Bé Lớn và Bé Nhỏ.

Chị Hai Ngà là Nữ Quân Nhân ngành Xã Hội, Doanh trại làm việc nằm giữa Thành Cộng Hoà do Liên Đoàn Phòng Vệ Tổng Thống Phủ thời Đệ Nhất Cộng Hoà trú đóng và Nhà Thờ Hầm, đối điện với Nha Sổ Số Kiến Thiết và Toà Đại Sứ Anh trên đường Thồng Nhất. Phạm Phú Quốc đã dội bom xuống nơi này trong lần đảo chánh Tổng Thống Ngô Đình Diệm,

Đám cưới Chị Hai Ngà lớn nhất xóm tôi thời đó, người lớn làm bò, làm heo, bọn nhóc chúng tôi làm vịt cả đêm, thuở ấy chưa có đèn điện, nhổ lông gà vịt trong ánh sáng tối mù quanh bên bếp nước sôi, sáng ra thợ nấu kêu trời như bọng, đến khuya những người phụ việc  ăn cháo huyết, cháo lòng bò thả giàn. Thật là vui như một lễ hội.

Anh Ba Lực nghe nói học trường dòng trên Sài Gòn, sau 75 ra đời, lập gia đình bên Bến Tre, sau đó đi vượt biên ra nước ngoài và chết bên đó.

Nhà Bác Năm có lò muối, lò muối làm bằng gạch đặt trên lò hai cái chảo lá sen thật lớn, Anh Điệp đổ muối hột vào hai chảo cho nước vào, đốt bằng trấu, lâu lâu lủa tắt ngùm, Bác Năm dùng cây móc, cào những thanh sắt xếp nằm ngang như bậc thang ở cửa lò, gió ùa vào lửa cháy bừng reo xì xèo , nước sôi thỉnh thoảng dùng xẻng xúc ra lớp muối trắng tươi đổ vào cần xé.

Buổi chiều mát trời thường thấy Bác Năm trai và anh Điệp đi gánh trấu, hai bao bố nhồi đầy trấu, móc sắt móc vào hai thành bao xỏ đòn gánh vào, nhẹ nhàng.

Ghe chở muối thường neo bên cống và phu gánh vào bếp đổ đống cao nghệu, xài dần.

Bác Năm trai rất nghiêm khắc thời này người ta hay dùng roi để dạy con, Bác Năm cũng thế, Trần Công Điệp rất chịu chơi, bản tánh anh hùng lại hay phá phách thường bị người lớn mắng vốn, con nít đến nhà mét nên anh thường bị đòn, Bác Năm trai đánh mõi tay, anh Điệp đứng ì ra đó, không hề khóc. Một đêm anh Điệp học bài ngủ gục Bác Năm lỡ tay nắm tóc đè đầu mặt anh bị đập vào bóng đèn dầu, máu chảy phải đi lên thầy Ba Nô băng bó, để lại trên má anh vết thẹo.

Trong chuyến đi Gò Công lên Sài Gòn nhập ngủ, qua ngã Cầu Nổi, chỉ có nhánh cây gát  giữa đường, xe cộ dừng lại không dám qua, đã trưa không thấy lính đến giải toả, hành khách mệt nhoài, con nít khóc lóc vì nắng nóng với bản tánh anh hùng Nam bộ “Ra đường gặp chuyện bất bằng, chẳng tha” Điệp từ phía sau dảy xe tiến tới dọn dẹp trở ngại thì bị việt cộng núp bắn lén.

Hiện hai Bác Năm đều đã qua đời, Chị Hai Ngà, và Bé lớn ( Trí ) ở nước ngoài.

Nhà Bác Hai Oai, làm việc bên Toà Bố, một trong những gia đình khá giả trong xóm tôi, có 4 người con, Chị Tư Mầu, anh Năm Sơn, Sáu Long, Bảy Tài.

Bác Hai gái có tên là “ Bà Hai Trầu” miệng luôn nhai trầu , thích đánh bài Tứ Sắc, ngồi chơi suốt ngày không mệt

Gia đình khá giả, các anh chị sung sướng vô cùng. Sau ngày Bác Hai trai đột ngột qua đời, do đạp miếng miểng sành bị Phong Đòn Gánh, từ đó gia đình suy kiệt

Chị Tư Mầu yêu anh Bảy Na làm thợ mộc nhà dưới Gò Tre, Chị tư  Mầu rất nhiều con sanh 4 lần đến 7 đứa con, năm 1977-1978 gia đình đói khổ, phải bán nhà cho Chị Hai Hường con Bác Tư Giái rồi theo đoàn người Gò Công đi Cà Mau tìm sống. Nghe nói hiện giờ có vuông tôm, cuộc sống cũng khá

Ba mất, Anh Năm Sơn phải nghỉ học đi làm mướn ở tiệm cám, tuy ít học nhưng tính văn nghệ rất cao, tham gia vào Thi Văn Đoàn Hồn Thu Thảo, với bút hiệu Thanh Sơn có thơ đăng trên bào Tiếng Chuông, sau đi lính Pháo binh thuộc Trung đoàn 12, Sư Đoàn 7 Bộ Binh đóng ở Đồng Tâm Mỹ Tho, người rất dể thương, uy tín với cấp trên, do chử viết đẹp lại biết thơ văn nên được làm việc ở phòng 1. Sau ngày tản hàng anh về quê vợ ở Phú Mỹ, Tân Hiệp Mỹ  Tho, làm bốc vác ở nhà máy xay lúa, tham gia văn nghệ soạn kịch, viết bài ca vọng cổ rất nổi tiếng trong khu vực.

Sáu Long mới học lớp nhì đã nghỉ , học hớt tóc với chú Tám Cây , người mua lại căn nhà của Bác Tư chị Sáu Ngữ , tiệm hớt tóc của chú cất tại Cống Cầu Huyện phía bên nhà Bác Năm Phát, Sáu Long rất hiếu thảo đi làm được bao nhiêu tiền đều đưa hết cho má. Đến năm 18 tuổi Long được anh Năm Sơn  đăng lính Sư Đoàn 7 Bộ Binh, trong lần về phép, bị cảm Bác Hai mời Thầy Ba Nô xuống chích, vừa rút kim ra thân thể bầm tím và qua đời ( Thầy Ba Nô chích dạo Thy Lan Thảo đã nói phần trên)

Người con trai út là Bảy Tài, nghỉ học từ nhỏ, đi lính Sư Đoàn 7 Bộ Binh

Sau ngày tan hàng Bảy Tài về nhà cưới Cô Nê con Chú Năm Mạnh nhà cách con hẻm, Cô Nê đi bán cốm quanh các bến xe lam mặt lúc nào cũng cười vui, có hai con nghèo khổ bán đất ăn dần sau cùng về Bình Ân, qua đời ở đó

Trên vuông đất của Bác Hai, khi còn sống Bác bán một phần cho Anh Năm , anh chồng của chị Tư Mầu, anh Năm làm tài xế xe hàng chị Năm bán rau cải trên chợ, gia đình này có cô con gái là Ca Sĩ Ngọc Hiếu làm ở Phòng chiến Tranh Chánh Trị. Cùng thời với Ca Sĩ Thiên Trang. Ngọc Hiếu lập gia đình với ông Trưởng Đoàn Xây Dựng Nông Thôn, sau ngày 30-4 đi cải tạo, định cư ở Mỹ

Chân thành cám ơn Chú đã cho cháu biết thêm một chi tiết rất hay về  Cô Tư Là và anh Tư Còn. Rất mong Chú bổ khuyết giúp cháu những điều thiếu xót

Cháu

Cao Thệ

Dọc theo bờ sông bãi bùn cây Bần mọc thành hàng, những cặt bần (Rể bần) vươn lên tua tủa như những cây chông, bọn tôi cắt đem về vót thành những phao câu cá, hoặc làm nút chai, có người vạt lấy làm phao thả Vó bắt cua. Trên những nhánh bần treo tòn ten tổ chim Vòng Vọc, là kết quả một nghệ thuật tinh xảo của hai chú chim bé tý teo, có mỏ cứng như sắt,  tỉa từng sợi lá xé đan thành tổ chim hình chử  q , cung tròn chử C là khu vực đẻ trứng, lủ chim non sinh hoạt, che mưa che nắng, chử I như ống cống chim cha mẹ chui vào ra . Chim rất khôn thường làm tổ trên những cây luôn luôn có tổ ong sắc. lơ ngơ leo lên bắt chim  ong đánh cho sưng mặt.

Nhà Ông Ba là nơi tập trung bọn nhóc chúng tôi nào là chơi cò chập, đánh đáo, nhảy dây, tạt lon và hấp dẩn nhứt vẫn là đá banh, trái banh cũng siêu đẳng làm bằng trái dừa điếc đá sưng giò sưng cẳng thế mà vui.

Lủ chúng tôi sau khi chơi phá mệt nhoài thường ra sông, trước khi đến sông thường tìm Bình Bát chín, Bình Bát là loại cây mọc hoang ven sông, trái màu xanh khi chín màu vàng tươi, ruột tương tự như trái Mãn Cầu … hoặc trèo hái trái Bần, nhớ năm Gò Công bị dịch Cúm (1956 ? ) Bần trên sông không còn một trái người ta hái bán, ăn để trị cúm. Nói đến Bần ( Thuỷ Liễu) còn có loại Bần Ổi, Bần Ổi thường mọc trên bờ , lá bần to hơn màu xanh hơn, chua hơn Bần Thuỷ Liểu.

Tắm sông bọn tôi thường chơi trò rượt bắt đuổi nhau, chia phe móc sình chọi lộn,  trong những lần móc sình vô tình bắt được Vọp.

Bắt vọp có rất nhiều cách, tuỳ theo mực nước sông,  lúc nước vừa ròng vọp dưới bùn đưa khoé miệng lên phun nước, ta đi trên bờ hoặc mép nước nhìn xuống thấy như cơm sôi,  phải nhìn kỷ nước trong vắt không có tạp chất, bàn tay chụm lại như cái nôm đưa tay xuống là dính gọi là bắt vọp sôi, cẩn thận đừng cho nước giao động mạnh, những con khác sẽ ngưng sôi,

Nước rút vừa sát mặt bùn khoé miệng vọp còn trên mặt bùn phải tinh mắt mới nhìn thấy gọi là bắt vọp mánh,

Nước rút cạn trơ bãi sình, dùng chân đạp gọi là bắt vọp đạp, vọp sống quần thể ít khi ở lẽ loi một mình

Vọp nhỏ màu xanh, vọp to do nằm dưới bùn có màu vàng của phèn đôi khi trên  lớp vôi bị bể có màu trắng đục. Vọp giống như nghêu, nhưng lớn hơn nhiều , luộc vọp lấy nước nầu canh, thịt vớt ra kho tiêu ăn cơm với canh vọp, thiệt đã hết biết !

Dùng vọp bỏ vào lu nước, những chất bả lơ lững, vọp ăn hết làm nước rất trong, hơn cả lóng phèn.

Những gia đình quanh bờ sông từ cống chạy lên Cầu Tây Ban Nha người ta trồng cây dừa nước, để giữ đất khỏi sạt lở. Lá dừa chặt ra tách làm đôi phơi  để lợp nhà, phần còn lại gọi là bẹ dừa hay  là bập dừa, người ta chặt bẹ dừa , xẻ nhỏ phơi khô làm lạt để buộc lá, buộc cây. Bẹ dừa còn làm phao cho đám con nít chúng tôi tập lội, thời kháng chiến chống Pháp người ta gọt thành cây súng gọi là súng bập dừa, vây đồn đánh bót, chỉ có cây súng Mút cờ Tông chạy lại chổ này bắn cái đùng, chạy lại chổ kia bắn cái rằm, số còn lại là súng bập dừa chạy tràn lan chi địa, Pháp thấy đông sợ quá đầu hàng thế là thắng trận.

Thân bập dừa hình chử V, ôm bó vào nhau tạo thành khoảng trống, cá cua thường chui vào để ở, để bắt mồi, ngày rằm hoặc 16 âm lịch, cá Bóng  Dừa thường  bắt cặp chui vào, những người lao động nghèo khó như chúng tôi có được bửa cơm thịnh soạn.

Cây Dừa Lá, trồng để giữ đất không cho sạt lỡ, tranh giành với sông nước giữ phù sa tạo bãi bồi, sống âm thầm nơi nước mặn, phèn chua, gần gủi giúp đở người bình dân lao nhọc, gìn giữ chở che cho thế hệ Cha Ông yêu nước  gắn liền tên người Anh Hùng Dân Tộc Trương Định, Đám Lá Tối Trời đi vào lịch sử giữ nước oai hùng của dân tộc , Cây Dừa nước rất đáng được tôn vinh !

Cao Thệ