Phương Dung, tiếng hát gọi nhạn trong sương

 

         Vào những năm 1963, 1964, ca khúc “Những đồi hoa sim” của Dũng Chinh được nổi như cồn là nhờ giọng hát của Phương Dung, cô ca sĩ sinh quán Gò Công. Nhưng nói cho cùng, cũng nhờ bản này mà trong một sớm một  chiều Phương Dung trở thành một ngôi sao ca nhạc sang lộng lẫy như ngôi sao của Lệ Thanh, Thanh Thúy, Minh Hiếu và Duy Khánh trước đó vài năm.

        Ca khúc “Những đồi hoa sim” có lời hát phỏng theo ý của bài thơ “Màu tím hoa sim” của Hữu Loan. Trong khi viết bài nầy, tôi xin chân thành mật niệm anh hồn của các nhạc sĩ Dũng Chinh. Anh đã cùng với nhà thơ Mặc Tưởng và soạn giả Yến Linh(soạn tuồng cải lương) bỏ mình trên chiến trường An Lộc trong mùa hè đỏ lửa 1972. Nếu không nhờ dịp viết bài nầy thì tôi không còn dịp nào khác để cầu nguyện bằng giấy trắng mực đen cho vong linh cả ba được siêu sinh nơi miền Cực Lạc.

       Phương Dung đã hát “Những đồi hoa sim” trên nhiều sân khấu Đại nhạc hội, hát vào đĩa nhựa và sau đó vào băng nhạc. Bài hát của Dũng Chinh và giọng hát của Phương Dung tràn lan khắp miền Nam Việt Nam, từ con sông Bến Hải đến mũi Cà Mau. Tuy không vào được môi trường khách sành điệu, nhưng chúng len lõi vào quần chúng, từ hẽm hóc trong thành phố cho đến những địa danh khuất lánh. Bởi đó, nó bị sữa đổi thành lời nhãm nhí để thiên hạ buồn tình hát chọc cười giãi trí cho nhau:

             Rằng chuyện ngày xưa, nàng mê anh thiếu úy mang bầu nên phá thai.

             Đến chết, em không them la hét, không cằn nhằn một lời.

             ……………………………………………………………………

       …..không chết người trai khói lửa mà chết người em gái hậu phương lỡ mang bầu.

      Phương Dung còn có bài “Nỗi buồn gác trọ” để mê hoặc khán thính gỉa. Ngoài ra,  những bản khác đã xuất hiện trước khi cô trở thành ca sĩ khá lâu như “Tình bắc duyên nam” của Xuân Tiên, “Tống biệt” của Võ Đức Thu (phổ thơ của Tản Đà)…cũng được cô dung để ru hồn khán thính gỉa trên sân khấu Đại nhạc hội.

      Tiếng hát của Phương Dung vang lộng, lánh lót và dẽo mề dẽo mệt. Cách diễn tả của cô không có màu mè riêu cua. Tiếng hát sung mãn và tươi xanh như cỏ tranh, như những loại cây mọc mé sông rạch miền Tiền Giang lẫn miền Hậu Giang như: cây ô-rô, cây bình bát, cây muối, cây dứa gai…Cô được mệnh danh là “Con nhạn trắng Gò Công”, nhưng tiếng cô chỉ lãnh lót như tiếng nhạn, chứ không qúa buồn như tiếng nhạn. Nhưng cũng như tiếng nhạn, nó gợi một chút gì nuối tiếc cái bóng hạnh phúc đã trội qua. Nhạn như tiếc mùa xuân tươi mát cỏ cây, mùa hè đẹp nắng và giờ đây phải đối diện với mùa thu ảm đạm sương mù và kéo theo mùa đông lạnh lẽo. Còn Phương Dung khi hát, tiếng hát cô như phảng phất một chút u hoài dìu dịu, một chút luyến tiếc bảng lãng gần như mơ hồ về mảnh đất quê hương Gò công của cô và thời còn cắp sách đến trường.

      Phương Dung chỉ có duyên mà không đẹp. Mặt cô không có chi tiết nào lỗi lầm thô tháp, nhưng cũng không có điểm sang nào nổi bật. Cô có vẻ phúc hậu , thông minh. Cặp mắt cô không lớn lắm, ánh mắt bình thản. Cặp môi cô khá thanh tú và rõ nét thường nỡ nụ cười điềm đạm, nhưng rất ấm áp ân cần. Vầng trán cô sang nhuận. Vóc vạc cô vừa tầm và thanh cảnh. Khi lên sân khấu, cô không hề ăn diện choáng lộn, thường là áo dài trắng. Cô vẽ mày và tô viền mắt thật thanh, thật kín đáo, giồi phấn hồng sương sương, tô son màu đỏ hạt lựu tuy bóng mà thật dịu thật ngọt mắt. Vào những thập niên 60 và vào 5 năm đầu của thập niên 70, cô không có vẻ nghệ sĩ chút nào vì cô đeo nữ trang dành cho lúc lên sân khấu qúa ít. Cô có vẻ như một nữ sinh lúc mới ra nghề. Nhiều năm tháng trôi qua, cô có vẻ một cô giáo tỉnh lẻ. Cho nên hình ảnh cô rất gần gũi và rất thân ái với đa số khan thính giả bình dân hay đa số khán thính giả bậc trung lưu.

       Gò Công là tỉnh ven biển. Phía Đông là Biển Đông. Phía tây là sông Chợ Gạo coi như liền ranh với tỉnh Mỹ Tho. Phía Bắc là sông Vàm Cỏ Tây nối tiếp sông Sòi-rạp. Phía Nam là sông Cửa Tiểu. Đây là quê hương cô thiên kim tiểu thư Phạm Thị Hàng, ái nữ của quan Lễ Bộ Thượng Thư Phạm Đăng Hưng. Khi cô về Hòang  cung ngoài Huế làm vợ Thaí tử Miên Tông có đêm theo cách làm hai món mắm tôm chà và mắn tôm chua. Cả mọi người trong hoàng cung lẫn hoàng thân quốc thích cùng công hầu quí tộc và dân chúng nơi đế đô Huế đều thích hai món mắn nầy. Khi Thái tử Miên Tông lên ngôi, tức là Hiến Tổ Chương Hoàng Đế ( mà chúng ta thường gọi là vua Thiệu Trị ) phong cho Phạm Thị Hàng làm Nhất Giai Phi. Về sau Nhất Giai Chi họ Phạm được con trai là vua Tự Đức (Dực Tôn Anh Hoàng Đế) phong làm Từ Dũ Thái Hậu.

Gò Công cũng là nguyên quán của Nam Phương Hoàng Hậu, vợ của Hoàng Đế Bảo Đại. Nếu Từ Dũ Thái Hậu va Nam Phương Hoàng Hậu đi vào lịch sử dân tộc thì Phương Dung đi vào lịch sử ca nhạc nước nhà.

      Tại Gò Công, ngoài hai món mắn tôm chà và mắn tôm chua, còn có thứ mãng cầu biển to va ngọt hơn các thứ na ở miền Bắc, còn có thứ đu đủ xiêm ruột màu gạch ửng tím ngon hơn các loại đu đủ ruột vàng ở các vùng khác.  Ngoài âm sắc ngời sang và lộng lẫy, giọng hát Phương Dung còn ngọt lịm làm chúng ta nghĩ đến vị ngọt của mãng cầu biển và của đu đủ xiêm. Nó còn mặn mà tình ý làm ta nghĩ đến hai món mắm bất hủ kia.

Nhưng dù bản chất tiếng hát của Phương Dung là châu ngọc long lanh, là gương báu rạng ngời, nhưng Phương Dung không mấy chú trong đến vấn đề trau giồi nó bằng kỹ thuật. Cô dàn trải làng hơi không đều. Ở những chỗ ngang ngang cô dồn hơi cho tiếng vang lộng, gây một dư âm sang sang, nhưng đến khi lên cao hay xuống trầm, tiếng hát không lánh lót khi lên cao, và trở nên hơi mỏng hơi và hơi nghẹn ngào khi xuống trầm. Đây là một giọng hát lấy cái véo von của tiếng hót chim ý nhi, lấy cái xao động của cành lá thùy dương  reo trong gió để làm đẹp, làm cái quyến rũ cho giọng hát vốn không được luyện tập theo phương pháp chân truyền của mình. Nghe Phương Dung hát, chúng ta còn nghĩ đến thứ gỗ cẩm lai tuy được bào chuốt láng mặt nhưng chưa được đánh lớp “vẹc-ni” cho mặt bóng ngời  như gương soi. Chúng cũng còn nghĩ đến đá hoa cương chưa giồi mặt sau khi làm thạch bàn. Và nó cũng như rượu nếp than, tương, chao, nem, tré, xôi rươu chưa dậy men sung mãn để làm món ăn thức uống ngon miệng cho thực khách.

       Phương Dung không biết ngân nga. Ở tiếng chót mỗi câu, cô chỉ nắn nót một vài hột ríu rít bời rời; đó không thể gọi là chuỗi ngân được. Có nhiều chỗ cô không thèm ngân nga, cũng không thèm kéo dài làng hơi. Vì sao? Bởi cô phung phí làng hơi ở những chỗ dễ hát để tiếng hát đầy âm vang, sang lồng lộng như vòm trời tràn ngập ánh trăng rằm; đến khi lên hơi cao cần có làng hơi phong phú để kéo dài trường độ nốt nhạc ở tiếng cuối câu hát thì cô hụt hơi, thế là cô bỏ cuộc một cách tỉnh bơ, một cách gọn gang, không them ngân nga làm chi cho cực thân?

       Nhưng mà nghĩ cho cùng, nếu Phương Dung hát theo nề nếp chân truyền, có thể ngân nga dễ dàng như Mộc Lan, Châu Hà và Kim Tước thì chưa chắc cô được quần chúng đón nhận một cách say sưa nồng nhiệt như thế. Đa số quần chúng ghét ai hát mà bày chuyện ngân nga mà họ cho là rên i ỉ. Tiếng hát Phương Dung có thể đáp ứng cái sở thích quá đơn giản ấy. Lại nữa tiếng hát ấy đã đẹp sẵn rồi, cô không cần trau chuốt giồi mài làm chi cho mất công. Đó như là rau cải diếp, rau húng, rau quế, dưa leo chỉ để dành cho thực khách ăn uống, để họ cảm nhận được cái tươi mát thơm tho của chúng. Chỉ có loại rau giền, mồng tơi, bồ ngót, đậu ve, đậu đũa, cải làn mới cần phải xào hoặc nấu cho chín mềm và phải được thêm gia vị thì mới ngon. Tiếng hát của Phương Dung là loại rau ăn sống. Nó tươi rói, tràn trề sinh lực. Nó mộc mạc thân ái với khiếu thưởng ngoạn đơn giản và dễ dãi của một số khán thính giả đông đảo hùng hậu.

Vào năm 1966, trong một cuộc trưng cầu ý kiến thính giả bốn phương, Phương Dung đoạt giải Huy Chương vàng bên nữ, còn Thanh Hùng đoạt Huy Chương vàng bên nam. Có lần nghe Phương Dung hát xong, Thanh Hùng cười:

       -Nãy giờ anh nghe em hát, mà sao không nghe em ngân nga gì ráo vậy?

Phương Dung ngúyt Thanh Hùng, rồi nhéo anh bạn đồng nghiệp của mình một cái thật đau thật thấm. Cô rủa:

-         Đồ quỉ! Khéo hỏi trớ trêu em hoài .

      Thôi, xin chấm dứt phần phân tích tiếng hát ở đây. Bây giời xin các bạn đi vào tiếng hát Phương Dung Để mường tượng cái chân dung của giọng hát đó. Chúng ta có thể nghi đến tiếng đàn nhạn trắng bay trên nhữngdải ruộng miền bưng biền ở xứ Gò Công vào những chiều sương mù mịt, bỏ lại trên thôn xóm cheo leo tiếng kêu véo von đượm âm sắc buồn buồn. Là lúc đó thôn xóm đã lên đèn. Trong gió có tiếng song từ khơi xa đưa lại. Đó là lúc ngươì thôn phụ vùng Vàm Láng, Kiểng Phước đang dọn bữa cơm tối đợi người chồng đi biển trở về đòan tụ với gia đình xung quanh mâm cơm.

      Gò Công, nơi có ruộng biền bao la (biền chứ không phải biển) tiếp giáp với sông rạch nước mặn. Nơi đó, có thứ lúa tiêu sau khi được xay giã thành thứ gạo hạt tròn, thơm hơn gạo “nàng hương chợ Đào” ở Long An, hơn gạo “Ba thắc” ở Cần Thơ. Nơi đó có bún lá hẹ làm bằng gạo lúa tiêu ngon nổi tiếng khắp Nam Kỳ Lục Tỉnh. Nơi đó, có tiếng hát của Phương Dung, cũng thơm tình đất nước như gạo lúa tiêu, cũng óng nuột như bún lá hẹ được phơi bày tùng lọn dài trên phiến lá chuối cắt mặt tròn như mặt trăng rằm .

       Phương Dung diễn tả nỗi buồn trong giọng hát cũng chừng mực thôi, không rên rỉ. Tiếng của cô ở chỗ ngang ngang thì ngọt mà không mềm. Nó dẽo dai như dây mây dây choại trong các cánh rừng tram miệt U-Minh. Tự bản chất, nó như ngời ánh sang, đôi lúc léo lên âm sắc dòn dã. Nó đến tâm hồn và trái tim những người ngưỡng mộ cô thật than thiết như một người bạn dễ thương mang theo hương thơm từ một khu vườn quen thuộc, mang theo ánh trăng mộng mị lấp loáng trên dòng sông kỷ niệm, hoặc mang theo ánh nắng ấm áp vào một mùa xuân hạnh phúc nào.

       Hồi còn ở quê nhà, Phương Dung có đóng một vài phim do Trung Tâm Điện Ảnh Quốc Gia sản xuất. Cô tuy dạn dĩ trước ống kính, nhưng cô không diễn xuất có nét nhà nghề, lại không ăn ảnh, không một làn sóng từ trường để lôi cuốn khán giả dễ tính. Có lẽ vì thế mà các hãng phim tư nhân không mời cô đóng phim. Và có lẽ cô nghĩ rằng mình đóng phim là chơi dại nên cô từ giã điện ảnh không chút luyến tiếc. Chúng ta cũng không thấy cô nhào qua kịch giới để thử thời vận bao giờ. Dù tiếng hát của cô ăn khách kỷ lục, nhưng chẳng có nhà đạo diễn nào mời cô hát ở phần générique cuốn phim, cũng không dám mời cô hát thay tiếng cho các nữ tài tử Đài Loan, nữ tài tử Hương Cảng trong các cuốn phim ca nhạc Trung Hoa.

      Từ khi qua định cư bên Úc, Phương Dung được các nhà sản xuất băng nhạc, điã nhạc, băng hình ở California mời cộng tác tới tấp. Tôi được xem cô hát bản “Sầu Cố Đô” của Duy Khánh trong cuốn băng hình của Mây Video Productions với chủ đề “Gởi Người Một Niềm Vui”. Cô trang điểm thật chu đáo. Cô giồi phấn và tô son hơi dày. Lưỡng quyền cô hơi nhô cao, hàm răng trên hơi vẩu, cặp mắt hơi híp. Những cái hơi đó làm mất đi chút ít cái rạng rỡ của thời 25 năm về trước. Tuy nhiên, cô vẫn còn có cái duyên sâu sắc thâm trầm, một vóc dáng có thể chấp nhận khi cô mạc chiếc áo dài bợ ngực bó eo thật sát. Chiếc áo dài ấy bằng thứ lụa mỏng màu lục nõn như màu lông chim anh vũ nổi sọc xuôi và sang. Mảng lụa trước ngực lại có màu thúy lam như màu xanh của dáng núi xa, in những hình thoi lộng nét hồi văn hoa gấm, trông từ xa giống như ren thêu.

      Giọng Phương Dung giờ đây ở chổ ngang vẫn mạnh, vẫn loé âm vang chuông vàng khánh ngọc, vẫn rực nắng ngời trăng. Nhưng khi hát lên cao, cô nhốt sâu tiếng hát vào cuốn họng nên tiếng trở nên eo éo như tiếng mèo ngao, còn khi xuống trầm, tiếng hát mỏng như tơ nhện và chìm khuất trong tiếng giàn nhạc. Đó không phải lỗi ở cô mà ở tuổi đời. Vậy thì cô nên lựa những bài hát vừa với âm vực hiện thời của cô là hay hơn

     Trong cuốn băng hình vừa nói, khi MC Nguyễn Cao Kỳ Duyên hỏi:

-         Câu hỏi của Kỳ Duyên hơi ngây thơ một chút: Xin hỏi con nhạn trắng có muốn trở về Gò Công chăng?

    Tới đây, Phương Dung bỗng ngẹn ngào:

        - Con chim nào cũng yêu mến cái tổ của nó dù là con nhạn trắng hay con quạ đen - tới đây Phương Dung bật khóc, tay quàng qua vai cô Kỳ Duyên - Chị lúc nào cũng muốn trở về Gò Công

                    (Trích từ: Chân dung những tiếng hát của Hồ Trường An)