Dấu hiệu cảnh báo cơ thể thiếu chất sắt

Đây cũng là một trong những vấn đề có hại nhất đối với sức khỏe, gây suy giảm sự phát triển trí não ở trẻ em, tăng nguy cơ sa sút trí tuệ ở người lớn, cản trở chức năng nhận thức và miễn dịch kém ở mọi lứa tuổi.

Vậy, đối tượng nào dễ có nguy cơ bị thiếu sắt và làm thế nào để tối ưu nồng độ sắt trong cơ thể?

Trong khi trẻ em và phụ nữ mang thai thường xuyên được kiểm tra thiếu máu tình trạng không có đủ hồng cầu các bác sĩ thường không sàng lọc tình trạng thiếu sắt ở người lớn. Thiếu sắt ban đầu có thể nhẹ đến mức không được chú ý trong nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm.

Làm thế nào để phát hiện tình trạng thiếu sắt thầm lặng

Thiếu sắt có thể biểu hiện rất đa dạng, từ khó chịu đến đau đầu, vì vậy thường hay bị bỏ qua.

Dấu hiệu phổ biến nhất là mệt mỏi, nhưng những dấu hiệu khác có thể bao gồm:

·       Da nhợt nhạt.

·       Sức khỏe suy yếu, giảm sức mạnh và sức chịu đựng thể chất.

·       Khó thở, đặc biệt là khi hoạt động thể chất.

·       Đau đầu dai dẳng hoặc thường xuyên.

·       Chóng mặt.

·       Tay chân lạnh bất thường.

·       Móng tay mỏng và dễ gãy.

·       Cảm giác thèm ăn bất thường đối với những chất như nước đá hoặc bụi bẩn.

·       Hội chứng chân không yên: Cảm giác khó chịu ở chân khi nghỉ ngơi hoặc ngủ là phổ biến.

·       Dễ dàng trở nên kích động hoặc cáu kỉnh.

·       Khả năng tập trung kém.

Khi kiểm tra tình trạng thiếu sắt, Tiến sĩ Matt Angove, một bác sĩ trị liệu tự nhiên được cấp phép khuyến nghị nên làm các xét nghiệm sau:

·       Ferritin.

·       Sắt huyết thanh.

·       Khả năng gắn sắt toàn phần (TIBC).

·       Độ bão hòa sắt.

·       Công thức máu toàn phần (CBC).

Vai trò của sắt

Nhiều người biết rằng thiếu sắt sẽ dẫn đến thiếu máu. Sắt cần thiết để tạo ra huyết sắc tố, một loại protein khiến tế bào hồng cầu có màu đỏ, giúp vận chuyển oxy đi khắp cơ thể.

Nhưng sắt còn nhiều chức năng khác nữa.

1. Bệnh thần kinh

Sắt tham gia vào quá trình sản xuất năng lượng.

Bên trong hầu hết mọi tế bào, “nhà máy năng lượng” ty thể có vai trò tạo ra năng lượng cho tất cả các chức năng của cơ thể, từ việc ngồi xổm cho đến hình thành suy nghĩ. Năng lượng tế bào này được gọi là adenosine triphosphate, hay ATP.

Sắt là nguyên liệu thô của ATP; thiếu sắt làm suy yếu việc sản xuất ATP, có thể biểu hiện dưới dạng các bệnh thoái hóa thần kinh.

2. Bệnh Parkinson

Nồng độ sắt thấp có thể dẫn đến giảm sản xuất năng lượng ở tế bào thần kinh. Sự thiếu hụt năng lượng này có thể góp phần gây ra rối loạn chức năng và cuối cùng là tử vong của các tế bào thần kinh sản xuất dopamine. Điều này có khả năng làm trầm trọng thêm sự tiến triển của bệnh Parkinson.

Nghiên cứu cho thấy nồng độ sắt thấp có liên quan đến mức độ bệnh trầm trọng ở bệnh nhân Parkinson, trong khi một nghiên cứu khác cho thấy mối liên quan giữa tình trạng thiếu máu ở giai đoạn đầu đời và sự phát triển bệnh Parkinson về sau.

3. Sa sút trí tuệ

Tiến sĩ Matt Angove, một bác sĩ trị liệu tự nhiên được cấp phép, nói với The Epoch Times, “Sắt rất cần thiết cho sự phát triển và hoạt động bình thường của bộ não.”

Thiếu máu là một yếu tố nguy cơ của sa sút trí tuệ. Bổ sung sắt làm giảm nguy cơ sa sút trí tuệ ở bệnh nhân thiếu máu do thiếu sắt. Một nghiên cứu năm 2023 tái khẳng định tình trạng thiếu sắt có liên quan đến nguy cơ bị sa sút trí tuệ do mọi nguyên nhân cao hơn ở phụ nữ.

Tiến sĩ Angove cho biết, “Những phát hiện này không có gì đáng ngạc nhiên vì sắt đóng vai trò quan trọng trong việc tổng hợp chất dẫn truyền thần kinh và duy trì myelin.”

Vỏ myelin, bao gồm các lớp protein và chất béo, giúp bảo vệ dây thần kinh não và tủy sống. Sự mất myelin chủ yếu gây ra bệnh đa xơ cứng. Sắt có thể sửa chữa các tổn thương mất myelin.

4. Mệt mỏi mãn tính

Nghiên cứu năm 2020 trên tập san European Journal of Clinical Nutrition (Dinh dưỡng Lâm sàng Âu châu) đã tìm thấy mối liên quan giữa mệt mỏi và thiếu sắt ở 224 bệnh nhân nhập viện trong độ tuổi từ 65 đến 95. Nghiên cứu cũng báo cáo rằng 11% cư dân cộng đồng và hơn 50% cư dân viện dưỡng lão và bệnh nhân nội trú bị thiếu sắt.

Vì sắt giúp vận chuyển oxy nên thiếu máu do thiếu sắt gây ra mệt mỏi và chức năng cơ kém. Ngay cả thiếu sắt mà không bị thiếu máu cũng có thể dẫn đến vô cùng mệt mỏi. Điều này làm nổi bật vai trò quan trọng của sắt.

5. Miễn dịch kém

Vì sắt rất quan trọng đối với hệ tuần hoàn và hệ thần kinh nên sắt cũng giúp duy trì hệ miễn dịch mạnh mẽ.

Sắt tham gia vào các phản ứng miễn dịch bẩm sinh và thích nghi chống lại những kẻ xâm lược từ bên ngoài. Ví dụ: lượng sắt thấp có liên quan đến các kết cục COVID-19 xấu hơn.

Những bệnh nhân COVID-19 có ít chất sắt hơn trong máu và có nhiều chất như ferritin, một loại protein lưu trữ sắt, so với mức bình thường hoặc những người khỏe mạnh. Thậm chí hai tháng sau khi bị COVID-19, những bệnh nhân này vẫn có lượng sắt thấp và hàm lượng ferritin cao.

“Ferritin là một chất phản ứng giai đoạn cấp tính. Tiến sĩ Angove cho biết ferritin cao là dấu hiệu của tình trạng viêm. Trong quá trình nhiễm trùng, cơ thể “rút sắt ra khỏi hệ tuần hoàn và giấu trong ferritin để virus không thể sử dụng sắt.”

Ai có nguy cơ thiếu sắt cao nhất?

Mặc dù bất cứ ai cũng có thể bị thiếu sắt nếu không có đủ chất sắt trong khẩu phần ăn, nhưng có ba nhóm có nguy cơ nhiều hơn, đó là trẻ em, phụ nữ và người lớn tuổi.

1_ Trẻ em

Theo nghiên cứu, ở trẻ em, sự tăng trưởng nhanh chóng gây ra sự thiếu hụt sắt, làm suy yếu sự phát triển nhận thức, vận động, cảm xúc xã hội và sinh lý thần kinh ngắn hạn và dài hạn. Thiếu sắt cũng có khả năng gây tổn thương vĩnh viễn cho sự phát triển của bộ não.

2_ Phụ nữ

Phụ nữ đang trong thời kỳ kinh nguyệt cũng có nguy cơ cao vì bị mất sắt hàng tháng do chảy máu. Nghiên cứu cho thấy 27% phụ nữ trong thời kỳ kinh nguyệt bị thiếu máu và 60% bị thiếu sắt trầm trọng.

Tình trạng thiếu sắt thường gặp ở những phụ nữ năng động. Tiến sĩ Angove lấy ví dụ về một cầu thủ bóng chuyền 17 tuổi bị tê tay giữa trận đấu. Các bác sĩ nghi ngờ bệnh tự miễn dịch, nhưng nồng độ ferritin của cô chỉ là 2 ng/mL, thấp hơn nhiều so với mức tối ưu là 40 đến 300 ng/mL. Tiến sĩ Angove nói thêm, “Chúng tôi bắt đầu bổ sung sắt và một tuần sau, cô ấy thi đấu ở giải bóng chuyền cấp bang. Công thức máu toàn phần của cô ấy bình thường nên các bác sĩ không nghi ngờ vấn đề thiếu hụt.”

Ông nói, “Cô ấy có thể dễ dàng đi hết bác sĩ chuyên khoa này đến chuyên gia khác và cuối cùng được chẩn đoán bệnh tâm thần nếu chúng tôi không kiểm tra ferritin và bổ sung sắt. Nhu cầu của bệnh nhân thường đơn giản đến mức khiến các bác sĩ tài giỏi bối rối.”

Phụ nữ mang thai cũng có nguy cơ cao hơn nhiều. Thiếu sắt thường xảy ra do lượng máu tăng lên, nhu cầu phát triển của thai nhi, sự hình thành nhau thai và sự phát triển mô của mẹ.

Cách tối ưu hóa mức độ sắt

Có hai loại sắt trong khẩu phần ăn:

·       Sắt heme trong các sản phẩm động vật như thịt, hải sản và thịt gia cầm.

·       Sắt không heme trong thực phẩm thực vật như đậu, rau xanh và ngũ cốc tăng cường.

Trong khi cơ thể hấp thụ sắt heme trong các sản phẩm động vật tốt hơn, chúng ta có thể tăng khả năng hấp thụ sắt không heme bằng cách ăn cùng vitamin C, chẳng hạn như trái cây họ cam quýt, dâu tây, kiwi hoặc ớt chuông.

Bổ sung sắt thường được khuyến nghị khi thiếu hụt (ferritin dưới 25 ng/mL) hoặc mang thai nhưng có thể gây ra các vấn đề về đường tiêu hóa như đau bụng và táo bón. Để tránh tác dụng không mong muốn, Tiến sĩ Angove khuyên bạn nên bổ sung sắt chelate từ protein toàn phần thủy phân.

Ngoài ra, bạn cũng có thể ăn tăng những thực phẩm chứa nhiều chất sắt.

Vance Voetberg  _  Tú Liên

Học Cách Cải Thiện Thính Giác Của Bác Sĩ Nhật Bằng Cách Ấn Huyệt Giữa Ngón Tay 

Chỉ từ 5 – 10 phút/ngày, ấn, xoa bóp lên các huyệt vị trên bàn tay, những cơn đau nhức cũng như trạng thái mệt mỏi của nhiều bộ phận trên cơ thể sẽ dần biến mất… Có những cách bấm huyệt bàn tay chữa bệnh đơn giản mà chúng ta không ai ngờ đến.

     Thỉnh thoảng bị ù tai, hoa mắt, cộng thêm các triệu chứng như đau đầu gối, lưng, vai và cổ…, rất có thể là bởi cùng một lý do: máu lưu thông kém. Viện trưởng một bệnh viện của Nhật Bản giới thiệu một động tác đơn giản dễ dàng kích thích các huyệt đạo giữa các ngón tay. Không chỉ hỗ trợ giúp các vấn đề như ù tai, hoa mắt được cải thiện, mà các bộ phận khác như đau đầu gối, lưng, vai gáy, cứng cổ… đều có thể được dễ chịu hơn.

      Nếu xét tới các huyệt ở tay, thì mỗi ngón tay lại liên quan tới cả các cơ quan phủ tạng trong cơ thể. Day huyệt ở ngón cái: có tác dụng loại bỏ lo âu, trầm cảm và điều hòa hoạt động của dạ dày và lá lách. Day huyệt ở ngón trỏ: rất tốt cho hệ tiêu hóa.

      Ấn huyệt ở ngón giữa: Có thể giúp giảm nhức đầu, cải thiện các bệnh về mắt, sức khỏe tim mạch, giảm đau bụng kinh, giúp cho gan và hệ thần kinh hoạt động hiệu quả. Ấn huyệt ở ngón áp út: Rất tốt cho hệ tiêu hóa và phổi. Ấn huyệt ở ngón út: Có thể giúp giảm lo lắng, đau họng, tốt cho hoạt động của tim và hệ mạch, hỗ trợ điều trị bệnh về xương khớp. Ấn huyệt ở lòng bàn tay: Chi phối hầu hết rất nhiều cơ quan khác nhau.

      Ngón giữa nằm ở chính giữa bàn tay và cũng đóng vai trò quan trọng hơn so với những ngón còn lại. Ngón giữa tương ứng với phần trung tâm của cơ thể. Nó chi phối đầu, bụng, bộ phận sinh dục… Đặc biệt, huyệt ở đầu ngón giữa còn có rất nhiều công dụng trong điều trị bệnh. Điển hình nhất có thể kể đến bệnh cao huyết áp. Bấm vào huyệt ở đầu ngón giữa có thể làm giảm huyết áp, giảm sự phấn khích của hệ thần kinh giúp điều hòa lại huyết áp và nhịp tim.

Khí huyết ứ trệ có thể gây ù tai và đau nhức cơ thể

      Theo quan điểm của viện trưởng viện Hòa Lạc Đường, Nhật Bản, ông No Kano Daidokoro, khí trong cơ thể là năng lượng của sinh mệnh, có thể tuần hoàn khắp thân. Duy trì sự lưu thông chính là chìa khóa quan trọng để đảm bảo sức khỏe. Đường thông đạo của khí chính là ‘kinh lạc’ tổng cộng có 12 chính, ở chân tay đặc biệt rất nhiều trong đó có vị trí ở giữa ngón tay. Tuy nhiên, vì tuổi tác cao, khớp chân tay trở nên cứng, khó có thể duỗi thẳng ra từ đó dẫn tới khí ứ trệ, gây cản trở cho sự hoạt động của các bộ phận trong cơ thể.

      Ngoài việc là nơi kinh lạc đi qua, nhìn nhận từ quan điểm giải phẫu học, vị trí giữa ngón cái và ngón trỏ có liên quan tới cặp dây thần kinh thứ sáu; vị trí giữa ngón trỏ và ngón giữa có liên quan tới cặp dây thần kinh thứ bảy; vị trí giữa ngón áp út và ngón út cũng có liên quan tới các dây thần kinh. Không những vậy, hệ thống dây thần kinh này có liên quan mật thiết đến sự hoạt động của tim và tuần hoàn máu của cơ thể. Do đó kích thích vào những vị trí này có thể thúc đẩy lưu thông máu toàn thân, từ đó hỗ trợ cải thiện những vấn đề do khí huyết không lưu thông gây ra như ù tai, hoa mắt, đau vai gáy, cứng khớp vai, đau lưng, đầu gối, thắt lưng…

      Theo viện trưởng viện Reverse Nhật Bản, bác sĩ Đông y Izumi Kiyoshi, đến nay đã có hơn 35.000 bệnh nhân thông qua phương pháp này mà cải thiện được các vấn đề về thính giác. Khi tuần hoàn máu gặp khó khăn, sẽ làm cho dinh dưỡng của cơ thể không thể vận chuyển tới tế bào của cơ thể. Đây là một trong những nguyên nhân chính gây ra các bệnh về thính giác như nặng tai, ù tai… Ông cũng đang viết tác phẩm về học cách ấn huyệt giữa các ngón tay để cải thiện các vấn đề khó chịu ở tai thông qua việc điều chỉnh dây thần kinh tự chủ.

      Các chuyên gia của tổ chức m***age Shiatsu ‘Toyokan’ bày tỏ, việc kích thích và m***age các huyệt giữa các ngón này, có thể hỗ trợ điều chỉnh sự cân bằng của hệ thần kinh; động tác còn có thể cải thiện tuần hoàn máu, hỗ trợ giúp tinh thần thư giãn, loại bỏ mệt mỏi toàn thân.

      Dưới đây là các động tác kích thích huyệt đạo giúp hỗ trợ lưu thông khí huyết. Chỉ trong 4 ngày có thể cải thiện triệu chứng hoa mắt, sau nửa tháng có thể khắc phục vấn đề về thính giác như ù tai…

      Bác sĩ No Kano Daidokoro có một bệnh nhân 68 tuổi. Cách đây 10 năm đột nhiên ông bị ù tai nghiêm trọng, khi đi khám ở khoa tai mũi họng ông được chẩn đoán điếc đột ngột, dù uống thuốc và tiêm đều không có kết quả. Sau khi thực hiện phương pháp này trong 4 ngày, không những có thể cải thiện tình trạng hoa mắt, và liên tục trong nửa tháng sau, vấn đề ù tai và điếc đột ngột cũng được cải thiện hiệu quả.

Tay mở rộng kích thích giữa các ngón tay để hỗ trợ cải thiện lưu thông khí huyết

      Lòng bàn tay trái mở rộng, bàn tay phải mở rộng như hình lưỡi dao kích thích vào huyệt vị giữa các ngón tay, mỗi vị trí khoảng 20 lần, sau đó lại đổi tay và thực hiện các thao tác tương tự.

      Nếu gặp vấn đề cứng các khớp xương có thể trực tiếp mở rộng hai lòng bàn tay và kích thích vào giữa các ngón tay.

Kiên Định

Hiện Tượng Mất Trí Nhớ Và Bệnh Alzheimer (Y Học)

      Tình trạng mất trí nhớ - dementia  thường xảy ra cho người già, nhưng không phải mọi người khi già đều mất trí nhớ.

       Nhiều người tưởng lầm là sự mất trí nhớ và bệnh Alzheimer cùng là một thứ bệnh, nhưng thật ra không phải như vậy.

       Trung bình chỉ có 10% số người trên 65 tuổi bị bệnh Alzheimer, nhưng cho những cụ trên 85, tỷ số là 1/3.

       Hiện nay, theo ước tính, có khoảng năm triệu người Mỹ trên 65 tuổi bị bệnh Alzheimer và trên toàn thế giới có khoảng 35.6 triệu người bị mất trí nhớ.

       Nói đúng ra, trí nhớ của tất cả mọi người đều không hoàn hảo. Có những dữ kiện chúng ta tưởng là nhớ đúng 100% nhưng trên thực tế theo thời gian, trí nhớ bị phai mờ với những “lỗ hổng”.

      Bộ não chúng ta sẽ tìm cách điền vào những “chỗ trống” đó bằng những hư cấu không có thực hay không chính xác.

       Vì thế khi chúng ta lớn tuổi, chuyện giảm trí nhớ xảy ra cho tất cả mọi người, nhưng mức độ và tốc độ suy sụp tùy theo bản chất của mỗi cá nhân.

       Riêng những người bị Alzheimer, tốc độ suy sụp rất nhanh, có khi trong vòng vài tháng đã thấy sự khác biệt.

Thế thì, những dấu hiệu khác biệt đó là gì ?

       Hầu hết các sách y khoa đều nói rằng dấu hiệu sớm nhất của bệnh Alzheimer là mất trí nhớ. Khổ nỗi là sự mất trí nhớ không xảy ra qua đêm trong thời gian đầu nên rất khó mà nhận biết.

       Mà nếu có chút lãng trí xảy ra thì thường bị bỏ qua hay bị người thân phán cho những chữ như “già rồi, lẩm cẩm” là xong câu chuyện.

Một khi sự mất trí nhớ xảy ra có thể nhận thấy được thì thường là quá trễ.

      Người có triệu chứng Alzheimer thường bắt đầu lặp lại những câu chuyện hay câu hỏi nhiều lần và bất chợt.

      Ví dụ, có khi họ đang nói chuyện thời năm 1975, đùng một cái nhảy qua nói chuyện đánh football năm 2015, rồi quay lại thời cụ Diệm bị đảo chánh và vài ngày sau lại nhắc lại những chuyện đó. Hoặc, họ có vấn đề theo dõi câu chuyện của người khác.

      Ví dụ người ta đang bàn chuyện đám cưới, người có vấn đề lại “đóng góp” chuyện lính Mỹ đổ bộ ở Normandy !

       Nghĩa là, nhớ đâu nói đó, không có thứ tự. Không nên nhầm lẫn với thói quen suy nghĩ của người bệnh. Đa số, thường bị bỏ qua là “lâu nay tánh vẫn thế !”

       Cùng lúc với chuyện lãng trí, quên chỗ này, chỗ kia, dấu hiệu sớm nhất của bệnh Alzheimer là việc đi đứng không vững và hay té ngã.

       Dĩ nhiên là khi người lớn tuổi hay bị té ngã có thể do nhiều nguyên do khác nhau đưa đến, nhưng không nên bỏ qua mà phán cho câu “già yếu nên như vậy”.

       Có người đang ngồi trên ghế vẫn bị té lăn quay xuống đất vì không giữ được thăng bằng, như vậy không phải hoàn toàn là yếu !

       Người bị Alzheimer thường có dáng đi như lê lết trên mặt đất như chim cánh cụt. Họ không nhấc được bàn chân khỏi mặt đất và hai chân thường hay bị quíu như không biết chân nào phải bước trước và chân nào theo sau.

       Có khi họ như lúng túng muốn bước hai chân tới trước cùng một lúc. Đó là lý do tại sao họ dễ bị té.

       Ngoài ra, lý do dễ mất thăng bằng và hay bị té là khả năng nhìn vật thể chung quanh theo định thức không gian 3 chiều không còn chính xác nữa.

       Thí dụ cái bàn, cái ghế có thể bị nhìn méo đi hay khoảng cách ước lượng từ điểm A đến điểm B không còn đúng nữa.

       Khoa học vẫn chưa tìm ra gene di truyền gây ra bệnh Alzheimer. Người ta đã tìm khắp bộ DNA của con người và ghi nhận được 33 điểm khả nghi.

       Tuy nhiên những người có gene apolipoprotein E (APOE) ở trên nhiễm sắc thể số 19 sẽ có nguy cơ tăng cao. Ngoài ra nguy cơ có thể thay đổi qua sự tương tác giữa gene và môi trường.

       Căn nguyên của bệnh Alzheimer là do những vảy - plaques chung quanh tế bào não, tương tự như vảy đóng trong mạch máu.

       Khác với vảy cholesterol trong máu, những vảy trong não này được tạo thành bởi chất protein.

       Những vảy protein như những chất cách điện, hệ quả là những tín hiệu được truyền đi từ một tế bào thần kinh này đến tế bào khác bị ngăn chặn.

       Hiện tượng cách ly này không chỉ xảy ra giữa tế bào này với tế bào khác mà còn ở ngay trong tế bào thần kinh, như những chùm tơ nhện, gọi là “tangles of Tau protein”.

       Ngoài việc cách ly sóng điện những vảy protein còn tiết ra chất độc để hủy diệt tế bào thần kinh, vì thế não bộ dần dần teo nhỏ lại.

       Hiện tượng đóng vảy không xảy ra qua đêm mà kéo dài có khi cả chục năm trước khi triệu chứng đầu tiên xuất hiện. Nói cho dễ hiểu, “người thường” không có bệnh Alzheimer cũng bị đóng vảy trong não chút đỉnh khi… già yếu.

       Nhưng đối với người có bệnh, tốc độ suy sụp, đổ dốc sẽ rất nhanh.  Dĩ nhiên, triệu chứng mấu chốt của bệnh mất trí nhớ phải là sự mất khả năng tư duy, khả năng nhớ, nhưng những triệu chứng khác do sự suy yếu của não bộ đưa đến, ví dụ như khả năng nói và vệ sinh cá nhân sẽ xảy ra cùng lúc, chứ không theo thứ tự.

       Như thế, sự suy yếu xảy ra một cách toàn bộ, từ trí nhớ, đến suy yếu thị giác và khả năng giữ thăng bằng.

       Khi bệnh càng nặng, người bệnh sẽ mất khả năng tư duy, không còn nhận biết người quen, không nhớ những chuyện mới xảy ra gần như tức thì.

       Họ sẽ có vấn đề hiểu câu hỏi, sử dụng từ ngữ để diễn tả hay tốn nhiều thì giờ để trả lời một câu hỏi có khi rất đơn giản.

Khuôn mặt như khờ đi, không biểu lộ được cảm xúc.

Họ mất khái niệm về thời gian và không gian.

       Tâm tính của người bị mất trí nhớ cũng thay đổi, có khi họ trở nên trầm cảm, cô đơn nhưng có lúc hung dữ, bướng bỉnh vì trong tư duy hạn hẹp, không ai hiểu được họ.

Cuối cùng là mất luôn khả năng vệ sinh cá nhân như tiểu tiện và đại tiện.

Người bệnh chỉ nhận biết được một vài người thân săn sóc cho họ.

       Khi thiếu những người này hay khi phải rời xa những môi trường quen thuộc, thường sẽ bị kích động những cơn sợ khủng hoảng tinh thần, gọi là panic attacks, làm cho họ cứng người đi, càng dễ bị té ngã thêm.

       Trong phạm vi bài viết này, tôi không đi sâu vào việc chẩn bệnh và thuốc chữa trị. Tuy nhiên, dựa trên những kiến thức cơ bản ở trên, tôi hy vọng bạn đọc có thể phát hiện ra bệnh tình của người thân và đưa họ đến gặp bác sĩ càng sớm càng tốt.

       Nên nhớ tất cả các loại “thuốc chữa” hiện nay không có khả năng chữa dứt bệnh mà chỉ làm cho tốc độ phát triển của bệnh chậm đi.

       Và nếu thuốc chữa càng sớm thì phẩm chất đời sống của bệnh nhân cũng như của người thân săn sóc cho bệnh nhân sẽ đỡ khổ hơn nhiều.

       Nói chung, mọi người khi lớn tuổi đều có nguy cơ bị mất trí nhớ. Để giảm bớt nguy cơ bị mất trí nhớ, một số biện pháp cần thực thi ngay từ bây giờ:

       Trước hết, bạn phải có một chế độ ăn uống cân bằng, điều độ, nhiều rau trái, tập thể dục đều đặn, như đi bộ ba tới năm giờ mỗi tuần và ngủ đủ tám tiếng mỗi ngày.

        Ngủ đêm không đủ thì tranh thủ ngủ ngày ! Những người ngủ đầy đủ và có ngủ trưa thường sống lâu và ít bị mất trí nhớ

1. Học khiêu vũ

       Ta nói nôm na là tập… “nhảy đầm”. Nghiên cứu đăng trên tờ New England Journal of Medicine năm 2003 cho biết khiêu vũ vừa là một môn thể dục thể thao, vừa là một trò chơi đòi hỏi suy nghĩ, tiến thoái trong mỗi bước.

       Khi khiêu vũ, lượng máu không những chỉ dồn về bắp thịt mà còn đổ về phía não bộ nhiều hơn vì khiêu vũ đòi hỏi cả thể lực lẫn trí tuệ.

2. Học chơi một thứ nhạc cụ hoặc nghe nhạc

       Nhiều nghiên cứu cho thấy người chơi nhạc cụ trên 10 năm sẽ có trí nhớ tốt hơn một người không chơi nhạc.

       Trong trường hợp bạn không có đủ thời giờ hay năng khiếu âm nhạc, nên tập nghe và thưởng thức âm nhạc.

3. Học một ngôn ngữ khác

       Một nghiên cứu đăng trên tờ Neurology năm 2013 cho biết những người nói thông thạo hai thứ tiếng, khả năng bị mất trí nhớ chậm đi bốn năm rưỡi so với người chỉ biết một thứ tiếng.

4. Học đánh cờ hay chơi video game

       Một nghiên cứu của Pháp năm 2013 cho thấy những ai chơi cờ, hay chơi các loại game như bingo, xì lát, poker… Nhưng đừng ghiền quá và cũng tránh “ngồi computer” hay TV nhiều nhé, khả năng bị mất trí nhớ giảm đi 15%.

5. Đọc sách

       Nghiền ngẫm nội dung của sách, truyện.Đọc truyện mới lạ có lợi hơn là đọc chuyện cũ đã biết. Đừng đọc Thiên Long Bát Bộ hay Tam Quốc Chí đến lần thứ 10!

6. Chú tâm làm một việc cho xong, đừng ôm đồm nhiều thứ vô một làm hai ba việc cùng một lúc.

       Ví dụ khi ăn thì đừng xem TV !  Ngoài ra nên biết dùng thời giờ một cách hữu hiệu.

7. Học đan, may vá hay làm vườn

       Khảo sát thống kê năm 2013 cho biết những người có những thú vui kể trên, trí óc minh mẫn hơn những người không có “thú vui ” để tiêu khiển.

8. Sống có mục đích

       Sống lạc quan, yêu đời và có giao thiệp với bạn bè người thân làm bớt tình trạng cô độc, sầu muộn.

9. Tập viết

       Viết văn, viết truyện, viết thơ cho bạn bè, viết nhật ký, viết hồi ký… làm giảm khả năng mất trí nhớ về sau.

10. Cuối cùng, tập làm việc nhà

       Những người làm lụng chân tay, làm việc trong nhà ít bị mất trí nhớ hơn người ngồi một chỗ xem TV hay nhìn “bóng câu qua khung cửa sổ”.

      Nói chung là phải tích cực “động não”. Tất cả các hoạt động trên đây nên bắt đầu từ hôm nay, bất kỳ ở lứa tuổi nào. Không nên đợi tới 60, 70 mới lo ngăn ngừa mất trí nhớ !

Bác Sĩ Hồ Ngọc Minh

Hướng dẫn cơ bản về ung thư phổi

Ung thư phổi nguyên phát (ung thư bắt đầu từ phổi) là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu liên quan đến ung thư trên toàn thế giới.

Ung thư phổi nguyên phát là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong liên quan đến ung thư trên toàn thế giới và là bệnh ung thư phổ biến thứ ba ở Hoa Kỳ. Từ năm 2012-2018, những bệnh nhân được chẩn đoán ung thư phổi loại phổ biến nhất có tỷ lệ sống sót tương đối sau 5 năm là 28%.

Các loại ung thư phổi

Dựa trên kích thước tế bào ung thư, ung thư phổi có hai loại chính: ung thư phổi không tế bào nhỏ (NSCLC-UTPKTBN) và ung thư phổi tế bào nhỏ (SCLC-UTPTBN).

1. Ung thư phổi không tế bào nhỏ (UTPKTBN)

Chiếm 80%-85% tổng số trường hợp ung thư phổi, UTPKTBN là bất kỳ loại ung thư biểu mô của phổi không được phân loại là ung thư phổi tế bào nhỏ (UTPTBN). UTPKTBN có thể được phân thành nhiều loại, bao gồm cả ung thư biểu mô không phân loại:

·       Ung thư biểu mô tuyến: Thông thường bắt nguồn từ các tế bào tuyến nằm ở ngoại vi của phổi, chiếm 40% tất cả các bệnh ung thư phổi.

·       Ung thư biểu mô tế bào vảy hay ung thư biểu mô dạng biểu bì: Có thể bắt nguồn từ các tế bào dạng lát mỏng gọi là tế bào vảy, phủ lớp lót của phế quản, đường dẫn khí kéo dài từ khí quản vào phổi. Loại này có mối liên quan chặt chẽ với việc hút thuốc hơn so với các loại UTPKTBN khác, chiếm 25% tổng số ca ung thư phổi.

·       Ung thư biểu mô tế bào lớn: Là một khối u ác tính không biệt hóa, không biểu hiện các đặc điểm tế bào đặc trưng của ung thư biểu mô vảy, ung thư biểu mô tuyến hoặc ung thư biểu mô tế bào nhỏ. Thường có tốc độ tăng trưởng nhanh hơn các bệnh ung thư không phải tế bào nhỏ khác, khối u có thể xuất hiện ở bất kỳ phần nào của phổi và chiếm 10% tổng số ca ung thư phổi.

2. Ung thư phổi tế bào nhỏ (UTPTBN)

Có nguồn gốc chủ yếu từ các tế bào lót phế quản ở rốn phổi, UTPTBN là một loại ung thư tiến triển nhanh, có thể di căn xa đến nhiều vị trí của cơ thể. UTPTBN chủ yếu gặp ở những người nghiện thuốc lá nặng, chiếm khoảng 10%-15% tổng số ca ung thư phổi, gồm hai loại chính:

Ung thư biểu mô tế bào nhỏ, còn được gọi là ung thư tế bào “lúa mạch.”

Ung thư biểu mô tế bào nhỏ dạng kết hợp, một khối u hỗn hợp chứa tế bào vảy hoặc tuyến.

Ngoài các loại chính, còn có các loại ung thư phổi hiếm gặp khác, bao gồm:

Các khối u carcinoid ở phổi, bắt đầu từ các tế bào thần kinh nội tiết trong phổi và thường phát triển chậm.

Các khối u phổi khác, là những khối u bao gồm ung thư biểu mô tuyến nang (từ các tế bào giống tuyến nước bọt trong khí quản hoặc phế quản), u lympho, sarcoma và khối u phổi lành tính (ví dụ, u mô thừa).

Các triệu chứng và dấu hiệu sớm của ung thư phổi

Ở giai đoạn sớm, ung thư phổi có thể không biểu hiện bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng nào đáng chú ý. Khi khối u tiến triển, các dấu hiệu và triệu chứng mới có xu hướng xuất hiện.

Các dấu hiệu và triệu chứng của cả UTPKTBN và UTPTBN thường có những điểm tương đồng, bao gồm:

·       Ho nặng dần hoặc dai dẳng (kéo dài hơn ba tuần).

·       Khó thở.

·       Đau ngực dai dẳng, tăng lên khi hít sâu hoặc ho.

·       Đau vai dai dẳng.

·       Khò khè.

·       Sút cân không giải thích được.

·       Mệt mỏi liên tục.

·       Khó nuốt.

·       Hạch cổ trên xương đòn.

·       Ho máu lẫn nhầy.

·       Đau đầu.

·       Vã mồ hôi về đêm .

·       Viêm phổi tái đi tái lại.

·       Thay đổi giọng nói, như khàn tiếng.

·       Ngón tay và/hoặc ngón chân dùi trống.

·       Hội chứng tĩnh mạch chủ trên (phù mặt và cổ do khối u chèn ép tĩnh mạch chủ ở ngực).

·       Chèn ép tủy: Rối loạn bàng quang hoặc ruột và/hoặc yếu chi có thể xuất hiện do khối u chèn ép vào tủy sống.

1. Các triệu chứng đặc trưng của ung thư phổi không tế bào nhỏ

Hội chứng Horner có thể xảy ra khi UTPKTBN xuất hiện ở thùy trên của phổi (khối u Pancoast). Khối u có thể làm tổn thương dây thần kinh giao cảm gây ra sụp mí mắt, co đồng tử, giảm tiết mồ hôi và đỏ mặt cùng bên.

2. Các triệu chứng đặc trưng của ung thư phổi không tế bào nhỏ

UTPTBN gây ra hội chứng cận u nhiều hơn UTPKTBN. Hội chứng này bao gồm một nhóm các triệu chứng phát sinh đồng thời với bệnh ung thư, bao gồm:

·       Hội chứng tiết hormone chống lợi niệu không phù hợp (SIADH): Nếu tế bào ung thư tiết ra hormone chống lợi niệu (ADH), thận sẽ giữ lại nước, dẫn đến giảm nồng độ muối trong máu. Các triệu chứng chính bao gồm yếu cơ hoặc chuột rút, chán ăn, bồn chồn, lú lẫn, mệt mỏi, buồn nôn và nôn. Nặng có thể gây co giật và hôn mê.

·       Hội chứng Cushing: Khi tế bào ung thư sản xuất hormone adrenocorticotropic (ACTH), cơ thể sẽ sinh ra quá nhiều cortisol. Các triệu chứng bao gồm cao huyết áp và tăng đường máu, khuôn mặt tròn cùng với chân tay teo nhỏ, yếu ớt. Tăng mỡ bụng và phát triển các vết [rạn da] màu tím.

·       Hội chứng Lambert-Eaton: Điều này được cho là do các kháng thể kháng u tấn công mối liên kết giữa thần kinh-cơ. Các triệu chứng bao gồm yếu cơ, giảm khả năng vận động và gặp khó khăn trong các hoạt động như đứng dậy từ tư thế ngồi, leo cầu thang hoặc mang vác.

·       Tăng calcium máu: Tình trạng này xảy ra khi nồng độ calcium trong máu tăng cao, dẫn đến đi tiểu thường xuyên, khát nước, táo bón, mệt mỏi, chóng mặt và rối loạn ý thức.

·       Cục máu đông.

Nguyên nhân gây ung thư phổi?

Giống như tất cả các bệnh ung thư, ung thư phổi là do sự phân chia nhanh chóng của các tế bào bất thường từ đó hình thành khối u hoặc di căn xa theo đường máu hoặc bạch huyết. Các yếu tố môi trường và di truyền khác nhau có thể làm tổn thương tế bào, kích phát sự phân chia tế bào bất thường này.

Các yếu tố sau đây là tác nhân chính gây ra ung thư phổi.

1. Hút thuốc

Hút thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây ra ung thư phổi, chịu trách nhiệm cho hơn 70% các ca bệnh và khoảng 80% các ca tử vong do ung thư phổi. Những người hút thuốc phải đối mặt với nguy cơ tử vong do ung thư phổi cao gấp 25 lần so với những người chưa bao giờ hút thuốc.

Các loại sản phẩm thuốc lá khác, bao gồm tẩu, xì gà, thuốc lá thảo mộc, thuốc lá “không đốt cháy,” shisha, thuốc lá nhai, các sản phẩm thuốc lá hòa tan, thuốc lá có hàm lượng nhựa đường và nicotine thấp, cũng góp phần gây ra ung thư.

Hút cần sa trong thời gian dài cũng làm tăng nguy cơ ung thư phổi ở người trẻ tuổi do thành phần tương tự [thuốc lá] và hàm lượng chất gây ung thư cao hơn.

Mặc dù tác động sức khỏe lớn hơn của thuốc lá điện tử vẫn chưa rõ ràng, nhưng nghiên cứu cho thấy vape không phải là giải pháp thay thế lành mạnh hơn cho việc hút thuốc.

2. Hút thuốc thụ động

Hít khói thuốc thụ động được gọi là hút thuốc thụ động hoặc phơi nhiễm không chủ ý. Ngay cả khi tiếp xúc trong thời gian ngắn cũng có thể gây tổn thương tế bào, góp phần gây ra ung thư.

Khoảng 10%-20% trường hợp ung thư phổi ở Hoa Kỳ xảy ra ở những người chưa bao giờ hút thuốc hoặc hút không quá 100 điếu trong cả đời.

3. Khí radon

Phơi nhiễm radon là nguyên nhân chính thứ hai gây ung thư phổi và là nguyên nhân hàng đầu do môi trường gây ra mọi bệnh ung thư ở Hoa Kỳ.

Radon là một loại khí phóng xạ tự nhiên không màu, không vị, không mùi, có nguồn gốc từ sự phân hủy tự nhiên của uranium, thorium và radium trong đá và đất. Radon xâm nhập vào các tòa nhà thông qua các vết nứt hoặc khe hở và tích tụ bên trong. Mức radon thường cao nhất ở tầng hầm và tầng một do chúng nằm gần mặt đất.

Khoảng 1/15 hộ gia đình trên khắp Hoa Kỳ được cho là có mức radon cao. Những ngôi nhà có mức radon tăng cao đã được tìm thấy ở tất cả các tiểu bang.

4. Amiăng và các chất khác

Tiếp xúc với các hóa chất sau đây làm tăng nguy cơ ung thư phổi:

Amiăng: Hít phải những sợi tự nhiên này có thể khiến chúng bị giữ lại trong phổi. Amiăng đã được sử dụng trong vật liệu xây dựng (ví dụ như tấm lợp mái và các sản phẩm xi măng amiăng), các sản phẩm chịu ma sát (ví dụ như các bộ phận phanh và truyền động) và vải chịu nhiệt.

Cadmium: Một nguyên tố tự nhiên hiện diện với số lượng nhỏ, chủ yếu được lấy ở Hoa Kỳ dưới dạng sản phẩm phụ của quá trình sản xuất các kim loại như kẽm, chì và đồng. Vì có khả năng chống ăn mòn nên cadmium đã được sử dụng trong sản xuất pin, bột màu, lớp phủ kim loại và nhựa. Cadmium cũng có trong khói thuốc lá.

Thạch tín: Một loại bán kim loại tồn tại tự nhiên, được phân bố rộng rãi khắp lớp vỏ Trái đất. Hiện nay, ở Hoa Kỳ, thạch tín mạ chromium đồng (CCA) được ứng dụng trong công nghiệp và các hợp chất thạch tín hữu cơ được sử dụng chủ yếu làm thuốc trừ sâu, chủ yếu trên cây bông. Thạch tín có thể xâm nhập vào nước uống từ các nguồn tự nhiên và có trong khói thuốc lá.

Chromium: Nguyên tố tự nhiên chromium phục vụ nhiều mục đích khác nhau, bao gồm sử dụng trong sản xuất thép, mạ chromium, tạo thuốc nhuộm và phẩm màu, thuộc da và bảo quản gỗ.

Silica: Thạch anh, được tìm thấy trong cát, sỏi, đất sét, đá granite và các loại đá khác, đại diện cho dạng silica tinh thể chiếm ưu thế, gây nguy hiểm cho phổi. Hiện tại, hàng triệu công nhân Hoa Kỳ đang hít phải với tinh thể silica trong nhiều ngành công nghiệp khác nhau.

Khí thải diesel: Một số nghiên cứu liên quan đến những người lao động tiếp xúc với khí thải diesel đã cho thấy nguy cơ ung thư phổi tăng nhẹ nhưng đáng chú ý.

Ô nhiễm không khí: Hít phải các hạt bụi mịn PM 2.5 có thể làm tăng nguy cơ bị UTPKTBN, đặc biệt ở những người có đột biến gene EGFR.

5. Di truyền học

Nếu cha mẹ, anh chị em ruột hoặc có con bị ung thư phổi, nguy cơ bị bệnh có thể tăng lên. Một số gia đình có tiền sử đáng chú ý về bệnh ung thư phổi có thể do đột biến gene. Ví dụ, những người thừa hưởng những đột biến DNA nhất định trên một nhiễm sắc thể cụ thể (ví dụ nhiễm sắc thể 6) tăng khả năng phát triển ung thư phổi hơn, bất kể tình trạng hút thuốc.

Những đột biến gene liên quan đến ung thư phổi thường xảy ra do các yếu tố môi trường hơn là do di truyền. Một số đột biến có thể phát sinh ngẫu nhiên trong tế bào. Một số thay đổi gene mắc phải, chẳng hạn như gene ức chế khối u RB1, được cho là có vai trò quan trọng trong sự phát triển UTPTBN.

Các giai đoạn của ung thư phổi

Phân loại giai đoạn ung thư dựa trên sự lan tràn của ung thư trong cơ thể, kích thước và vị trí khối u. UTPKTBN và UTPTBN có hệ thống phân giai đoạn riêng biệt.

1. Ung thư phổi không tế bào nhỏ

Hệ thống TNM là hệ thống phân giai đoạn được sử dụng rộng rãi nhất cho UTPKTBN, bao gồm 5 giai đoạn. Trong hệ thống này:

·       T cho biết kích thước và mức độ xâm lấn của khối u nguyên phát.

·       N chỉ ra sự hiện diện của ung thư ở các hạch bạch huyết gần đó.

·       M cho biết ung thư đã di căn sang các bộ phận cơ thể khác hay chưa.

Giai đoạn tổng thể dựa trên kết hợp các cấu phần T, N và M:

·       Giai đoạn 0: Là giai đoạn sớm nhất. Các tế bào ung thư chỉ được tìm thấy ở lớp tế bào trên cùng biểu mô phủ đường dẫn khí và chưa xâm lấn sâu hơn vào nhu mô phổi.

·       Giai đoạn 1: Ung thư còn khu trú trong phổi.

·       Giai đoạn 2: Ung thư phổi vẫn khu trú trong phổi, nhưng khối u lớn hơn và xâm lấn hơn giai đoạn 1.

·       Giai đoạn 3: Ở giai đoạn này, ung thư thường lan tràn đến các hạch bạch huyết kế cận và có thể xâm lấn sâu hơn vào các mô xung quanh.

·       Giai đoạn 4: Đây là giai đoạn tiến triển nhất, cho thấy ung thư đã di căn đến các mô, cơ quan ở xa.

2. Ung thư phổi tế bào nhỏ

Có hai giai đoạn

Giai đoạn khu trú: Ung thư tồn tại ở một phổi và/hoặc các hạch bạch huyết kế cận ở cùng một bên lồng ngực.

Giai đoạn lan tràn: Ung thư đã lan rộng trong nhu mô phổi cùng bên, phổi đối bên, các hạch bạch huyết ở đối bên hoặc các bộ phận khác của cơ thể. Di căn màng phổi (màng phổi chứa dịch lỏng bao quanh phổi) cũng được tính ở giai đoạn này.

Ai có nhiều khả năng bị ung thư phổi?

Các yếu tố nguy cơ gây ung thư phổi bao gồm:

 

·       Hút thuốc.

·       Tiếp xúc với radon.

·       Tiếp xúc với amiăng và các chất khác: Những người làm việc trong các mỏ amiăng, ngành công nghiệp ô tô, nhà máy đóng tàu, nhà máy xi măng, buôn bán hệ thống ống nước và sưởi ấm, xây dựng và họa sĩ, thợ mộc và thợ điện đều dễ bị phơi nhiễm.

·       Tiếp xúc với không khí ô nhiễm.

·       Ăn nhiều thịt đỏ và/hoặc chất béo bão hòa: Tiêu thụ thịt đỏ có thể làm tăng khả năng phát triển ung thư phổi, trong khi thịt trắng, thịt chế biến sẵn, nội tạng và cá dường như không góp phần gây ra nguy cơ. Tiêu thụ nhiều tổng lượng chất béo và chất béo bão hòa có liên quan đến nguy cơ ung thư phổi cao hơn, đặc biệt là ở những người hút thuốc.

·       Tuổi cao hơn: Những người dưới 40 tuổi hiếm khi bị loại ung thư này.

·       Dân tộc: Đàn ông da đen có nguy cơ bị ung thư phổi cao hơn khoảng 12% so với đàn ông da trắng, trong khi tỷ lệ này ở phụ nữ da đen thấp hơn khoảng 16% so với phụ nữ da trắng. Mặc dù nguy cơ ung thư phổi nói chung thấp hơn ở người Mỹ gốc Á, người Hawaii bản địa và người dân đảo Thái Bình Dương, nhưng đây là nguyên nhân chính gây tử vong liên quan đến ung thư của nhóm người này. Trong số này, người Hawaii bản địa có tỷ lệ tử vong do ung thư phổi cao nhất.

·       Tiền sử bản thân hoặc gia đình: Những người trước đây bị ung thư phổi phải đối mặt với nguy cơ tái phát cao. Khoảng 8% bệnh ung thư phổi xuất phát từ di truyền hoặc khuynh hướng di truyền, chẳng hạn như nhiễm sắc thể 6.

·       Phơi nhiễm phóng xạ: Những người sống sót sau trải qua xạ trị ung thư vùng ngực phải đối mặt với nguy cơ bị ung thư phổi cao, đặc biệt nếu họ hút thuốc. Những cá nhân tiếp xúc với bức xạ ion hóa từ vụ nổ bom nguyên tử hoặc tai nạn hạt nhân có nguy cơ cao hơn.

·       Một số bệnh lý: bệnh phổi đang diễn ra, như bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), làm tăng khả năng bị bệnh ung thư phổi. Nguy cơ ung thư phổi cũng tăng lên đối với những người bị một số rối loạn tự miễn dịch, bao gồm lupus, viêm khớp dạng thấp, bệnh Crohn, bệnh Graves/cường giáp và bệnh sarcoidosis.

·       Hệ miễn dịch suy yếu: Mặc dù không gây ung thư, nhưng do virus gây suy giảm miễn dịch ở người (HIV) gây suy yếu hệ miễn dịch, nên những người bị hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải (AIDS) có xu hướng phát triển một số loại ung thư, bao gồm cả ung thư phổi. Những người có hệ miễn dịch bị ức chế cũng có nguy cơ cao hơn.

·       Lối sống tĩnh tại: Những người hút thuốc tham gia hoạt động mạnh ít nhất 1 lần 1 tuần có nguy cơ bị ung thư phổi thấp hơn 29% so với những người hiếm khi hoặc không bao giờ tham gia các hoạt động đó.

·       Bổ sung beta-carotene: Beta carotene là sắc tố màu đỏ cam có trong nhiều loại thực vật và là chất chống oxy hóa giúp bảo vệ cơ thể khỏi các gốc tự do gây hại. Tuy nhiên, nghiên cứu đã chứng minh mối liên hệ đáng thuyết phục giữa bổ sung beta-carotene và nguy cơ ung thư phổi tăng lên ở những người hút thuốc. Vì vậy, những người hút thuốc được khuyến cáo chỉ nên bổ sung beta carotene thông qua các nguồn thực phẩm tự nhiên.

Chẩn đoán ung thư phổi

Nhiều xét nghiệm khác nhau có thể phát hiện và chẩn đoán ung thư phổi.

1. Sàng lọc

Lực lượng Đặc nhiệm Dịch vụ Phòng ngừa Hoa Kỳ (USPSTF) khuyến nghị sàng lọc ung thư phổi hàng năm cho những người từ 50-80 tuổi có tiền sử hút thuốc 20 bao/năm, cho dù hiện đang hút thuốc hay những người đã bỏ thuốc trong vòng 15 năm qua. Một bao/năm tương ứng với việc hút trung bình một bao thuốc lá mỗi ngày trong một năm.

Hiện tại chỉ có một xét nghiệm sàng lọc được khuyến nghị ở Hoa Kỳ: chụp cắt lớp vi tính (CLVT) liều thấp. CLVT liều thấp là một kỹ thuật nhanh chóng, không xâm lấn và tương tự như chụp CLVT tiêu chuẩn nhưng mức độ tiếp xúc với bức xạ thấp hơn nhiều, giảm các rủi ro tiềm ẩn liên quan đến các xét nghiệm thường niên hoặc thường xuyên.

Nghiên cứu đã phát hiện ra rằng CLVT liều thấp là phương pháp duy nhất làm giảm nguy cơ tử vong do ung thư phổi ở những người nghiện thuốc lá nặng trong số tất cả các phương pháp sàng lọc hiện có.

2. Xét nghiệm chẩn đoán

Quá trình này thường bắt đầu bằng việc trao đổi với bác sĩ, hỏi về các triệu chứng, yếu tố nguy cơ, sức khỏe tổng quát và thăm khám lâm sàng. Dựa trên những phát hiện này, bác sĩ có thể hướng dẫn bạn đến bác sĩ chuyên khoa hoặc yêu cầu xét nghiệm để đánh giá bệnh ung thư phổi hoặc các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn khác. Những xét nghiệm này có thể bao gồm:

Chụp X-quang ngực: Chụp X-quang ngực thường là xét nghiệm đầu tiên để tìm kiếm bất kỳ bất thường nào trong phổi bằng cách quan sát các cơ quan và xương trong lồng ngực.

Thủ phạm chính gây ra bệnh tim

Kháng insulin là nguyên nhân đáng lo ngại

Tiến sĩ Robert DuBroff, bác sĩ tim mạch và là giáo sư của trường Đại học New Mexico, có một bệnh nhân bị nhiều biến chứng tim mạch. Bệnh nhân này đã phẫu thuật bắc cầu động mạch vành ba lần và được điều trị tích cực bằng thuốc giảm mỡ máu statin. Mặc dù vậy, các biến chứng tim mạch vẫn tiếp diễn.

Tiến sĩ DuBroff nhận thấy lượng đường trong máu của bệnh nhân đã ở ngưỡng tiền tiểu đường và anh này bị thừa cân. Tuy nhiên, những yếu tố nguy cơ này đã không được các bác sĩ trước đó chú ý. Và khi những yếu tố này được giải quyết, bệnh nhân không còn gặp thêm vấn đề nào nữa.

Tình trạng kháng insulin là nguyên nhân hàng đầu gây ra bệnh tiểu đường loại 2, cũng là chỉ số đánh giá sức khỏe chuyển hóa. Một nghiên cứu cho thấy, có hơn 80% người Mỹ gặp vấn đề về chuyển hóa không lành mạnh,, với gần một nửa trong số họ bị bệnh tiểu đường.

Bệnh nhân tiểu đường loại 2 phải đối mặt với nguy cơ bị bệnh tim mạch cao, ít nhất là gấp đôi và hầu hết họ đều tử vong vì các biến chứng tim mạch. Tuy nhiên, điều này thường bị bỏ qua trong y văn. Giáo sư Ian Givens, chuyên gia về dinh dưỡng tại trường Đại học Reading nói rằng:

“Giấy chứng nhận tử vong nói về bệnh tim mạch không nhắc đến bệnh tiểu đường. Điều này đúng về mặt kỹ thuật vì đó là nguyên nhân cuối cùng gây tử vong.” Tuy nhiên, quan điểm này đã bỏ qua một thông tin quan trọng: Đó chính là bệnh tiểu đường đã làm người ta tử vong vì bệnh tim.

Kháng insulin là gì?

Insulin là một loại hormone được tiết vào máu khi lượng đường trong máu tăng lên sau khi cơ thể hấp thụ đường từ bữa ăn hoặc các nguồn khác. Insulin sẽ chỉ dẫn các mô mỡ, gan và cơ xương hấp thụ đường trong máu để chuyển hóa hoặc dự trữ năng lượng, giúp khôi phục lượng đường huyết về mức bình thường.

Tình trạng kháng insulin xảy ra khi các mô của cơ thể không còn phản ứng với insulin và không hấp thụ đường trong máu. Khi đó, bộ não sẽ gửi tín hiệu cho các tế bào beta của tuyến tụy tiết ra nhiều insulin hơn để trợ giúp và theo thời gian thì tình trạng kháng insulin của cơ thể ngày càng gia tăng. Cuối cùng, các tế bào beta làm việc quá tải sẽ suy yếu, chết và nồng độ đường trong máu vượt khỏi tầm kiểm soát.

Kháng insulin và bệnh tim mạch

Trong một bài báo đăng trên tập san Dược phẩm, vốn là tập san chính thức của Hiệp hội Dược phẩm Hoàng gia, hai bác sĩ nổi tiếng là Aseem Malhotra và Robert Lustig đã viết rằng tình trạng kháng insulin là “thủ phạm chính” gây ra bệnh tim.

Kháng insulin góp phần vào tất cả các yếu tố nguy cơ chính của bệnh tim.

Xơ vữa động mạch

Xơ vữa động mạch liên quan đến sự phát triển của các mảng bám trong mạch máu và cuối cùng là các biến chứng tim mạch như đau tim.

Việc sản xuất insulin tăng cao đi kèm với kháng insulin dẫn đến mức insulin liên tục tăng trong cơ thể sẽ góp phần gia tăng tình trạng viêm mạn tính. Điều này làm hỏng nội mạc mạch máu và tạo điều kiện cho chứng xơ vữa động mạch. Ngoài ra, viêm nhiễm còn làm tăng hoạt động của tiểu cầu, làm tăng nguy cơ đông máu.

Insulin cao cũng góp phần gây rối loạn lipid máu (mỡ máu)  là tình trạng mất cân bằng lipid hoặc chất béo trong máu. Dấu hiệu của rối loạn lipid máu là chất béo trung tính triglyceride trong máu cao, nồng độ cholesterol tốt (HDL) thấp và nồng độ cholesterol xấu (LDL) cao, trong đó insulin ảnh hưởng đến cả ba thành phần này.

Là một hormone lưu trữ, insulin yêu cầu gan tổng hợp lượng calo ăn vào thành chất béo trung tính, vốn là một loại chất béo phân phối khắp cơ thể để lưu trữ, làm tăng mức chất béo trung tính trong máu.

Insulin ức chế sự hình thành hạt HDL, làm giảm cholesterol HDL “tốt”. Khi nồng độ insulin tăng lên, các protein phân hủy các hạt HDL cũng tăng lên, vốn làm tăng khả năng thanh thải các hạt HDL ra khỏi máu.

Ông Benjamin Bikman, là tiến sĩ về năng lượng sinh học và là giáo sư sinh lý học và sinh học tế bào tại trường Đại học Brigham Young, chuyên về bệnh lý chuyển hóa và tác động bệnh lý của insulin cho biết: “Nhiệm vụ của hạt HDL là đưa lipid từ cơ thể trở lại gan, nơi chúng sẽ “được tái chế”. Tuy nhiên, insulin lại không muốn năng lượng quay trở lại.”

Tăng huyết áp

Insulin làm tăng nhịp tim và huyết áp. Một cách mà insulin thực hiện điều này là kích hoạt hệ thần kinh giao cảm.

Hệ thần kinh giao cảm có trách nhiệm kích hoạt phản ứng chiến đấu hoặc bỏ chạy, thường xảy ra khi căng thẳng. Căng thẳng đó có thể là tinh thần hoặc thể chất. Insulin có thể kích hoạt phản ứng tương tự. Trong phản ứng chiến đấu hoặc bỏ chạy, adrenaline và cortisol được phóng thích vào máu, làm huyết áp tăng và tim đập nhanh hơn.

Ngoài vai trò là hormone dự trữ, insulin còn thúc đẩy sự phát triển, vốn làm nội mạc mạch máu dày lên, gây tăng huyết áp.

Béo phì

Tiến sĩ Jason Fung, một chuyên gia về thận và trao đổi chất cho biết mức insulin cao dẫn đến việc lưu trữ đường đã tiêu thụ dưới dạng chất béo thay vì thúc đẩy tiêu thụ đường ngay lập tức để cung cấp năng lượng. Đây cũng là lý do tại sao những bữa ăn giàu carbs làm lượng insulin tăng đột ngột, thường gây ra cảm giác đói nhanh hơn.

Ngăn ngừa tình trạng kháng insulin

Giảm tiêu thụ carb tinh chế và tinh bột

Insulin đặc biệt nhạy cảm với glucose, vì vậy việc giảm tiêu thụ thực phẩm có đường và tinh bột có thể ngăn ngừa lượng đường trong máu và insulin tăng đột biến. Ông Bikman cho biết, bất kỳ thực phẩm nào có vị ngọt, giòn hoặc đóng gói sẵn cũng thường chứa nhiều carbs.

Các loại carbs phức hợp [chứa ít nhất 3 loại đường] như rau, các loại đậu và trái cây có hàm lượng glucose thấp, chủ yếu chứa chất xơ và có ảnh hưởng rất nhỏ đến lượng đường trong máu cũng như tình trạng kháng insulin.

Ông Bikman cho biết, tiêu thụ chất béo và carbs đơn giản cùng nhau còn tệ hơn việc chỉ tiêu thụ carbs hoặc chất béo. Mặc dù chất béo có hàm lượng calo cao nhưng bản thân chất béo không kích hoạt insulin. Tuy nhiên, khi có đường hoặc tinh bột, lượng insulin sẽ tăng lên và tồn tại lâu hơn. Các nghiên cứu cho thấy thực phẩm kết hợp đường và chất béo làm tăng cảm giác thèm ăn, kích thích ăn quá nhiều.

Thực hành nhịn ăn và nhai kỹ

Trong thời gian nhịn ăn, cơ thể không có sự gia tăng lượng đường hoặc lượng insulin trong máu.

Theo một nghiên cứu tổng quan năm 2021, nhịn ăn thúc đẩy quá trình phân hủy chất béo trong tế bào mỡ để cung cấp năng lượng và cải thiện độ nhạy của insulin.

Theo ông Bikman, tình trạng kháng insulin thường bắt đầu từ tế bào mỡ.

Ông Bikman cho biết, các tế bào mỡ cũng có thể khuếch đại gấp 20 lần đường kính ban đầu để chứa nhiều năng lượng hơn. Nhưng khi các tế bào mỡ đạt kích thước tối đa và insulin vẫn liên tục thúc đẩy tế bào tiếp tục phát triển, chúng trở nên kháng insulin.

Việc phân hủy chất béo trong các kho dự trữ chất béo này giúp có thêm không gian, từ đó cải thiện độ nhạy của insulin.

Nhai kỹ thức ăn cũng có tác dụng; việc ăn quá nhanh có thể dẫn đến lượng đường trong máu tăng đột biến, kích thích phản ứng insulin mạnh mẽ. Điều này cũng liên quan đến cảm giác no kém, khiến người ta có xu hướng ăn vặt sau bữa ăn.

Ngủ và xây dựng cơ bắp

Ngủ đủ giấc giúp ngăn ngừa căng thẳng và viêm  vốn góp phần làm tăng lượng đường trong máu và tình trạng kháng insulin.

Cơ bắp là cơ quan chủ yếu tiêu thụ glucose, dùng tới 80% lượng glucose ăn hàng ngày. Nếu một người giữ nguyên lượng đường tiêu thụ trong khi khối lượng cơ giảm, đường dư thừa không thể được đốt cháy hoàn toàn và sẽ được lưu trữ dưới dạng chất béo.

Ông David Stensel từ trường Đại học Loughborough, một chuyên gia về tăng cường trao đổi chất bằng cách tập thể dục cho biết các bài tập luyện đối kháng là hiệu quả nhất để tăng khối lượng cơ bắp. Ông cũng khuyến nghị nên kết hợp các bài tập aerobic với các bài tập đối kháng. Các bài tập aerobic liên tục cho phép mọi người tập luyện lâu hơn.

Aerobic kết hợp luyện tập đối kháng kích thích cơ thể tiết ra nhiều hơn hormone tăng trưởng, thúc đẩy sự phát triển cơ bắp và tăng cường tỷ lệ trao đổi chất.

Marina Zhang  _  Công Thành

***

Nguyên nhân chính và 2 bước sơ cứu để ngăn ngừa tử vong