Hồi trẻ tôi đi lính xa nhà có lần về phép được Mạ tôi nấu cho một bữa cơm ngon ngất ngư. Ăn lạ miệng tôi hỏi cơm chi Mạ nói cơm Âm Phủ. Đó là lần đầu tiên trong đời tôi được ăn món cơm mang cái tên thật kỳ dị của xứ Huế, quê Mạ tôi. Khi tôi trở ra đơn vị ở Cheo Reo, Mạ không quên bới cơm Âm Phủ cho tôi mang theo. Biết đâu nhờ miếng "cơm ma" này mà tôi sống sót cho tới ngày tàn cuộc chiến.

Ngày nay Mạ tôi đã gần trăm tuổi, tôi cũng chẳng còn trẻ trung chi. Hai mẹ con cùng tóc bạc da mồi, cùng lụm cụm ngồi ôn lại chuyện xa xưa ở quê nhà. Khi tôi nhắc tới cơm Âm Phủ thì Mạ tôi cười thật hiền, nụ cười "hăng rết hết răng" thiệt là dễ thương.

Nói tới cơm Âm Phủ, không riêng gì người Huế, người Việt hầu như ai cũng nghe đến tên "cơm ma" này dù chưa có dịp thưởng thức. Ở Huế, ngoài bún bò, cơm hến, bánh bèo, bánh nậm, bánh bột lọc, bánh canh, các món chè… thì cơm Âm Phủ là đặc sản trứ danh của gia đình ông Tống Phước Kỷ dựng quán chế biến từ năm 1916, năm vua Khải Định lên ngôi.

Thời gian này, giữa vùng Đất Mới, quán cơm lợp bằng mái tranh vách nứa, chuyên bán vào giờ âm (12 giờ khuya) nhằm phục vụ những người giữ an ninh đất mới, người đi buôn, khách làng chơi, những con bạc và giới lao động bình dân đi làm về khuya thường ghé quán cơm lót bụng trong một không gian có phần kinh dị.

Thời đó chưa có điện, đường khuya tối mò, giữa đồng không mông quạnh của vùng Đất Mới, quán cơm ông Kỷ chỉ thắp ngọn đèn dầu tù mù, leo lắt trông ma mị như cõi âm. Quán mở lúc nửa khuya ban đầu không có tên, nhưng vì thức ăn ngon, rẻ, thực khách ăn đêm có cảm giác không khí rờn rợn y như quán có "ma rình phía trong" bèn đặt tên là "Quán cơm Âm Phủ", từ đó món cơm cũng được gọi thành cơm Âm Phủ.

Tuy mang tên ma mị rứa nhưng cơm Âm Phủ không có gì bí hiểm, chỉ là một kiểu cơm trộn với những thức ăn ngon quen thuộc của cố đô Huế như thịt ram, giò lụa, nem chua, tôm chấy, trứng tráng, rau, củ, dưa leo, dưa món, gỏi gà xé phây... ăn cùng cơm trắng chan nước mắm tỏi ớt cay cay, mằn mặn, ngọt ngọt, chua chua. Cơm Âm Phủ ngon ở sự hòa quyện các món ăn mộc mạc của xứ Huế vừa đậm đà, bùi bùi, vừa giòn giòn, dai dai. Dù dân dã với các nguyên liệu quen thuộc nhưng cơm Âm Phủ đủ sức mê hoặc thực khách bởi cách nấu tỉ mỉ, trình bày màu sắc rất tinh tế phảng phất phong cách cung đình Huế. Điều này dẫn tới truyền thuyết vua nhà Nguyễn (vua Khải Định) cải trang xuất cung vi hành nửa đêm đói bụng ghé vào nhà một bà lão xin dùng bữa được bà lão đãi cho một suất cơm đơn giản trong một căn phòng âm u, chỉ có ngọn đèn dầu leo lét mà thành chuyện.

Sở dĩ cơm Âm Phủ ngon nức tiếng một phần cũng nhờ mang cái tên bất đắc dĩ đầy ma mị gây ấn tượng mạnh cho thực khách ăn khuya. Cũng từ đó cơm ma ngon miệng khách hào phóng… ăn luôn câu vè truyền khẩu như món "tráng miệng" kèm theo:

Muốn ăn xôi nếp gỏi gà

Ghé qua Gia Hội gần nhà Châu Tinh

Muốn ăn cơm dĩa trữ tình

Có quán Âm Phủ ma rình phía trong

Ngoài ra lúc nửa khuya cơm âm phủ Huế cũng rón rén đi vào câu thơ:

Cơm chi mà tối mò mò

Ma kêu quỷ khóc mịt mờ âm ty

Nghe đồn cũng thử mà đi

Té ra cũng chẳng khác chi dương trần

Đặc biệt từ trăm năm nay, quán cơm Âm Phủ lịch sử ở Huế vẫn bình chân như vại, vẫn tọa lạc ở vị trí cũ trên đường Nguyễn Thái Học, đối diện sân vận động Tự Do và gần khách sạn Thiên Đường. Bởi rứa "cơm ma" lại có câu: "Ăn cơm Âm Phủ, ngủ khách sạn Thiên Đường".

Ngày nay cơm Âm Phủ có mặt trong các quán ăn khắp nước. Cơm từ Long Xuyên đi Sài Gòn, ra Đông Hà, Quảng Trị, cơm vô tới luôn 36 phố phường Hà Nội. Theo thời gian "cơm ma" cũng thay đổi theo phong cách hiện đại để phù họp với khẩu vị và phong thổ địa phương nhưng dĩa cơm Âm Phủ lúc nào cũng phải đủ bảy màu sắc tượng trưng cho bảy bước chân đầu tiên của Đức Phật Thế Tôn.

Phan Ni Tấn

Tôi vốn chỉ thích cháo lòng Nam, kiểu hạt gạo phải rang lên cho vàng cho thơm rồi mới đem nấu. Cháo Bắc nấu gạo trắng nên có nhựa, ăn không quen lắm.

Hồi nhỏ nhà tôi bán cháo lòng, sáng nào cũng rang gạo mỏi nhừ cánh tay. Nhưng đang đói lại thấy chiếc xe đẩy sạch sẽ, đồ ăn trong tủ kiếng sạch sẽ, bàn ghế đũa muỗng sạch sẽ dù ghi bảng Cháo Lòng Hà Nội, vẫn ngồi xuống gọi một tô. Ghi vậy cho khách dễ hình dung thôi, chứ tôi nghĩ quê chị ở đâu đó đồng bằng Bắc bộ bởi cái phát âm nhiều nầm nẫn nắm. Bắc Hố Lai. Cái giọng Bắc chân chất, hiền lành vô phương.

Tô cháo mang ra, chọc đũa vào, ôi chao, sao mà rẻ dữ vầy nè. Mới múc được một muỗng, nghe dì vé số kia tới hỏi “Cô ơi, có bán cháo không hôn? Làm cho tui tô mười lăm ngàn thôi, tui không ăn lòng cũng được”. Chị dạ. Dì vé số vừa ngồi xuống bàn, tô cháo nóng hổi đã ra tới. Dì hết hồn “Ủa sao nhiều thịt vầy nè, tui ăn tô có mười lăm mà?”

Tôi, một kẻ bụi đời và hay quan sát, đã từng chứng kiến rất nhiều cảnh người-cho-người, cảnh nào cũng dễ thương, cũng ấm áp nhưng không nhiều lần, được chứng kiến một cuộc-cho-đi-tinh-tế, như chiều nay. Chị cháo lòng vuốt vuốt tay dì vé số: “Cô ăn giúp con đi, con sắp dọn hàng về rồi, mấy đồ ăn này để ngày mai bán chẳng được nữa đâu. Cô cứ ăn đi, con lấy mười nghìn tiền cháo thôi”. 

Nói để nói vậy thôi. Trong tủ kính chị, lòng dồi còn ê hề kìa. Chị cũng vừa dọn ra mà.

Ăn xong, cứ nấn ná ngồi lại, đợi dì ăn xong mua ít tờ. Dì đi rồi, hỏi thăm mới biết chị mới ra bán chiều nay và tôi là khách hàng đầu tiên. Biết vậy, tự dưng thấy áy náy vì đã không trả tiền trước. Ai lại đi để cho chị bán tô mở hàng của ngày mở hàng mà lại lấy tiền không được trọn.

– Không sao đâu anh, em chẳng quan trọng mấy chuyện đó đâu.

Như thường khi, để khích lệ một ai đó lúc chứng kiến họ làm những điều lành, tôi hay “Làm việc tốt, được nhiều phước lắm đó”. 

– Em không mong cầu gì đâu anh. Cũng nghèo khổ vất vả như nhau, một chút đồ ăn đâu làm em nghèo đi, mà người ta no hơn, em vui mà.

Rút mấy tờ tiền đưa chị, biểu là bữa nay khai trương, lấy nhiều tiền vào cho hên nhe. Không đợi chị từ chối, tôi tiếp “Coi như tôi gửi chị giữ giùm. Tôi ít mang tiền trong người lắm. Tôi cũng ở gần đây thôi, mỗi ngày sẽ ghé ăn, rồi trừ dần nha”.

Chị tháo chiếc nón lá dính liền tấm khăn che mặt xuống. Trời ơi, sao mà đẹp quá chừng vầy nè. Đẹp như Lý Thu Thảo của 30 năm trước luôn đó trời.

Một cô gái đẹp, nghĩ đẹp và sống đẹp, tôi tin chúng ta không có nhiều cơ hội trong đời để được gặp gỡ đâu…

FB: HỒNG HẢI