Khoảng 50 triệu năm trước, địa hình nơi đây chỉ toàn khe nứt và miệng núi lửa. Sau đó, cùng với thời gian, đã có một lượng khổng lồ nham thạch phun trào từ núi lửa phủ kín bề mặt Cappadocia. Núi đá mềm hình thành từ nham thạch phun trào, bị bào mòn bởi gió, mưa và nước sông đã mang lại cho Cappadocia một vẻ đẹp kỳ thú.

Thiên nhiên ở đây gây ấn tượng mạnh cho khách du lịch, đặc biệt là khu vực có địa hình được ví như “bề mặt mặt trăng” xung quanh các thị trấn Urgup, Goreme, Uchisar, Avanos và Mustafapasa. Sở dĩ gọi như vậy vì qua hàng ngàn, hàng triệu năm, sự bào mòn bề mặt đã tạo nên vô số nếp gấp trên bề mặt địa hình đá mềm, đặc biệt là những thung lũng với hằng hà sa số cột đá chóp nhọn như hình ống khói trong truyện cổ tích hay có người còn gọi là “Thung lũng nấm”.

Toàn cảnh thung lũng với những chóp núi hình ống khói

Thung lũng nấm

Có nhiều địa điểm tham quan lý thú ở Cappadocia: thung lũng Goreme, thung lũng nấm, công viên quốc gia và nhà thờ đá, các thành phố ngầm dưới lòng đất Kaymakli, Derinkuyu, Ozkonk, thung lũng Zelve, thung lũng Urgup, vùng Avanos và làng nung gốm, dệt thảm truyền thống.

Vào mùa hè (từ tháng 5 đến tháng 11), có nhiều hoạt động ngoài trời được ưa thích như bay trên khinh khí cầu ngắm vẻ đẹp thiên nhiên độc đáo của Cappadocia, đi bộ khám phá, cưỡi ngựa, đi xe máy hoặc đạp xe địa hình khám phá xung quanh thung lũng.

Những thành phố ngầm dưới lòng đất

Những thành phố ngầm ở Cappadocia do những người Thiên Chúa giáo chạy trốn sự săn đuổi của quân đội La Mã đến đây xây dựng nên, vừa là nơi trốn kẻ thù, vừa là nơi để họ tránh thú dữ và mùa đông khắc nghiệt.

Từ những hang ngầm thô sơ ban đầu cùng với sự gia tăng về dân số, ổn định về đời sống, những người Thiên Chúa giáo đã xây dựng nên cả một hệ thống các thành phố rộng lớn và có tổ chức ngầm sâu trong lòng đất.

Trong thành phố ngầm

Tổng cộng có khoảng 40 thành phố, khu dân cư ngầm rải rác ở Cappadocia, trong đó có 6 địa điểm mở cửa cho khách tham quan và hai thành phố ngầm lớn nhất, được nhắc đến nhiều nhất là Kaymakli, Derinkuyu.

Hai thành phố ngầm này có tới 7-8 tầng sâu, tổ chức khéo léo, từng là những thành phố ngầm có số dân cư lên tới 20.000 người. Những căn phòng thông nhau, hệ thống hành lang và cầu thang lên xuống, hệ thống ống thông khói cũng như hệ thống cửa đá đóng mở từ bên trong để tránh kẻ thù đã góp phần giúp du khách hình dung rõ hơn cuộc sống của những cư dân ngầm trong lòng đất hàng ngàn năm trước.

Phiến đá tròn được dùng làm cửa có chốt bên trong, chặn lối lên tầng trên ngăn sự xâm nhập từ bên ngoài

Tuy có tới 7-8 tầng sâu nhưng hiện tại chỉ có 4 tầng được mở cho khách tham quan. Thông thường, hệ thống chuồng nuôi được bố trí ở tầng thứ nhất. Từ khu chuồng nuôi có hành lang dẫn tới nhà thờ. Bên cạnh đó có những căn phòng nhỏ, có thể là khu ở của người dân. Tầng 2 là nhà thờ và các hệ thống phòng họp, khán đài. Ở tầng nhà thờ cũng có vài khu vực dành cho sinh hoạt. Tầng hầm thứ 3 có lẽ là tầng quan trọng nhất của thành phố ngầm: khu vực nhà kho, hầm rượu, nhiên liệu và bếp.

Một số lượng lớn nhà kho và khu vực để các bình đất nung ở tầng 4 chỉ ra rằng cuộc sống của những cư dân ngầm trong lòng đất ở Cappadocia đã từng khá sung túc và khá ổn định.

Göreme Open Air Museum

Có lẽ sau nhiều năm sống trong lòng đất, khi tôn giáo của họ đã được chấp nhận, người dân bắt đầu tìm cách tổ chức cuộc sống trên mặt đất.

Cũng vì đặc điểm núi ở đây là núi đá mềm hình thành từ phun trào núi lửa, nên thay vì mất công tìm kiếm nguyên vật liệu xây dựng, người dân đã khéo léo biết cách khoét sâu vào trong núi, tạo ra những căn nhà hang động và cả một hệ thống nhà thờ, tu viện xung quanh đó.

Tu viện và nhà khoét trong núi tại Goreme

Goreme là một trong những nơi có cộng đồng thầy tu phát triển nhất, bởi các thầy tu đã xây dựng và để lại đây rất nhiều di tích tu viện, nhà thờ khoét sâu trong hang có niên đại từ những năm 300 - 1.200 sau Công nguyên. Goreme hiện vẫn còn tới hơn 30 nhà thờ hang đá xây dựng từ thế kỷ 9-11, với những mái vòm còn nguyên những họa tiết tranh tường màu sắc sống động.

Họa tiết tranh tường nhà thờ trong hang tại khu di tích bảo tàng mở Goreme

Ngày nay, toàn bộ khu này không còn ai sinh sống và được tổ chức cho khách tham quan theo hình thức bảo tàng mở. Bảo tàng mở Goreme (Goreme open air Museum) là một trong những trung tâm tu viện được thăm quan nhiều nhất ở Cappadocia và cũng là một trong những địa điểm tham quan hấp dẫn nhất khu vực miền trung Thổ Nhĩ Kỳ.

Từ trung tâm thị trấn Goreme đi khoảng 2km là tới khu vực bảo tàng mở. Với nửa ngày là có thể tham quan hết toàn bộ khu vực này với rất nhiều nhà thờ, tu viện, phòng họp, phòng ăn, phòng ở, khu bếp núc, hầm rượu phục vụ cuộc sống sinh hoạt, tôn giáo của cộng đồng các thầy tu ở Goreme.

Bảo tàng mở

Phòng họp của các thầy tu

Khách sạn hang động (Cave hotel)

Dù hiện tại nhiều khu nhà kiểu hang động thô sơ đã bị bỏ hoang, nhưng tại những thị trấn du lịch như Goreme, bên cạnh những căn nhà, khách sạn kiểu mới, người dân địa phương đã khéo léo sửa sang, tạo thành những khách sạn hang động với những căn phòng nhỏ xinh khoét trong lòng những chỏm đá hình ống khói, cực kỳ hấp dẫn khách du lịch.

Khách sạn hang động

Và dù địa hình núi lửa xem ra có vẻ không sinh sống được, nhưng đặc điểm đất giàu khoáng ở đây lại rất tốt cho việc trồng rau và cây ăn quả, mang lại cho Cappadocia một nguồn thu dồi dào từ nông nghiệp. Nổi tiếng với những sản phẩm rượu, khoai tây và hoa quả, ẩm thực Cappadocia cũng là một trong nhiều yếu tố hấp dẫn khách du lịch.

Buổi tối, ngồi trong một nhà hàng trang trí kiểu địa phương, với cách tẩm ướp riêng khá tinh tế, kebap (một loại thịt nướng của Thổ Nhĩ Kỳ) ở Cappadocia thật sự là một trong những món ăn ưa chuộng trong các nhà hàng địa phương. Có rất nhiều loại kebap, nhiều loại thịt và gia vị tẩm ướp khác nhau, nếu có điều kiện bạn nên thử tất cả, loại nào cũng rất ngon.

Giữa phòng một cái lò sưởi tí tách, bên một cái mâm đồng lớn với xung quanh là gối và thảm kiểu phương Đông, nhấm nháp miếng thịt nướng nóng ngọt trong tiếng đàn gẩy réo rắt của hai cậu bé người địa phương, chúng tôi đã có một buổi tối thật sự không thể quên trước khi rời vùng đất lạ lùng và tuyệt đẹp này.

    Vườn Quốc gia Hoàng Liên - SaPa xưa và nay là vườn di sản ASEAN SaPa, nằm trên dãy Hoàng Liên Sơn hùng vĩ vào bậc nhất Việt Nam và Đông Dương, có nguồn gen quý hiếm của hệ sinh vật tiểu vùng khí hậu Á nhiệt đới.

Hoa đỗ quyên ở độ cao 2.800m trên rừng Hoàng Liên

Hoa rừng trên độ cao 3.000m

    Vì vậy, năm 2003, Ban Thư ký Hiệp hội các nước Đông Nam Á (ASEAN) đã công nhận chính thức Vườn Quốc gia Hoàng Liên - Sa Pa là Vườn Di sản ASEAN. Mới đây, Chính phủ Cộng hòa Pháp tài trợ 600 ngàn Euro, góp phần tăng cường công tác quản lý, bảo vệ vườn quốc gia độc đáo này của Việt Nam.

    Kỹ sư lâm nghiệp Phạm Văn Đăng, Giám đốc Vườn Quốc gia Hoàng Liên - Sa Pa cho chúng tôi biết giá trị nhiều mặt của khu vườn: “Vườn di sản ASEAN Hoàng Liên - Sa Pa rộng gần 30 ngàn ha nằm trên địa bàn 6 xã vùng cao của huyện SaPa (tỉnh Lào Cai) và huyện Tân Uyên, Bình Lư (tỉnh Lai Châu). Vườn hiện có 2.024 loài thực vật, đặc biệt có 113 loài thực vật quý hiếm có tên trong Sách Đỏ Việt Nam và danh lục đỏ của thế giới (IUCN-2000); cũng là nơi có những loài động - thực vật đặc hữu mang tên Hoàng Liên, Phan Xi Păng, SaPa; trong số đó có một số dược liệu đặc biệt quý hiếm: Hoàng Liên chân gà, Hoàng Liên ô rô, nấm linh chi SaPa, tam thất rừng Hoàng Liên, giảo cổ lam Phan Xi Păng…

Cây lá vàng ở độ cao 2.500m

Thảo quả được trồng ở độ cao 1.000m ở Vườn Quốc gia Hoàng Liên

    Nơi đây còn được mệnh danh là “Vương quốc cây dược liệu”, “Vương quốc phong lan”, “Vương quốc hoa Đỗ Quyên”, “Vương quốc cây trúc”…  của cả khu vực miền núi Tây Bắc và Việt Nam. Xin nói thêm, đỉnh núi Phan Xi Păng cao 3.143m, được mệnh danh là “nóc nhà Đông Dương và Việt Nam” cũng nằm trong vườn di sản ASEAN Sa Pa.

    Có lẽ vì thế địa danh này là một trong những điểm đến không thể thiếu của các nhà khoa học, du khách quốc tế, nhất là du khách trẻ mỗi khi lên thăm khu du lịch SaPa.